Şarlotta Auerbax (ing. Charlotte Auerbach; 14 may 1899[2], Krefeld, Prussiya[3] – 17 mart 1994[2], Edinburq, Birləşmiş Krallıq[3]) — yazıçı, folklorşunas, alman genetiki və mutagenez elminin əsasını qoyan alimlərdən biri kimi tanınmışdır. O, xüsusilə, A. C. Klark və C. M. Robson ilə birlikdə xardal qazının meyvə milçəklərində mutasiyalara səbəb olduğunu kəşf etdikdən sonra məşhurlaşmışdır. Auerbax, ümumilikdə 91 elmi məqalə yazmış və Edinburq Kral Cəmiyyətinin, həmçinin London Kral Cəmiyyətinin üzvü olmuşdur.[5]
| Şarlotta Auerbax | |
|---|---|
| alm. Charlotte Auerbach | |
| Doğum tarixi | 14 may 1899[2] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 17 mart 1994[2] (94 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahəsi | Genetika[1] |
| İş yeri | |
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şarlotta, Kral Cəmiyyətinin Darvin medalına layiq görülmüşdür. Elmə və elmi araşdırmalara sevgisindən əlavə, o, geniş maraq dairəsinə, müstəqil xarakterə, təvazökarlığa və səmimiliyə malik biri kimi tanınmışdır.[6]
Şarlotta Auerbax Almaniyanın Krefeld şəhərində anadan olmuşdur. Onun valideynləri Selma Saks və Fridrix Auerbax idi. Şarlottanın elmə marağının ailəsindən gəldiyi ehtimal olunur. Onun atası Fridrix Auerbax kimyaçı, əmisi fizik, babası Leopold Auerbax isə anatomiya üzrə mütəxəssis olmuşdur.[7]
O, Vürtsburq, Frayburq və Berlin universitetlərində biologiya və kimya üzrə təhsil almışdır. Berlində Karl Maykl Haider və Maks Hartmann, Vürtsburqda isə Hans Knip kimi alimlər tərəfindən təhsil almışdır.[8][9] Biologiya, kimya və fizika üzrə yüksək nəticələr əldə etdikdən sonra, əvvəlcə orta məktəb müəllimi olmağa qərar vermiş və bu sahə üzrə imtahanları fərqlənmə ilə vermişdir.[10]
Şarlotta Heydelberqdə və Frankfurt Universitetində dərs demiş, lakin qısa müddət sonra Frankfurt Universitetindən yəqin ki, yəhudi olduğu üçün uzaqlaşdırılmışdır.[11] O, daha sonra Berlin-Dahlemdə yerləşən Kayzer Vilhelm Biologiya İnstitutunda Otto Manqoldun rəhbərliyi altında elmi araşdırmalara başlamışdır. Lakin Manqold sonradan nasist partiyasına qoşulmuş və onun sərt davranışları Şarlottanı narahat etmişdir.[12] Alim, tədqiqat istiqamətini dəyişmək istədiyini bildirdikdə Manqold ona belə cavab vermişdir: "Sən mənim tələbəmsən, mən nə deyirəmsə, onu edəcəksən. Sənin nə düşündüyünün əhəmiyyəti yoxdur!"
Berlində bir neçə məktəbdə biologiya fənnindən dərs demişdir,[13] lakin nasistlər hakimiyyətə gəldikdən sonra yəhudi olduğu üçün qanunla ona müəllimlik etmək qadağan olunmuşdur. Anasının tövsiyəsi ilə o, Almaniyanı tərk edərək Edinburqa köçmüş və burada Edinburq Universitetinin Heyvan Genetikası İnstitutunda doktorantura təhsilinə başlamışdır.[14]
O, tək uşaq idi və yəhudi ailəsində doğulmuşdu.[15] Nasist Almaniyasından qaçdıqdan sonra Britaniya vətəndaşlığı almışdır. Şəxsi ailəsi olmamış, lakin iki oğlanı qeyri-rəsmi olaraq övladlığa götürmüşdür: biri Almaniyadan İngiltərəyə qaçmış bir qadının oğlu Maykl Avern, digəri isə İtaliyada kasıb bir ailədən gələn Ancelo Aletçi idi.[8]
O, 90 yaşında olarkən evini Maykl Avernə bağışlamış və Edinburqdakı Abbeyfield Evində yaşamışdır. Beş il sonra vəfat etmiş və Mortonhol Krematoriumunda dəfn edilmişdir.[8]
Auerbax nüvə silahlarının qadağan olunmasını müdafiə etmiş, aparteidə qarşı çıxmış və liberallığı ilə seçilmişdir. O, həmçinin Adventures with Rosalind adlı nağıl kitabını Şarlotta Austen təxəllüsü ilə çap etdirmişdir.
