Şax qaldırdı (toy adəti)

Qazax bölgəsində ənənəvi toy mərasiminin bir sıra özəllikləri vardır. Bunlardan ən başlıcası "şax qaldırdı" adətidir. Şax uzunsov trapesiya şəklində olub, taxtadan düzəldilir. Onun üzərinə şam, güzgü, şirniyyat, meyvə bərkidilərək başdan-başa bəzədilir. Toyda gəlinin bacılığı və ya yaxın rəfiqəsi onun üçün "şax" qaldırır.

Əgər toyu olan qızın bacılığı ərə gedibsə, gəlin olduğu evdən şax qaldırılır. Gəlinin bacılığıgildə süfrə açılır, şax bəzədilir. Cavanlar oynaya-oynaya bacılığıgilə gəlirlər. Axşam təxminən saat 9-10 radələrində oğlan evində cavanlar qız şaxına gəlir. Bəy və qardaşlıqda gəlir. Həyətdə "lopa" şaməl yandırırlar, tonqal qalayırlar, oxuyub-oynayırlar. Sonrada şaxı götürüb çala-çala, at üstə qız evinə gəlirlər.^[1]

Bu adət, XVII əsrə qədər gedib çıxır və "Şax bəzəmə" adlandırılır.^[2]

Toy günü kişinin evində “Şax" hazırlanıb bəzədilir. Bəy hazırlanmış şax ağacını başının üzərinə qaldıraraq nağara və tütəklərin müşayiəti ilə təqdim edir və sonra bəylə gəlini şadlıq evinə aparırlar. Üzərinə alma, konfet, şokolad kimi hər cür şey, ağlına gələn quru yemək yerləşdirilir. Şaxın üstündə asılan şeylər ağıza şirin dad, bolluq və şirinlik gətirmək məqsədi ilə edilir.^[2]

Bu adət, müasir dövrdə bəzi dəyişikliklərə uğramış olsa da, hələ də bəzi kəndlərdə və bölgələrdə yaşadılmaqdadır. Əvvəllər "şax"ın üzərinə çox sayda şirniyyat və əraq məhsulları asılırdı ki, bu da onu daşımağı çətinləşdirirdi. Lakin müasir dövrdə bu ənənə sadələşmiş və daha az ərzaq məhsulu ilə həyata keçirilir.^[2][3]