Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinŞekel və ya şeqel (akkad. 𒅆𒅗𒇻; Şablon:Lang-uga, ivr. שקל, cəm: ivr. שקלים, Şablon:Lang-phn) qədim Mesopotamiyada işlədilən, adətən gümüşdən hazırlanan pul vahidi idi. Şekel əvvəlcə təqribən 11 qram (0,35 unsiya) ağırlığında ölçü vahidi olmuş, sonradan Tir, Qarfof və Həşmonilər dövləti kimi bölgələrdə dövriyyəyə daxil edilən sikkə növünə çevrilmişdir.[1]
“Şeqel” sözü protosemit kökü olan ṯql ilə bağlıdır. Bu kökün digər formaları kimi Akkad dilində šiqlu və ya siqlu işlənmiş və həmin ölçü vahidi Şumer dilindəki gin₂ vahidinə uyğun gəlmişdir.[2]
Sözün istifadəsinə ilk dəfə təqribən təq. 2150 il əvvəl Naram-Sin dövründə rast gəlinmiş, daha sonra isə təq. 1700 il əvvəl Hammurapi qanunlarında qeyd olunmuşdur. Eyni kökdən ibarət formalar ibranicədə “çəkmək, ölçmək” və “kütlə” mənalarında işlənir. Aramicə tql və ərəbcə ṯql (“ağırlıq”, “çəkili”, “miṯqal”) sözləri də bu köklə əlaqədardır.[3]
“Səddin divarında yazı” kimi tanınan ifadədə də (“mene, mene, teqel u-farsin”) bu sözün arami forması işlənmişdir.
Söz ingilis dilinə Tanax vasitəsilə keçmişdir və ilk dəfə “Yaradılış” kitabının 23-cü fəslində qeyd edilir.
Bronz dövrü Avropasında 9,6–9,8 qramlıq çəkidə olan və bəzən pul funksiyası daşıyan metal parçalara da “şekel” deyilirdi.[4]
Ən qədim şekellər yalnız ağırlıq vahidi kimi istifadə olunurdu. Moabitlər, Edomilər və Finikiyalılar şekeli geniş istifadə etsələr də, həqiqi sikkələr nisbətən gec istehsal edilməyə başlamışdır. Qarfof sikkələri şekel əsasında idi və bəlkə də Tir şəhərindən əvvəl pula çevrilmiş formaya malik idi.[1]
Sikkələrin ilk olaraq Anadolu tacirləri tərəfindən çəkini təsdiqləmək üçün damğalanaraq icad edildiyi ehtimal edilir. Herodota görə ilk sikkələr Lidiya kralı Krez tərəfindən kəsilmiş və sonradan qızıl darik (20 siglos/şekel dəyərində) kimi Ahaməni dövləti tərəfindən davam etdirilmişdir.[5]
Zamanla şekelin dəyəri hökmdara və regiona görə dəyişirdi: 7–17 qram arası müxtəlif standartlar mövcud olmuşdur.[3] İsraildə Birinci Məbəd dövrünə aid tapılmış iki-şekel çəki daşı ümumi standartın təqribən 11,5 qram olduğunu göstərir.[6]
Müqəddəs mətnlərə görə məbəddə istifadə olunan “Məqbəd şekeli” xüsusi standart vahid idi (Exodus 30:24, Numbers 3:47 və s.). Hər bir israilli siyahıyaalma zamanı yarım şekel ödəməli idi (Exodus 30:11–16).
Arameycə “tekel” sözü də eyni kökdəndir və Daniel kitabında çəkilmə və ölçülmə mənasında işlədilir.
İkinci Məbəd dövründə İsrail və diaspor yahudiləri hər il yarım şekel məbəd vergisi ödəyirdilər. Horvat Etri qazıntılarında 2-ci əsrə aid üzərində “yarım-şekel” (חצי השקל) yazısı olan sikkə tapılmışdır; sikkənin gümüş tərkibi 6,87 qramdır.[7]
Birinci və İkinci Yəhudi üsyanları dövründə (66–70 və 132–135) kəsilən sikkələr müstəqilliyi simvolizə edir və məbəd vergisi üçün istifadə edilən Tirdən gətirilən sikkələrin əvəzlənməsi məqsədi daşıyırdı.[8]
Qarfof şekeli adətən 7,2 qram gümüş və ya 7,5 qram qızıldan ibarət idi.[3] Bu sistem E.ə. IV əsrdə Siciliyada formalaşmış və xüsusən muzdlu orduların ödənişində istifadə edilirdi.[1]
Tir şekeli təqribən E.ə. 300-cü ildən etibarən zərb olunmuşdur.[1] Gümüşünün yüksək keyfiyyətinə görə Qüds məbəd vergisi üçün ən çox tələb olunan pul vahidi idi. Yeni Əhddə qeyd edilən “30 gümüş pul”un məhz Tir şekeli olması ehtimal edilir.[9]
- ↑ 1 2 3 4 Bronson, Bennet, Cash, Cannon, and Cowrie Shells: The Nonmodern Moneys of the World // Bulletin, 47, Chicago: Field Museum of Natural History, noyabr 1976, 3–15.
- ↑ Dilke, Oswald Ashton Wentworth. Mathematics and measurement. University of California Press. 1987. səh. 46. ISBN 978-0-520-06072-2.
- ↑ 1 2 3 Crawford, Michael Hewson. Philip Grierson (redaktor). Coinage and Money under the Roman Republic: Italy and the Mediterranean Economy. The Library of Numismatics. Berkeley: University of California Press. 1985. ISBN 0-520-05506-3.
- ↑ Ialongo, Nicola; Lago, Giancarlo. "A small change revolution. Weight systems and the emergence of the first Pan-European money". Journal of Archaeological Science. 129. 2021. doi:10.1016/j.jas.2021.105379.
- ↑ Siglos // Encyclopædia Britannica.
- ↑ Laden, Jonathan. "Iron Age Weight Found near Temple Mount". 15 oktyabr 2020. (#cite_web_url)
- ↑ Zissu & Ganor, 2009
- ↑ "Jerusalem's Tyrian Shekels: a lesson in priorities".
- ↑ Wiseman, Donald J. Illustrations from Biblical Archaeology. London: Tyndale Press. 1958. 87–89..
- Banknotes and coins catalog, Banking of Israel, 17 fevral 2009 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 11 noyabr 2009
- Sheqel // Coins (catalog with pictures), Colnect
- Coins of the Ancient World, Detroit Institute of Arts, 1964
- Girardin, Michaël (2024). "Le demi-sicle, de Moïse au fiscus Iudaicus. Histoire d'une téléologie." Journal of Ancient Civilizations 39,1, pp. 73–98.
Vikianbarda Şekel ilə əlaqəli mediafayllar var.
