Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinŞagirdlik — gələcəkdə müəyyən bir sənət və ya peşə ilə məşğul olmaq istəyən şəxslərin hazırlanması üçün tətbiq edilən təlim sistemidir. Bu sistem adətən iş yerində öyrənmə prinsipi ilə fəaliyyət göstərir və çox vaxt nəzəri təhsil ilə müşayiət olunur. Şagirdlik həmçinin bəzi tənzimlənən sahələrdə fəaliyyət göstərmək üçün lisenziya almağa imkan yarada bilər. Təlimin əsas hissəsi təcrübəli bir ustadın yanında işləməklə həyata keçirilir; usta şagirdə həmin sənət və ya peşənin incəliklərini öyrədir və bunun müqabilində şagird müəyyən dövr ərzində onunla çalışmağa razılaşır.
Şagirdliyin müddəti müxtəlif sahələr, peşələr, ixtisaslar və mədəniyyətlər üzrə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Bəzi hallarda şagirdliyi uğurla başa vuranlar “səyyar usta” və ya peşəkar sertifikat səviyyəsinə yüksələ bilirlər. Digər hallarda isə şagirdlik keçdikləri müəssisələrdə daimi işlə təmin olunurlar. Hərçənd ki, rəsmi terminologiya və “şagird–səyyar usta–usta” sistemi həmişə gildiyalar və həmkarlar ittifaqlarından kənara çıxmır, bir neçə il ərzində iş yerində təcrübə qazanaraq ixtisasa yiyələnmə anlayışı bütün ixtisaslı əmək sahələrində mövcuddur.
Şagirdlik üçün vahid qlobal termin mövcud deyil. Mədəniyyətə, ölkəyə və sektora görə şagirdlik (apprenticeship), internat (internship) və təcrübəçilik (trainee-ship) kimi ifadələr eyni və ya oxşar mənaları ifadə etmək üçün işlədilə bilər. Xüsusilə səhiyyə sektorunda internat və təcrübəçilik terminlərinə üstünlük verilir. Məsələn, həkimlər üçün tibb internaturası, tibb bacıları üçün isə təcrübəçilik anlayışı Qərb ölkələrində geniş istifadə olunur.
Şagirdlik termini isə Avropa Komissiyasının üstünlük verdiyi anlayışdır və bu mövzu üzrə çoxsaylı tədqiqatlar aparmış Avropa Peşə Təhsili İnkişaf Mərkəzi (CEDEFOP) tərəfindən istifadə edilir. Bəzi qeyri-avropa ölkələri Avropa şagirdlik modelini öz təcrübələrinə uyğunlaşdırırlar.
Şagirdlik sistemi qədim dövrdən mövcud olmuşdur və Misirdə b.e.ə. 18-ci ilə aid papiruslarda erkən şagirdlik müqavilələri qorunub saxlanılmışdır.[1] Avropada şagirdlik sistemi XII əsrdən etibarən yenidən görünməyə başlayır; bu dövrə aid şagirdlik müqavilələri Cenovada tapılmışdır.[2]
Son orta əsrlər dövründə Avropanın bəzi bölgələrində şagirdlik sistemi sənətkarlıq gildiyaları və şəhər idarələri tərəfindən tənzimlənirdi. Usta sənətkar gəncləri ucuz işçi qüvvəsi kimi işə götürmək hüququna malik idi və bunun müqabilində onlara sənətin qaydalarını öyrədir, həmçinin yemək və yaşayış təmin edirdi. Şagirdlərin əksəriyyəti oğlanlar idi, lakin bəzi sənətlərdə qadın şagirdlər də mövcud idi; məsələn, tikişçi,[3] dərzi, ayakkabıçı, çörəkçi və kitabçı kimi sahələrdə.[4]
Şagirdlik adətən 10–15 yaşlarında başlayırdı və şagird ustanın evində yaşayırdı. Sənətkar ilə şagird (və çox vaxt şagirdin valideynləri) arasındakı münasibət adətən xüsusi bir hüquqi sənədlə – indenture ilə tənzimlənirdi.[5] Şagirdlərin çoxu müqavilə müddəti (iki ildən yeddi ilə və daha çox müddətə qədər dəyişə bilərdi) bitdikdən sonra usta olmaq arzusunda olurdu; bəziləri isə əvvəlcə səyyar usta kimi çalışırdı və müəyyən bir hissəsi heç vaxt öz şəxsi emalatxanasını əldə edə bilmirdi.
