Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinŞiş supressor geni (antionkogen, şiş supressoru) hüceyrələrin şişə çevrilməsinin qarşısını alan gendir. Bu genlərin məhsulu olan zülallar supressor zülallar və ya antionkozülallar adlanır. Bundan əlavə, antionkogenlər mikroRNT-ləri də kodlaya bilər. Supressor genlər adətən inaktivləşdirici mutasiyalar zamanı aşkar edilir və bu mutasiyalar fenotipik olaraq şişlərin əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. Funksional baxımdan, supressor genlər onkogenlərin əksinə təsir göstərir və tez-tez hüceyrə bölünməsinə, hüceyrə böyüməsinə mənfi təsir göstərir, həmçinin apoptozdan yayınmanı məhdudlaşdırır. Ən tanınmış supressor zülallara p53, pRb və PTEN aiddir.[1]
Şiş supressor genləri haqqında fikirlərin kəşfi və inkişaf tarixi
Bədxassəli şişlərin inkişafına irsi meyillilik əvvəlki dövrlərdən məlum olsa da, bu faktın elmi izahı yalnız Mendel qanunlarının 1900-cü ildə yenidən kəşf edilməsindən sonra mümkün oldu. Həmin vaxta qədər artıq isə şiş hüceyrələrinin dəyişmiş xromosom dəstinə malik olması elmə məlum idi.[2][3]
Teodor Bovari xərçəngin genetikası ilə bağlı anlayışların formalaşmasına mühüm töhfə vermişdir. Onun fərziyyəsinə əsasən, bəzi xromosomlar hüceyrə bölünməsini stimullaşdırır, digərləri isə onu ləngidir və ya qarşısını alır.[4]
İndiki dövrdə də bu iki tip geni daşıyan xromosomların mövcudluğu bizə məlumdur.[5]
Süd vəzi xərçəng
İnsanda CDKN1A geni siklinə bağlı kinazların inhibitorunu kodlayır.[6] Bu zülal həm də p21, Cip1 və Waf1 adları ilə tanınır. O, siklin bağlı kinaza kompleksləri (əsasən CDK1 və CDK2) ilə birləşir və onların aktivliyini tənzimləyir. Konkret təsir inhibitorun konsentrasiyasından asılıdır. Aşağı konsentrasiyalarda p21 hüceyrə bölünməsini stimullaşdırır, yüksək konsentrasiyalarda isə hüceyrə dövranını G1 fazasında dayandırır.[7]
Bundan əlavə, p21 hüceyrəni apoptozdan qoruyur. Yəni, şəraitdən asılı olaraq CDKN1A həm antionkogen, həm də onkogen rolunu oynaya bilər.
CDKN1A geni, adətən, bədxassəli şişlərdə tam inaktiv olmur. p21-in xərçəngin inkişafındakı dəqiq rolu hələ tam müəyyən edilməyib. Araşdırmalar göstərir ki, bəzi şiş növlərində p21-in itirilməsi xəstənin sağ qalma şanslarının aşağı olması ilə əlaqəlidir. Lakin, elə hallar da məlumdur ki, bu zülalın hüceyrələrdə yüksək konsentrasiyası şişin aqressivliyi və metastaz vermə qabiliyyəti ilə müsbət korrelyasiya edir. Bu xüsusilə p21-in hüceyrə nüvəsi əvəzinə sitoplazmada toplanması hallarında müşahidə olunur.[8]
İnsanda CDKN1B geni, daha bir siklinə bağlı kinaza inhibitoru olan CDKN1B və ya p27 (Kip1) zülalını kodlayır. Bu zülal hüceyrə dövranını tənzimləyir və onun G1 fazasında dayanmasına cavabdehdir. CDKN1B, A siklinə bağlı kinaza 2 və E siklinə bağlı kinaza 2 komplekslərinin aktivliyini boğur (səngidir).
