Şimali Kipr (türk. Kuzey Kıbrıs) və ya rəsmi adı ilə Şimali Kipr Türk Respublikası (türk. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti) — Kipr adasının şimalında yerləşən de-fakto dövlət. Şimali Kipr Türk Respublikası beynəlxalq aləmdə yalnız Türkiyə tərəfindən tanınır. Digər dövlətlər isə onu Kipr Respublikasının bir hissəsi olaraq qəbul edir. Şimali Kipr şimal-şərqdə Karpaz yarımadasından Gözəlyurd körfəzinə, qərbdə Qoruçam burnundan Ərənköyə (anklav) qədər uzanır. Cənubda isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nəzarəti altındakı təhlükəsizlik xətti Şimali Kiprlə adanın digər hissəsi arasında uzanır. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Şimali Nikosiya, ümumi sahəsi 3,355 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 300 min nəfərdən çoxdur. ŞKTR Kipr adasının 36,4%-ni tutur.
Şimali Kipr | |||||
---|---|---|---|---|---|
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (Türk) | |||||
| |||||
Tarixi | |||||
• Kipr Sülh Hərəkatı | 20 iyul 1974 | ||||
• | 1 oktyabr 1974 | ||||
• Kipr Türk Federativ Dövləti | 13 fevral 1975 | ||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt |
Şimali Nikosiya 35°10′37″ şm. e. 33°21′48″ ş. u. |
||||
İdarəetmə forması | Unitar yarı prezident respublikası | ||||
Prezident | Ərsin Tatar | ||||
Sahəsi | |||||
• Ümumi | 3.355 km2 km² | ||||
• Su sahəsi (%) | 2.7% | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 326.542 nəfər | ||||
• Sıxlıq | 86 nəf./km² | ||||
ÜDM (AQP) | |||||
• Ümumi | $4.234 milyard dollar | ||||
• Adambaşına | $14,942 dollar | ||||
Demonim | Kipr türkü | ||||
Valyuta | Türk lirəsi | ||||
İnternet domeni | .tr | ||||
Telefon kodu | +90 | ||||
Saat qurşaqları | |||||
Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Kipr adasında ilk insan məskunlaşmasının e.ə 10.000-ci illərdə başladığı təxmin edilir. Adanın cənub sahilində , qərb sahilində isə bölgələrində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı burada yaşayan ovçu icmalarından ibarət ilk insanların neolit dövründə məskunlaşdığı məlum olmuşdur. Mədəni inkişaf və ticarət səbəbilə çiçəklənən iqtisadiyyat bir tərəfdən Kipr üçün sərfəli olsa da, adanın kifayət qədər müdafiəsiz olması, sərvətindən istifadə etmək istəyən güclü qonşuları cəlb etmişdir. Ada Roma, Bizans və Osmanlı İmperiyasının tabeliyi altında qalmış, dəniz quldurlarının hücumlarına məruz qalmışdır. 1970-ci illərin əvvələrində türklərə qarşı irqçiliyin genişlənməsi və Yunanıstanın işğalçılıq planları Türkiyənin ordusunu bu ərazilərə yeritməyə və müstəqil bir respublika elan etməsinə səbəb olmuşdur, lakin Şimali Kipr Türk Respublikasının qurulması, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurası da daxil olmaqla Kipr Respublikası, Yunanıstan və bir çox başqa dövlətlərin mənfi reaksiyalarına səbəb olmuşdur. Kipr münaqişəsinə həll yolu tapmaq cəhdlərinin bir çoxu uğursuzluqla nəticələnmişdir. Hal-hazırda Şimali Kiprdə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinə məxsus əsgərlərinin yerləşdirilməsi bu münaqişə həlli yolunu daha da ləngidir. Mövcudluğu Şimali Kipr hökuməti tərəfindən dəstəklənsə də, Kipr Respublikası da daxil olmaqla bütövlükdə Avropa Birliyi və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən işğal olaraq qiymətləndirilir və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının bir neçə qətnaməsində bu işğalçılıq pislənilir. Şimali Kipr beynəlxalq cəmiyyət tərəfindən rəsmən tanınmadığı üçün iqtisadiyyat, nəqliyyat və idman kimi bir çox aparıcı sahələrdə embarqolar tətbiq olunur.