Koventri şəhərində yeddi illik şagirdliyi bitirənlərə şəhərin azad vətəndaşı olmaq hüququ verilirdi.[6]
Şagirdlik sistemi həmçinin Qərbi Afrikanın Dahomey krallığının ordusunda da istifadə olunurdu. Burada əsgərlər çox erkən yaşlardan – yeddi və ya səkkiz yaşından – qəbul edilirdi və əvvəlcə adi əsgərlərə qalxan daşıyan kimi xidmət edirdilər. Uzun illər davam edən hərbi təcrübədən və şagirdlik mərhələsindən sonra onlar orduda tamhüquqlu əsgər kimi xidmət etməyə başlayırdılar. Həyat boyu davam edən hərbi təcrübə və maddi stimullar nəticəsində Dahomeydə güclü və intizamlı bir ordu formalaşmışdı.[7]
Şagirdliklər iki əsas kateqoriyaya bölünür: müstəqil və kooperativ.[9]
Müstəqil şagirdliklər işəgötürənlər tərəfindən təşkil və idarə olunan, təhsil müəssisələrinin heç bir şəkildə cəlb edilmədiyi şagirdlik formalarıdır. Bu şagirdliklər təhsil proqramlarından tamamilə ayrı şəkildə həyata keçirilir. Bu o deməkdir ki, adətən şagirdlər eyni vaxtda heç bir təhsil proqramında iştirak etmirlər və iştirak etsələr belə, həmin təhsil ilə şagirdlik arasında əlaqə olmur.
Kooperativ şagirdliklər təhsil müəssisələri ilə işəgötürənlər arasında əməkdaşlıq çərçivəsində təşkil və idarə olunur. İdarəetmə baxımından müxtəliflik müşahidə oluna bilər — bəzi modellər daha çox işəgötürən yönümlü, digərləri isə təhsil müəssisəsi yönümlü olur — lakin bütün hallarda şagirdlik müəyyən bir kurikulumla bağlı olur və nəzəri biliklərin praktikada tətbiqinə xidmət edir. Bu model tələbələrə peşəkar müstəqillik üçün tələb olunan bilik və bacarıqları mənimsətməyi hədəfləyir. Kooperativ şagirdliklərin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər:
| Təhsil müəssisəsi və işəgötürənin birgə idarəetməsi | Təhsil müəssisəsi yönümlü idarəetmə (uzun dövr) | Təhsil müəssisəsi yönümlü idarəetmə (qısa dövr) | İşəgötürən yönümlü idarəetmə | |
|---|---|---|---|---|
| Təhsil proqramı | [[Beynəlxalq Standart Təhsil Təsnifatı | ISCED 6 | ISCED 6 | ISCED 5–6 |
| Proqramın tipi | Təhsil və işyeri inteqrasiyalı proqram | Ali Peşə Təhsili, Peşəkar Ali Təhsil, Ali Təhsil | Ali Peşə Təhsili, Peşəkar Ali Təhsil, Ali Təhsil | Ali Peşə Təhsili, Peşəkar Ali Təhsil |
| Orta müddət | 3–4 il | 2–3 il | 2–3 il | 1 il |
| Nəzəri və praktiki təlimin balansı | Nəzəriyyə və təcrübə növbələşir (50%–50%) | Bir neçə həftədən 6 aya qədər qısa təcrübələr | Kurikulumun 30–40%-i təcrübə | Həftədə minimum 30 saat iş, təlim saatlarının 20%-i işdən kənar olmalıdır |
| Öyrənmə yeri | Təhsil və iş yeri inteqrasiyalı | Təhsil və iş yeri inteqrasiyalı | Təhsil və iş yeri inteqrasiyalı | İş yerində əsaslı |
| Müqavilə | Bəli | Bəli | Bəli | Bəli |
- ↑ Westermann, W.L. "Vocational Training in Antiquity". The School Review. 22 (9). 1914: 605–606 – JSTOR vasitəsilə.