CDKN1B genindəki mutasiyalar insanlarda və siçanlarda çoxsaylı endokrin vəzilərin şişlərinin yaranmasına meyillilik yaradır. Bu xəstəlik bir ailənin nümunəsində təsvir edildiyi üçün IV tip çoxsaylı endokrin neoplaziya adlandırılmışdır.[9]
CDKN1B geninin müəyyən allelik variantları ilə prostat vəzi xərçənginə genetik meyillilik arasında əlaqə müəyyən edilmişdir. Bu variantlardan biri 326T/G (V109G) birnukleotid polimorfizmidir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, 326T variantı üzrə homoziqot olan şəxslərdə yayılmış prostat vəzi karsinomasının inkişaf riski artır.[10]
Başqa bir nümunə −79C/T polimorfizmidir.[11] Bu zaman C allelinin genotipdə olması yalnız prostat deyil, digər orqanların da xərçənginə tutulma riskini artırır.[12]
İnsanda PTEN geni,[13] PTEN adlı fosfatazanı (ingiliscə phosphatase and tensin homologue) kodlayır. Bu ferment həm zülal, həm də lipid substratlarına qarşı aktivdir. Bu gen ilk dəfə müxtəlif növ xərçəng şişlərində tez-tez mutasiyaya uğramış bir gen kimi müəyyən edilmişdir.[14]
PDCD5
- ↑ Benjamin Lewin. Chapter 30: Oncogenes and cancer // Genes VIII. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall. 2004. ISBN 0131439812.
- ↑ Todd R., Wong D. T. Oncogenes. . 19 (journal) (ingilis). № 6A. 1999. 4729—4746. PMID 10697588.
- ↑ Онкогены и гены-супрессоры опухолей. // Развитие современных знаний о причинах рака. Пер. с англ. Н. Д. Фирсова (2016).
- ↑ Esquela-Kerscher A., Slack F. J. Oncomirs - microRNAs with a role in cancer // Nature Reviews Cancer . 6 (journal) (ingilis). № 4. — 2006. aprel. — 259—269. doi:10.1038/nrc1840. PMID 16557279.
- ↑ Negrini M., Ferracin M., Sabbioni S., Croce C. M. MicroRNAs in human cancer: from research to therapy // J Cell Sci . 120 (journal) (ingilis). № Pt 11. — 2007. iyun. — 1833—1840. doi:10.1242/jcs.03450. PMID 17515481.
- ↑ Press RD, Misra A, Gillaspy G, Samols D, Goldthwait DA. "Control of the expression of c-sis mRNA in human glioblastoma cells by phorbol ester and transforming growth factor beta 1". Cancer Research. 49 (11). 1989-06: 2914–2920. PMID 2655888.
- ↑ Warfel N. A., El-Deiry W. S. p21WAF1 and tumourigenesis: 20 years after // Curr Opin Oncol. Jan;25(1) . 25 (1). 2013. 52—58. doi:10.1097/CCO.0b013e32835b639e. PMID 23159848.
- ↑ Gschwind A, Fischer OM, Ullrich A. "The discovery of receptor tyrosine kinases: targets for cancer therapy". Nature Reviews. Cancer. 4 (5). 2004-05: 361–370. doi:10.1038/nrc1360. PMID 15122207.
- ↑ Pellegata N. S., Quintanilla-Martinez L., Siggelkow H., Samson E., Bink K., Höfler H., Fend F., Graw J., Atkinson M. J. Germ-line mutations in p27Kip1 cause a multiple endocrine neoplasia syndrome in rats and humans // Proc Natl Acad Sci U S A . 103 (42). 2006. 15558—15563. PMID 17030811. 2021-05-25 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Summy JM, Gallick GE. "Src family kinases in tumor progression and metastasis". Cancer and Metastasis Reviews. 22 (4). 2003-12: 337–358. doi:10.1023/A:1023772912750. PMID 12884910.
- ↑ Thomas SM, Brugge JS. "Cellular functions regulated by Src family kinases". Annual Review of Cell and Developmental Biology. 13 (1). 1 noyabr 1997: 513–609. doi:10.1146/annurev.cellbio.13.1.513. PMID 9442882.
- ↑ Chang B. L., Zheng S. L., Isaacs S. D., Wiley K. E., Turner A., Li G., Walsh P. C., Meyers D. A., Isaacs W. B., Xu J. A polymorphism in the CDKN1B gene is associated with increased risk of hereditary prostate cancer // Cancer Res . 64 (6). 2004. 1997—1999. PMID 15026335. 2015-07-11 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Garnett MJ, Marais R. "Guilty as charged: B-RAF is a human oncogene". Cancer Cell. 6 (4). 2004-10: 313–319. doi:10.1016/j.ccr.2004.09.022. PMID 15488754.
- ↑ Leicht DT, Balan V, Kaplun A, Singh-Gupta V, Kaplun L, Dobson M, Tzivion G. "Raf kinases: function, regulation and role in human cancer". Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Molecular Cell Research. 1773 (8). 2007-08: 1196–1212. doi:10.1016/j.bbamcr.2007.05.001. PMC 1986673. PMID 17555829.