Şimali Kipr, müxtəlif sivilizasiyaları özündə cəmləşdirən mədəni irsə məxsus, xidmət sektorunun üstünlük təşkil etdiyi iqtisadiyyata malik yarı prezident demokratik respublikasıdır. İqtisadiyyat 2000 və 2010-cu illərdə sürətlə böyüməyə başlamış, adambaşına düşən ÜDM gəliri üç dəfədən çox artmışdır. Tətbiq olunan embarqolarla əlaqədər olaraq iqtisadiyyat baxımından Türkiyədən asılı hala gəlmişdir. Rəsmi dil türk dilidir, lakin müxtəlif bölgələrdə fərqli yerli ləhcələrdən də istifadə olunur. Əhalinin böyük əksəriyyəti sünni müsəlmanlardan ibarətdir. Şimali Kipr dünyəvi dövlətdir və bütün din nümayəndəçilərinə azadlıq təqdim olunur. Şimali Kipr İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının müşahidəçi üzvü, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının isə tam hüquqlu üzvlərindən biridir.
Tarix
Eramızdan əvvəl
Kipr adasında ilk insan məskunlaşmasının e.ə 10.000-ci illərdə başladığı təxmin edilir. Adanın cənub sahilində , qərb sahilində isə bölgələrində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı burada yaşayan ovçu icmalarından ibarət ilk insanların neolit dövründə məskunlaşdığı məlum olmuşdur. Bəşər tarixində qida mənbələrinin yanında ilk dəfə məskunlaşan icmaların yarandığı bu dövrdə, adanın ilk sakinləri Anadolunun cənubundan gəlmiş, e.ə. 7000–6500-cü illərdə Suriya və Fələstinə köç etmişdir. Adanın ilk sakinlərinin Anadoludan gəlməsi fikrini daha da qüvvətləndirən digər bir faktor, adanın şimalında, Karpaz yarımadasında aparılan qazıntılar nəticəsində əldə edilən saxsı qablarının, Hacılar və Çatalhöyük yaşayış məskənlərində aparılan qazıntılar zamanı əldə edilmiş saxsı qablara olduqca bənzəməsidir. Keçmişdə sülhün hakim olduğu Kipr adası, e.ə. 3000-ci illərdə mis yataqlarının kəşfi və o dövrdə hazırlanan bir çox alətlər üçün misin istifadə edilməsi ilə adaya yaxın bölgələrdən Misir, Suriya və Fələstindən insanlar köçərək məskunlaşmışdır. Mislə birlikdə adanın təbii sərvəti Aralıq dənizi bölgəsində yaşayan insanların da marağını artırmış və bu vəziyyət, ada aborigenlərinin min illər boyunca fərqli dövlətlərin suverenliyi altında həyatlarının davam etməsinə səbəb olmuşdur.Tunc dövründə Krit adalarından olan minoslu tacirlər Kiprə gəlməyə başlamış və bu ticarət əlaqələri adada Minoy sivilizasiyasının yaranmasına səbəb olmuşdur. Minoslu tacirlər ada ilə ticarətdə istifadə etmək üçün bir əlifba da hazırlamışdır. Lakin, bu əlifba bir çox araşdırmalara baxmayaraq açıqlana bilməmişdir.
