Şahdəniz palçıq vulkanı

Şahdəniz palçıq vulkanları qrupunun əsas ocaq orta Abşeron dövründə partlayış xarakterli palçıq vulkanının fəaliyyəti nəticəsində əmələ gələn iri, 10-15 kv.km ölçüsündə uçma kalderindən ibarətdir. Üçölçülü geofiziki planlama ilə 0.5 km enində və təxminən 17 km uzunluqda brekçiya axımları müəyyən edilib. Strukturun cənub qurtaracağında yerləşən və dənizin dibində azözüllü palçıq kütləsi əmələ gətirən daha iki fəaliyyətdə olan vulkan aşkar edilib. Erupsiyanın cənub-şərq mərkəzi palçıq axımları yerləşən çökmə qıfı kimi səciyyələndirilir. Əsas ocaqdan şimalda yerləşən vulkan hündürlüyü 40 m və diametri 350 m olan konusabənzər yüksəkliklə təmsil olunur. Şahdəniz palçıq vulkanları, pliosen-dördüncü dövrdə təşəkkül tapan və üstəgəlmə ilə mürəkkəbləşən Fatmayi-Qaraçuxur-Zığ-Qum adası antiklinal zonasının strukturları sistemində ən uzaq hissəsi olan, eyniadlı iri strukturun tağında və periklinal hissələrində yerləşirlər.

• Otmanbozdağ vulkanının krater sahəsində müxtəlif intensivliklə qaz və palçıq ayıran çoxlu mikroformalar müşahidə edilir.

• Axtarma-Qaradağ vulkanında qrifonlar və 3-4 m diametrli bir salza palçıq və neft pərdəciyilə su çıxarırlar. • Pilpilə - Qaradağın iri salzasının krateri neft təbəqəsi və intensiv qaz çıxan qaz palçıqla dolmuşdur.

• Şərqi-Şorbulaq vulkanının krater sahəsində sopka və qrifonlar qaz, palçıq vı su çıxarırlar. Vulkandan şimal-qərbdə yerləşən qrifonlar qaz, bulaniq su və neft çıxarırlar, bəzi yerlərdə 1 m-dək qır yığını təbəqələri olan sahələr əmələ gətirirlər. Mərkəzi Şorbulaqdan şimal-qərbdəki salza və qrifonlar da neft çıxararaq, qalınlığı 0.3 m və sahəsi 0.25 ha olan qırlaşmış sahə əmələ gətiriblər.

• Kömüratan vulkanında qrifonlar bulanıq su və qaz qabarcıqları ilə palçıq çıxarırlar.

• Üçtəpə vulkanı krater sahəsinin cənub hissəsində diametri 1-1.5 m olan bir neçə neft salzaları müşaidı edilir.

• Bozdağ-Güzdək vulkanınnda qrifonlar qaz və palçıq ayırırlar.

• Dəvəboynu (Qərbi-Bozdağ) vulkanında çoxsaylı sopka və qrifonlar müxtəlif intensivliklə qaz, palçıq və neft pərdəciyilə su çıxarırlar. Ağzıxəzri palçıq vulkanı təzahüründə bol neft çıxır.

• Abşeron yarımadasının mərkəzi hissəsində, Qırməki vulkanında qrifonlar qaz, palçıq və su çıxarırlar.

• Bahar-dəniz bankasında qaz şırnaqları və palçığın intensiv çıxarılması, bəzən isə suyun 2-3 m hündürlüyə tullantıları da müşahidə edilir.

• Abşeron küpəsi qırışığının şimal-qərb periklinalında qaz və palçığın çıxışları qeyd edilib. Çilov adasının cənub sahilində zəif qaz və neftlə su axmaları olan bir neçə qrifon yerləşir. Palçıq Pilpiləsi sahəsində iki palçıq vulkanı ocağında qaz şırnaqlarl qeyd edilib.

• Neft daşları strukturunda qaz şırnaqları və neftin çıxışları qırışığın tağ hissəsində cəmləşir. Pirallahı adasının şimal hissəsində 10 m diametrində salzalar və 7-8 m-ə qədər hündürlükdə sopkalar neftli və qaz şırnaqları olan lilli su ilə dolmuşdur. Qrifonların ətrafında qırlı sahələr müşahidə edilir.