- ↑ Epstein, Steven. Wage Labor and Guilds in Medieval Europe. Chapel Hill: University of North Carolina Press. 1991. 75. ISBN 0807819395.
- ↑ "Apprenticeship indenture". Cambridge University Library Archives (Luard 179/9). 18 mart 1642.
- ↑ "Apprenticeship indentures 1604–1697". Cambridge St Edward Parish Church archives (KP28/14/2). 13 avqust 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2009.
- ↑ Morgan, Kenneth O. The Early Middle Ages // The Oxford History of Britain. Oxford, England: Oxford University Press. 2001. səh. 126.
- ↑ Adrian Room, "Cash, John (1822–1880)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004
- ↑ Harms, Robert. The Diligent. New York: Basic Books. 2002. 172. ISBN 0-465-02872-1.
- ↑ "ApprenticeshipQ – Managing Apprenticeships Quality".
- ↑ Davy, N., Frakenberg, A. (2019). Typology of Apprenticeships in Higher Vocational Education Arxivləşdirilib 2019-05-08 at the Wayback Machine. 8 may 2019 tarixində əldə edildi.
- Bakhtin, Mikhail. The Bildungsroman and its Significance in the History of Realism // Emerson, Caryl; Holquist, Michael (redaktorlar ). Speech Genres and Other Late Essays. Austin, TX: University of Texas Press. 1996. 10–59. ISBN 978-0-292-79256-2. OCLC 956882417.
- Jeffers, Thomas L. Apprenticeships: The Bildungsroman from Goethe to Santayana. New York: Palgrave. 2005. ISBN 1-4039-6607-9.
- Lynch, Jack. "Glossary of Literary and Rhetorical Terms". Guide to Literary Terms. Rutgers University. 1999. 5 avqust 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 may 2020.
- Modern Apprenticeships: the way to work, The Report of the Modern Apprenticeship Advisory Committee, 2001 DfES, Modern Apprenticeships Consultation
- Apprenticeship in the British "Training Market", Paul Ryan and Lorna Unwin, University of Cambridge and University of Leicester, 2001 Apprenticeship in the British ‘Training Market’
- Creating a ‘Modern Apprenticeship’: a critique of the UK's multi-sector, social inclusion approach Alison Fuller and Lorna Unwin, 2003 (pdf)
- Apprenticeship systems in England and Germany: decline and survival. Thomas Deissinger in: Towards a history of vocational education and training (VET) in Europe in a comparative perspective, 2002 (pdf)
- European vocational training systems: the theoretical context of historical development. Wolf-Dietrich Greinert, 2002 in Towards a history of vocational education and training (VET) in Europe in a comparative perspective. (pdf)
- Apprenticeships in the UK- their design, development and implementation, Miranda E Pye, Keith C Pye, Dr Emma Wisby, Sector Skills Development Agency, 2004 (pdf)
- L’apprentissage a changé, c’est le moment d’y penser !, Ministère de l’emploi, du travail et de la cohésion sociale, 2005
- Learning on the Shop Floor: Historical Perspectives on Apprenticeship, Bert De Munck, Steven L. Kaplan, Hugo Soly. Berghahn Books, 2007. (Preview on Google books)
- "The social production of technical work: the case of British engineers" Peter Whalley, SUNY Press 1986.
- "Apprenticeship in the ‘golden age’: were youth transitions really smooth and unproblematic back then?", Sarah A.Vickerstaff, University of Kent, UK, 2003
- "The Higher Apprenticeship (HA) in Engineering Technology"; The Sector Skills Council for Science, Engineering and Manufacturing technologies, UK, 2008
Vikianbarda Şagirdlik ilə əlaqəli mediafayllar var.- Facts about Germany: Apprenticeships, Federal Foreign Office Arxivləşdirilib 2015-01-08 at the Wayback Machine
- L'Apprenti (fr.)
- Further education and skills: Apprenticeships – GOV.UK
- Normele metodologice de aplicare a Legii nr. 279/2005 privind ucenicia la locul de muncă, modificate și completate astăzi de Guvern (in Romanian)