Qədim dövr
Mədəni inkişaf və sürətlə artan ticarət səbəbilə çiçəklənən iqtisadiyyat Kipr üçün sərfəli olsa da, adanın kifayət qədər qorunmaması, sərvətindən istifadə etmək istəyən güclü qonşuları özünə cəlb etmişdir.Son tunc dövründə Misir fironu III Tutmos Kipr adasını ələ keçirdi. Lakin ada ilə uzun müddətdir maraqlanan xetlər, Misirlə vuruşaraq, bu torpaqları ələ keçirməyi bacarmışdır. dövründə Kipr Xet Krallığının hakimiyyəti altına girmiş və 120 il onun hakimiyyəti altında qalmışdır. Xet mənbələrində Kipr Alaşiya adı ilə verilmişdir. Xüsusilə Karpaz yarımadasındakı məskunlaşan xetlər, hakimiyyətləri dövründə mis ehtiyaclarını buradan qarşılamış, həmçinin buranı sürgün adası olaraq istifadə etmişlər. Əmisi tərəfindən taxtdan endirilən da daha sonradan bu adaya sürgün olunmuşdur. Kiprdə xetlərin hakimiyyəti, e.ə. 1200-cü ildə Xet Krallığının süqutu ilə başa çatdı və ada yenidən Misir fironlarının hakimiyyəti altına keçdi. Həm Misir, həm də xet hakimiyyəti dövründə Kiprin əhəmiyyətli bir ticarət məskəninə çevrilməsi səbəbilə, əsasən də sonra Egey və Anadoludan bir çox millətlər Kiprə köçərək müstəmləkələr qurmuşdur.
Beləliklə, ada sivilizasiya mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Yeni gələnlər öz dillərini yaymış və ticarəti genişləndirmək üçün bir çox əlifbalar hazırlamışlar. Bu müddətdə adada həm də dulusçuluq çarxı vasitəsilə bir çox qablar hazırlanaraq xarici ölkələrə satılmışdır. E.ə. 1200–1500-cü illərdə adaya gələn yunanlar, nəticəsində zəifləyən mikeniyalıların yerini almışlar, lakin e.ə. 1150–1050-ci illər arasında baş verən zəlzələlər adanın bir çox məskunlaşma mərkəzlərinin dağılmasına səbəb olmuş və adanın tarixi müəyyən dərəcədə qaranlıq bir dövrə qədəm qoymuşdur. Anadoludan gələn semit mənşəli finikiyalılar, adanın cənub-şərq sahillərində məskunlaşaraq burada koloniyalar qurmuş və bütün adaya hakim olmuşlar. Finikiyalılar tərəfindən kitim adlandırılan Kipr türkləri, adadakı şərq mədəniyyətinin daha qədim olduğunu sübut etmək üçün finikiyalıların gəlişindən istifadə edirlər. Bu iddialara əsasən hal-hazırkı Kipr türklərinin əcdadlarının finikiyalılara qədər gedib çıxması məlum olur. Finikiyalıların hakimiyyəti dövründə adada məskunlaşan digər koloniyalar şəhər krallıqlarına çevrilmiş və adada 7 şəhər krallığı qurulmuşdur. Bu krallıqlar daha çox Egey və Aralıq dənizi mənşəli koloniyalardan ibarət olmuşdur. Bu səbəbdən Kipr yunanları, adada ellinizm göstəricilərinin bu dövrdə formalaşdığını və daha sonralar enozis hərəkatı altında adanın bir hissəsinin Yunanıstan ilə birləşməli olduğunu bildirmişlər.