• Abşeron rayonu geoloji keçmişdə vulkanların şiddətli püskürmələr meydanı olmuşdur. Bunu quyularla açılmış və yaxud da palçıq vulkanı brekçiyası laylarının çıxışları təsdiqləyir. Otmanbozdağ palçıq vulkanının şimal hissəsində brekçiya layları alt və orta abşeronun kəsilişində aşkar edilib. Vulkanın müasir örtüyü altında orta abşeron təbəqələrində qalınlığı 20 m-dən 70 m-dək olan beş brekçiya layı qeyd edilib. Qarabağ strukturunda və 18 saylı quyular məhsuldar qatın kəsilişində 50-60 m qalınlıqda lay brekçiyaları açıb. Akçagıl mərtəbəsinin üst hissəsində isə akçaqılın altda və örtən layları arasında yatan üç brekçiya təbəqəciyi qeyd edilib. Onların ümumi qalınlığı 1.5 m-dir.

• Axtarma vulkanının şimal-şərq hissəsində xvalın mərtəbəsinin kəsilişində gil və qumların arasında maykop, çokrak və yaşlı süxurların qırıntıları olan brekçiya layı yatır.

• Lökbatan vulkanının ətəyi yaxınlığında yarğanlarda və habelə Zigilpiri vulkanının şimal-şərq yamacında qədim Xəzər çöküntüləri ilə brekçiya təbəqələrinin növbələşməsi izlənilmişdir.

• Bibiheybət strukturunun cənub-şərq hissəsində quyularla məhsuldar qat əsrində fəaliyyətdə olan gömülmüş vulkan aşkar edilib. Balaxanı lay dəstəsinin aşağılarında quyular palçıq vulkanı brekçiyasının linzasını açmışlar. Vulkan fəaliyyəti akçagıl əsrində də müəyyən edilib. Sulutəpə sahəsində vulkan brekçiyası məhsuldar qatın üst şöbəsinin aşağılarında aşkar edilib.

• Qaraçuxur-Zığ antiklinalının cənub periklinalında 5 saylı quyunun kəsilişində məhsuldar qatın sabunçu lay dəstəsinin yuxarı hissəsində, həmçinin akçaqıl və abşeron mərtəbələrinin kəsilişində lay brekçiyası müəyyən edilib. Qum-dənizdə 67 və 256 saylı quyular 1800 m dərinlikdə brekçiya qatına daxil olmuş və 2560 m dərinlikdə oradan çıxmamışdır. Gömülmüş vulkan məhsuldar qat əsrində fəaliyyətdə olmuşdur.

• Çilov adasında 103, 105, 107, 111, 113, 157, 158, 876 və 878 saylı quyular məhsuldar qatın yuxarı hissəsində 0.5-1.0 m qalınlığı brekçiya təbəqəciklərini açmışlar. 10-40 m qalınlıqda brekçiyalar abşeron mərtəbəsinin çöküntülərində lay brekçiyaları müəyyən edilmişdir.

• Xali-Neft Daşları antiklinal zonası hüdudlarında, akçaqıl və məhsuldar qat arasında brekçiya təbəqəcikləri, Günəşli və Çıraq sahələrində isə dördüncü dövr çöküntülərində lay brekçiyaları müəyyən edilmişdir.

• Cənub-Qərbi Abşeronda palçıq vulkanları tez-tez püskürür. Onlardan ən fəalı Lökbatan vulkandır. 1829 - cu ildən başlayaraq vulkan 24 dəfə püskürüb. Sonuncu püskürmə 20 sentyabr 2012-ci ildə qeydə alınmışdır.

• Abşeron yarımadasında və Abşeron arxipelaqı akvatoriyasında 40 yataq müəyyən edilmişdir. Karbohidrogen yığımlarının faza vəziyyətinə görə onlardan 21-i neft, 9-u neft-qaz,3-ü qaz-kondensat və 7-si neft-qaz-kondensat qrupuna aid edilir. Yataqların əksəriyyəti palçıq vulkanı strukturaları ilə əlaqədardır. Həm də onların yarısında palçıq vulkanları, aşkar edilən yataqların bilavasitə hüdudlarında yerləşirlər.^[2]

• Torağay palçıq vulkanı
• Kolanı palçıq vulkanı