Auerbaxın doktorluq dissertasiyası Drosophila (meyvə milçəyi) növündə ayaqların inkişafı mövzusunda olmuşdur. Dissertasiyadan sonra o, Frensis Albert İli Kruyun şəxsi köməkçisi olmuş və onun vasitəsilə bir çox tanınmış alimlərlə, o cümlədən Culian Haksli, C. B. S. Holdan və Herman Cozef Müller ilə tanış olmuşdur. Müller Edinburqda çalışarkən Auerbaxın mutasiya araşdırmalarına marağını artırmışdır. Əvvəlcə Müller ilə işləmək istəməsə də, genlərin necə fəaliyyət göstərdiyini anlamaq üçün mutasiyaların öyrənilməsinin vacibliyini dərk edərək bu sahəyə keçməyə qərar vermişdir. O, sonralar belə demişdir:[16]
Müllerin mutasiya araşdırmalarına olan həvəsi yoluxucu idi və həmin gündən etibarən bu sahəyə keçdim. Bu qərarı heç vaxt peşmanlıqla xatırlamamışam.
Auerbaxın genetik mutasiya ilə bağlı tədqiqatları uzun müddət nəşr olunmamışdır, çünki xardal qazı ilə bağlı araşdırmalar hökumət tərəfindən məxfi hesab edilirdi.[17] Nəhayət, bu araşdırmaları çap etdirmək imkanı əldə etmişdir. Edinburq Universitetində assistent müəllim, daha sonra lektor, genetik professoru olmuş və elmi fəaliyyətini professor emeritus olaraq başa vurmuşdur.[18]
O, məktəblərdə dərs deməyi çətin hesab etsə də, universitetdə tələbələrə dərs verməkdən zövq almışdır.[19] Onun mühazirələri aydın və sistemli olurdu, adətən qeydlərdən istifadə etmirdi. Sual verməyi sevən tələbələrə açıq olurdu və müzakirələr üçün kifayət qədər vaxt ayırırdı. Genetika haqqında bir neçə kitab yazmışdır, bunların bəziləri digər dillərə tərcümə edilmişdir. Onun "Genetics in the Atomic Age" adlı kitabı yüksək qiymətləndirilmişdir.[20]
- Kral Cəmiyyətinin Kit mükafatı
- Edinburq Kral Cəmiyyətinin üzvü
- London Kral Cəmiyyətinin üzvü
- Danimarka Elmlər Akademiyasının xarici üzvü
- ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvü
- Leyden Universitetinin, Dublindəki Triniti Kollecinin, Kembric Universitetinin və İndiana Universitetinin fəxri doktoru
- Kral Cəmiyyətinin Darvin medalı
- Birləşmiş Krallıq Ətraf Mühitin Mutagen Cəmiyyətinin üzvü
- Elektrikité de Frans tərəfindən təqdim olunan Prix de d'Institut de la Vie mükafatı
- Almaniya Genetika Cəmiyyətinin Qreqor Mendel mükafatı
Onun üçün ən dəyərli mükafat isə Herman Cozef Müllerin ona göndərdiyi teleqram olmuşdur. Müller onun tədqiqat nəticələrindən heyranlıqla xəbərdar olaraq belə yazmışdır: "Biz sənin mühüm kəşfindən çox həyəcanlanmışıq. Bu, nəzəri və praktiki baxımdan böyük imkanlar açır. Təbriklər!" [5]
Edinburq Kral Cəmiyyətinin binasında onun adını daşıyan bir otaq mövcuddur.[7] Həmçinin, Edinburqdakı Kral Kompleksi universitet ərazisində onun şərəfinə Charlotte Auerbach Road adlı küçə adlandırılmışdır.[21]
- ↑ 1 2 3 Ogilvie M. B. The Biographical Dictionary of Women in Science (ing.): Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century. Routledge, 2003. Vol. 1. P. 59–60. 798 p. ISBN 978-1-135-96342-2
- ↑ 1 2 3 4 Charlotte Auerbach // FemBio database (alm.).
- ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #104638605 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ http://www.nasonline.org/member-directory/deceased-members/20001354.html.
- ↑ 1 2 Swaby, Rachel. Headstrong: 52 Women Who Changed Science-and the World (ingilis). Crown/Archetype. 7 April 2015. 98. ISBN 9780553446807.
- ↑ "Rooms". The Royal Society of Edinburgh (ingilis). 23 September 2016. İstifadə tarixi: 15 February 2019.
- ↑ 1 2 Holden, John-Paul. "New streets honour Edinburgh thinkers". The Evening News (Edinburgh). 16 September 2014. İstifadə tarixi: 17 February 2015.
- ↑ 1 2 3 Kilbey, B.J. "In memoriam Charlotte Auerbach, FRS (1899–1994)". Mutation Research. 327 (1–2). 1995: 1–4. Bibcode:1995MRFMM.327....1K. doi:10.1016/0027-5107(94)00187-a. PMID 7870080.
- ↑ Beale, G.H. "Charlotte Auerbach. 14 May 1899-17 March 1994". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 41. 1995: 20–42. doi:10.1098/rsbm.1995.0002. PMID 11615355.
- ↑ "Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh" (PDF). Royal Society of Edinburgh. səh. 48. 19 September 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 March 2016.
- ↑ "Profile of geneticist Charlotte Auerbach". 11 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2015.
- ↑ Beale, Geoffrey. "Charlotte Auerbach". Jewish Women's Archive.
- ↑ Swaby, Rachel. Headstrong: 52 Women Who Changed Science – And the World. New York: Broadway Books. 2015. 91–94. ISBN 9780553446791.
- ↑ Auerbach, Charlotte. "Development of the legs, wings and halteres in wild type and certain mutant strains of Drosophila melanogaster" (ingilis). 1935. hdl:1842/26163.
- ↑ Institute of Animal Genetics website[daimi ölü keçid]; accessed 16 March 2016.
- ↑ Auerbach 1978, pp. 319–20.
- ↑ Langsdorf Jr., Alexander. "Genetics in the Atomic Age". Bulletin of the Atomic Scientists. 12 (9). November 1956: 349. İstifadə tarixi: 23 August 2015.
- ↑ Haines, Catharine. International Women in Science: A Biographical Dictionary to 1950. California: ABC-CLIO, Inc. 2001. ISBN 978-1-57607-090-1.
- ↑ "Charlotte Auerbach". Jewish Women's Archive (ingilis). İstifadə tarixi: 8 June 2021.
- ↑ Beale, Geoffrey. "Obituary: Professor Charlotte Auerbach". The Independent. 20 March 1994.
- ↑ Waterston, C.D.; Shearer, A. Macmillan. Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002 (PDF). 1. Edinburgh: The Royal Society of Edinburgh. 2006. səh. 40. ISBN 0-902-198-84-X. 19 September 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2015.
- Beale, G. H. "Charlotte Auerbach. 14 May 1899 – 17 March 1994". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 41. 1995: 20–42. doi:10.1098/rsbm.1995.0002. PMID 11615355.
- Kilbey, B. J. "Charlotte Auerbach (1899–1994)". Genetics. 141 (1). 1995: 1–5. doi:10.1093/genetics/141.1.1. PMC 1206709. PMID 8536959.
- Kilbey, B. J. "In memoriam Charlotte Auerbach, FRS (1899–1994)". Mutation Research. 327 (1–2). 1995: 1–4. Bibcode:1995MRFMM.327....1K. doi:10.1016/0027-5107(94)00187-a. PMID 7870080.
- "Antimutagenesis and anticarcinogenesis mechanisms. Proceedings of the International Conference on Mechanisms of Antimutagenesis and Anticarcinogenesis. October 6-10, 1985, Lawrence, Kansas. Dedicated to Dr. Charlotte Auerbach and Dr. Takashi Sugimura". Basic Life Sciences. 39: 1–605. 1986. PMID 3533038.
- Sobels, F. H. "Charlotte Auerbach and chemical mutagenesis". Mutation Research. 29 (2). 1975: 171–180. Bibcode:1975MRFMM..29..171S. doi:10.1016/0027-5107(75)90111-6. PMID 1102963.
- Women in the Biological Sciences: A Biobibliographic Sourcebook. Edited by LS Grinstein, CA Bierman, and RK Rose. Greenwood Press 1997.