Kiprdə Misir hakimiyyəti, ölümü və fars kralı I Kambizin buranı ələ keçirməsi ilə bitmişdir. E.ə. 525-ci ildə Kipr bəyliklərindən birinə çevrilmişdir. E.ə. 333-cü ildə Makedoniyalı İsgəndərin İss vuruşmasında farsları məğlub etməsi ilə bu bölgədə farsların hegemonluğuna son qoyulmuşdur. E.ə 323-cü ildə Makedoniyalı İsgəndərin ölümündən sonra isə varisləri ada üzərində müharibə başlatmış və Kipr krallıqlarının qısa müddətli muxtar idarəçiliyi bu dövrdə başa çatmışdır. Makedoniyalı İsgəndərin ölümü ilə Makedoniya İmperiyası parçalanmış və bu miras uğrunda böyük döyüşlər olmuşdur. İsgəndərin satraplarından biri olan I Ptolemey Misirdə Ptolomey xanədanlığını qurmuş və Kipri də öz sərhədinə qatmışdır. Bu dövrdə də mədəni tədbirlər davam etdi və Kiprdə qarışıq bir mədəniyyətin əsası qoyuldu. Ptolemeylər dövründə, e.ə. 320-ci ildə Qüdsün alınmasından sonra yəhudilər Kiprə göndərilmişdir. Yəhudilər isə uzun müddət bu adada misgərlik ilə məşğul olmuşdur.
Roma İmperiyası dövrü
Kipr Roma İmperiyası tərəfindən fəth edildikdən sonra, ada Anadoludakı Kilikiya əyalətinin bir hissəsi olaraq idarə edilmiş və böyük natiq olaraq qəbul edilən Mark Tulli Siseron bir müddət Kipr başçısı olaraq vəzifə etmişdir. Adanın rəhbərliyi daha sonra Roma senatına təhvil verilmiş və bir general qubernator tərəfindən idarə edilmişdir. Bu dövrdə ada dörd bölgəyə – , , Pafos və Salaminə bölünmüşdür. İdarəetmə mərkəzi Pafos, ticarət mərkəzi isə Salamin olmuşdur. E.ə. 15-ci ildə Pafos şəhəri dağıldıqdan sonra sahilə təxminən 17 km məsafədə Avqusta adı altında yeni şəhər salınmışdır. İmperator Avqust, Pafosda yer alan Afrodisias məbədi əsasında Roma tanrısı Veneranın şərəfinə yeni məbəd inşa etdirmişdir. Marium, Qolqoy, Amafus, Tamassos və Soli şəhərlərində böyük mədən mərkəzləri qurulmuşdur. Roma dövründə adada sülh təmin edilmiş, mədənçilik, sənaye və ticarət inkişaf etdirilmiş, əldə edilən gəlirin bir hissəsi Kiprlilərə firavanlıq təmin edərkən digər hissəsi də eyni zamanda Roma xəzinəsinə köçürülmüşdür. Bundan əlavə, bu dövrdə yeni yollar, limanlar və ictimai binalar da tikilmişdir. Roma dövründə Kipr xristianlıqla tanış olmuş və bu din tədricən bütpərəstliyi əvəz etmişdir.Xristianlıq, İmperator Klavdinin dövründə Həvari Paul və Salamindən ellinistləşmiş bir yəhudi ailəsindən gələn Levit Levi tərəfindən 45-ci ildə sürətlə yayılmışdır. İki missioner, imperatorun tolerantlığı ilə xristianlığı bütün Kiprə yaymaq üçün çalışmış və yalnız xalqı deyil, həm də bir çox Roma hökmdarlarını bu dinə inandırmağı bacarmışlar. Paulus, Roma İmperiyasında xristianlığı qəbul edən ilk roma əsilli qubernator olmuşdur. Buna görə də Kipr, Roma İmperiyasında xristian tərəfindən idarə olunan ilk bölgə adını qazanmışdır.Roma imperatorları arasında Diokletiandan sonra Konstantin də xristianlığı qəbul etmişdir. 324-cü ildə Roma İmperiyası iki hissəyə bölünmüş, I Konstantin, Bosfor sahilindəki Konstantinopol adlandırılan müasir İstanbul şəhərini paytaxt etməklə Bizans İmperiyasının əsasını qoymuşdur. Belə olduqda Kipr də Bizans İmperiyasının payına düşmüşdür. Roma dövründə inkişaf edən digər maraqlı bir hadisə isə 70-ci ildə Qüds dağıdıldıqdan sonra çox sayda yəhudinin Kiprə gəlməsi olmuşdur. 115-ci ildə Kirenada başlayan tezliklə Misir və bütün Kiprə yayılmışdır. Artemionun rəhbərlik etdiyi yəhudilər Salamisdəki bütün insanları qətlə yetirmişdir. İmperator Adrian və Liviya şurası bu qiyamı yatırmış, lakin yəhudilərin böyük əksəriyyəti öldürülmüş və yəhudilərin Kiprə gəlməsi qadağan edilmişdir, lakin sonradan yəhudilər az sayda da olsa adaya gələrək, ticarətlə məşğul olmuşlar.
