Şamsuddin Aysxanov[1] (1907, Qroznı, Terek vilayəti – 1937, Qroznı) — Çeçen yazıçısı, şair, tərcüməçi, pedaqoq, milli ədəbiyyatın qurucularından biri, Çeçen-İnquşetiya Yazıçılar Birliyinin sədri, partiya və ictimai xadim[2].
| Şamsuddin Aysxanov | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1907 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1937 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair |
| Fəaliyyət illəri | 1923-cü ildən |
| Partiyası | |
1907-ci ildə Nadtereçnoye kəndində anadan olmuşdur. Doğulduğu kənddə ilk rus məktəbi açılanda atası orada gözətçi və komendant olaraq işə düzəlir. Uşaqlar böyüyəndə onları bu məktəbə göndərmişdir.
1921-ci ildə ailə Qroznıya köçür. Burada orta təhsil alır. 17 yaşında respublikanın ictimai həyatında fəal iştirak etməyə başlayır, partiya və sovet orqanlarında çalışır. Təxminən eyni vaxtda yazmağa maraq göstərir.
1926-cı ildə komsomola, 1928-ci ildə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına üzv olur. Vilayət komsomol təşkilatında çalışır. Partiya məktəbini bitirir, sonra 1933–1934-cü illərdə çalışdığı maşın-traktor stansiyasının siyasi şöbəsinin qəzetinin redaktoru təyin edilir. 1934-cü ildən həbs olunana qədər respublika radio komitəsinin sədri işləyir. 1932-ci ildə Çeçen-İnquşetiya Yazıçılar Birliyinin sədri seçilir.
1937-ci ildə repressiyaya məruz qalaraq güllələnir[3]. 1958-ci ildə cinayət tərkibi olmadığı üçün bəraət alır.
1923-cü ildə ilk kitabı "Kiisam" ("Mübarizə") nəşr olunur. 1928-ci ildən bəri əsərləri mütəmadi olaraq respublika mətbuatında (Çeçenski Komsomoleç, Serlo qəzetləri) nəşr olunur. Burada müəllifinin kolleksiyaları və folklor yazıları nəşr olunur. 1931-ci ildə "Ağ toyuq" romanı və "Xava" şeiri, 1932-ci ildə "Mübarizə" pyesi, "Zərbə briqadası" oçerki və başqaları.
Sonradan "İtt bkayste" ("On bahar", 1933), "Kolxozaşna kerla illeş" ("Kolxozlar üçün Yeni Mahnılar", 1934), "Brigadho vevza" ("Briqadanın üzvü məlumdur", 1936) kitabları nəşr olunur.
Çeçen dili dərsliklərinin, əlifbasının, antologiyaların müəllifi və tərtibçisi olur. 1935-ci ildə bir çox şeir və hekayələri Ayşxanov tərəfindən yazılmış "Oxumaq üçün bir kitab" dərsliyi nəşr olunur.
Rus şairlərinin bir çox şeirlərini çeçen dilinə tərcümə edən ilk şəxs olur: Aleksandr Puşkin, Mixail Lermontov, Nikolay Nekrasov və başqaları.
1964-cü ildə onun əsərlərindən (şeirlər, poemalar, hekayələr, oçerklər) ibarət "Seçilmiş əsərlər" kitabı Qroznıda nəşr olunur. 1981-ci ildə şeirləri Qroznıda nəşr olunan Çeçen-İnquş Şeir Antologiyasına daxil edilmişdir.
- ↑ "АЙСХАНОВ ШАМСУДДИН (1907– 1938)". 2021-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-07.
- ↑ "Айсханов, Шамсуддин Катаевич". 2021-10-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-07.
- ↑ "Айсханов Шамсуддин Катаевич". 2022-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-07.
- "Шамсуддин Айсханов". Электронная библиотека Союза писателей Чеченской Республики. 2014-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-27.
- "В Грозном отметили столетие поэта Шамсудина Айсханова". Информационное агентство «Грозный-Информ». 2007-07-20. İstifadə tarixi: 2014-12-27.