Şeyx İbrahim əfəndi (osman. ابراهیم افندی) və ya Əfəndi baba (Dəməşq – 1870, Qələgah, Quba qəzası və ya Bakı quberniyası) — 1837-ci il Quba üsyanının mənəvi başçılarından, Şeyx Şamilin Azərbaycandakı müttəfiqlərindən və ruslara qarşı müqavimət hərəkatının üzvlərindən biridir.[1]
| Şeyx İbrahim əfəndi | |
|---|---|
| osman. ابراهیم افندی | |
 Şeyx İbrahim əfəndinin Qələgah kəndindəki məzarı | |
| Digər adı | Gülhani İbrahim əfəndi |
| Doğum yeri | Şam şəhəri, Dəməşq əyaləti, Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Qələgah, Quba qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Dəfn yeri | Qələgah kəndi |
| Həyat yoldaşı | Fatimə |
| Uşaqları | İsmayıl əfəndi, Əbdülvəhhab əfəndi, Məhəmməd əfəndi |
| Atası | İsmayıl əfəndi Musa əfəndi oğlu |
| Elm sahəsi | sufilik |
| Elmi rəhbəri | Şeyx Mövlanə Hacı İsmayıl Şirvani |
| Tanınır | Əfəndi baba |
Quran hafizi olan[2] İbrahim əfəndi ilk təhsilini atası İsmayıl əfəndidən, icazətini isə 21 il müridi olduğu Şeyx Mövlanə Hacı İsmayıl Şirvanidən almışdır.[3] Ərəb, türk, fars və kürd[4] dillərini bilmişdir.
Xalq arasında Əfəndi baba[5] olaraq tanınan Gülhani İbrahim əfəndinin (Gülhan — Qubanın qədim adlarından biri) soyu Məhəmməd peyğəmbərin əmisi Həmzə ibn Əbdülmüttəlibə gedib çıxır.[6][3] Bütün həyatını elmə, İslamın təbliğinə və işğalçılara qarşı mübarizəyə həsr etmiş, bu yolda təqib və sürgünlərə məruz qalmışdır. Fatimə adlı xanımdan Əbdülvəhhab, İsmayıl və Məhəmməd adlı oğlanları dünyaya gəlmişdir. Onlar da ataları kimi 1890-cı ildə sürgün edilmişlər.[7] Şeyx İbrahim əfəndi şəriət elmləri ilə yanaşı təbabətdə də mahir olmuşdur. Şeyx İbrahim əfəndi Həmdulla əfəndi Əfəndizadənin babasıdır.
..png)
1837-ci il Quba üsyanının mənəvi başçılarından olan İbrahim əfəndi İslamın təbliği ilə yanaşı Azərbaycanı və Şimali Qafqazı işğal etmiş rus qəsbkarlara qarşı da mübarizə aparmış, xalq arasında işğalçılara qarşı təbliğat-təşviqat işləri görmüş, Şeyx Şamil ilə sıx dostluq və müttəfiqlik əlaqələri qurmuşdur (sonralar bu əlaqələr nəvəsi Həmdulla əfəndi Əfəndizadənin həbsində mühüm rol oynamışdır). Rus zülmünə qarşı mübarizə aparan İbrahim əfəndi polkovnik Gimbut tərəfindən dəfələrlə "Sibir"lə hədələnsə də öz mübarizəsindən vaz keçməmişdir. 1850-ci ildə (Hicri — 1267) sürgün edilən İbrahim əfəndi, ancaq 7 il sonra vətənə qayıda bilmişdir. Vətənə qayıdan Şeyx, axırıncı dəfə 1842-ci ildə görüşdüyü müttəfiqi Şeyx Şamil ilə olan əlaqələrini müridi Aqil üzərindən yenidən quraraq mübarizəsini davam etdirmişdir.[1] Şeyx İbrahim əfəndinin vəfatından sonra onun övladları və nəvələri ruslara qarşı mübarizəni davam etdiriblər.
Fövqəladə şəkildə hamı tərəfindən sevilən Şeyx İbrahim əfəndi həm müsəlman əhali arasında, həm xristian və yəhudilər arasında, həm də qeyri-dinlərdən olanlar arasında böyük hörmətə layiq bir şəxs olmuşdur. Belə ki, həm müsəlmanlar, həm də qeyri-müsəlmanlar and içərkən "Əfəndi baba haqqı", "Əfəndi babanın sarığına and olsun" deyərək and içərmişlər. Bundan başqa yüksək insani keyfiyyətlərə malik olan İbrahim əfəndi, din, milliyyət ayırmayaraq ağır xəstə olan rus polkovniki Medvedyevin həyat yoldaşı Yelizaveta İvanovnanı və qızını təbabət üsulları ilə müalicə etmişdir.[9]
1870-ci ilin mart ayının əvvəlindən səhhəti pisləşən İbrahim əfəndi, həmin ilin səfər ayının 13-ü vəfat etmiş[10] və indiki Şabran rayonunun Qələgah kəndində dəfn edilmişdir.
- ↑ 1 2 Dünyamalı, Kərim. Bir soyun taleyi (az.). Bakı. 2003.
- ↑ Dünyamalı, Kərim. Bir soyun taleyi (az.). Bakı: Mütərcim. 2003. 28.
- ↑ 1 2 Yaqub, Paşa. Övliyalar Ensiklopediyası (az.). I. Bakı: TUNA. 2020. 545.
- ↑ Dünyamalı, Kərim. Bir soyun taleyi (az.). Bakı: Mütərcim. 2003. 24.
- ↑ Yaqub, Paşa. "Övliyalar məskəni Quba mahalı" (az.) (2-ci nəşr). Bakı: Zərdabi LTD. 2012. 13.
- ↑ Yaqub, Paşa. "Övliyalar məskəni Quba mahalı" (az.) (2-ci nəşr). Bakı: Zərdabi LTD. 2012. 13.
- ↑ Dünyamalı, Kərim. Bir soyun taleyi, ikinci hissə (az.). Bakı: Mütərcim. 2003. 111.
- ↑ Əfəndizadələrin ailə arxivindən.
- ↑ Dünyamalı, Kərim. Bir soyun taleyi (az.). Bakı: Mütərcim. 2003. 78.
- ↑ Dünyamalı, Kərim. Bir soyun taleyi (az.). Bakı: Mütərcim. 2003. 93.
- Kərim Dünyamalı, "Bir soyun taleyi".
- Paşa Yaqub, "Övliyalar məskəni Quba mahalı".
- Paşa Yaqub, "Övliyalar Ensiklopediyası", I cild.