Bizans İmperiyası dövrü
Bizans İmperiyasının bir hissəsi olan Kipr, 800 il boyunca Finikiya, Fələstin, Suriya və Kilikiya əyalətlərinə bağlı olaraq bizanslılar tərəfindən idarə edilmişdir. Bizans dövründə Kipr, səliblərin yürüşlərinə qədər sakit bir dövr keçirmişdir. Bizans rəhbərliyi ictimai quruluşu qanunlarla öz anlayışına uyğun şəkildə düzəltmişdir. İmperator Konstantin tərəfindən çıxarılan qanuna əsasən, insanlar sərfçilər halına gətirilmiş və onların doğulduqları ərazilərdən çıxmaları qadağan edilmişdir. Torpaqları tərk edən qaçaqlar isə zəncirlənərək cəzalara məhkum olunurdu. Mərkəzi idarəetmə sisteminə əsaslı olaraq dövlət məmurları birbaşa imperatora bağlı idilər. Xalqa belə bir qanunlar qoyulsa da, zəngin torpaq sahibləri və tacirlər ilə bağlı qanunlar qüvvəyə minmədi və köhnə dövrlərdən bəri imtiyazları qorunub saxlandı. Bu dövrdə kilsə və ruhanilərlə əlaqəli əhəmiyyətli inkişaflar baş tutdu və kilsə ilə dövlət arasındakı əlaqə inkişaf etdirildi. Bizans dövründə Həvari Pavel, Varnava və Markın ilk missionerlikləri sayəsində Kiprdə yayılmış xristianlıq, ada sakinlərinin həyatına hər cəhətdən təsir etmiş, eyni zamanda adada pravoslav kilsəsinin qurulmasına təkan vermişdir. Kiprdə güclü bir mövqeyə sahib olan bu kilsə, xalqdan, dövlət məmurlarından və ya varlı insanlardan biri tərəfindən zorla haqsızlığa məruz qalan sakinlərin mənafelərini müdafiə edən müstəqil qüvvə olmuşdur. Bizans dövründə Kipr adası ərəb dövlətlərinin də diqqətini çəkmiş və 632–964-cü illər arasında Kipr dörd dəfə mühasirəyə alınmışdır.Osman ibn Əffanın dövründə Dəməşq qubernatoru Muaviyə ibn Əbu Sufyan Əməvilər sülaləsini qurmuş və müsəlmanların 5-ci xəlifəsi olmuşdur. 1700 gəmidən ibarət donanması ilə 649-cu ildə Kipri ələ keçirmiş və müqavilə ilə müsəlmanların bu ərazidə suverenliyini qəbul etdirmişdir. Müqaviləyə görə, kiprlilər Bizans İmperiyasına verdikləri 7200 qızılın müsəlmanlara Bizansla müharibədə kömək etməməsi üçün verilməsinə razı oldular və müsəlmanların adadan baza olaraq istifadə etmələrini qəbul etdilər.
Lakin kiprlilər müharibə zamanı Bizansa kömək etdikləri üçün müsəlmanlar 653-cü ildə adaya 2-ci dəfə ekspedisiya təşkil edərək müqaviləni yenidən qüvvəyə mindirdilər. Bu ekspedisiyadan sonra bəzi əsgərlər adada qalsa da, I Yezidin dövründə bütün əsgərlər geri çağrıldı. 688-ci ildə xəlifə , imperator ilə müqavilə imzalayaraq və Kiprdən alınan verginin iki dövlət arasında paylanmasına razı olmuşdur. Lakin verginin bölüşdürülməsində problem yaşandıqda, Bizans və Ərəb müsəlmanları arasında müharibə baş verdi. Daha sonra, Əməvilər dövləti qurulduqdan sonra vergi ödəməsi müqabilində Kiprə muxtariyyət verildi və bu vəziyyət Abbasilər dövründə də davam etdi. 300 il davam edən müsəlmanların hakimiyyəti dövründə Kiprdə istehsal və ticarət inkişaf etmiş, ada Aralıq dənizindəki əhəmiyyətli ticarət məskənlərindən birinə çevrilmişdir. Ərəblərdən başqa adaya quldurlar da hücum etmiş, nəticədə bir çox kiprli öldürülmüş, mülkləri talan edilmiş və Bizans dövründə tikilən kilsələr məhv edilmişdir. 965-ci ildə dövründə Kipr yenidən Bizans hakimiyyəti altına girdi. Bizans İmperiyasının siyasi və hərbi zəifləməsi torpaq itkisinə səbəb oldu və bu Kiprə də təsir etdi. XII əsrdə Bizans İmperatorunun qardaşı oğlu Tarsus qubernatoru İsaak Komnin, ermənilərlə müharibədə əsir götürülmüş və sərbəst buraxılması üçün tələb olunan xəracın dövründə Kiprin gəlirlərindən ödənilməsinə qərar verilmişdir. Tələb olunan xəracın bir hissəsini ödədikdən sonra sərbəst buraxılan Tarsus qubernatoru İsaak Komnin, saxta sənədlər hazırlayaraq özünü Kipr qubernatoru olaraq göstərmiş və Kipr xalqına xəracın qalan hissəsini toplamaq üçün tapşırıq vermişdir. Kipr xalqı İsaak Komninin zalım hakimiyyəti və istədikləri ağır vergilər altında çətin bir dövr keçirdilər.Üçüncü Səlib yürüşünə rəhbərlik edən ingilis kralı I Riçard, adada 7 il zalım və cani kimi məşhur olan İsaak Komninin hakimiyyətinə son vermişdir.
Osmanlı İmperiyası dövrü
Osmanlı İmperiyasının Kipr adasına olan marağı Rodos, Krit və Misiri ələ keçirdikdən sonra başladı. İmperiya Aralıq dənizində genişlənmiş və Kipr Osmanlıdan asılı vəziyyətə düşmüşdür. Strateji əhəmiyyətli adada quldurlar Osmanlı donanmasına və Həcc ziyarətinə gedən gəmilərə hücum etmişdir. Adaya rəhbərlik edən venesiyalıların Osmanlılara qarşı hazırladıqları planları və kiprlilərin Osmanlılardan yardım istəməsi, Osmanlıları buraya istiqamətləndirmişdir. 1489-cu ildə, venesiyalılar adanı ilhaq etdikdə, Osmanlı donanması Karpaz yarımadasına hücum edərək, çoxlu qənimət və əsir götürmüşdür.Yavuz Sultan Səlim 1517-ci ildə Misiri fəth etdikdən sonra, Kipr yenidən Osmanlı İmperiyası üçün gündəmə gəlmiş və venesiyalıların Kipr üçün məmlüklərə ödədikləri 8000 dukat vergisinin Osmanlıya ödənilməsi qərara alınmışdır.Sultan Süleyman Qanuninin dövründə, İstanbulda venesiyalılara yeni hüquqların verilməsi müqabilində Kiprdən alınan ümumi vergi 10.000 dukata qaldırıldı, lakin Kipri itirməkdən qorxan venesiyalılar Osmanlılara qarşı çıxdı. 1521-ci ildə Rodosun Osmanlılar tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra, venesiyalılar Kipri itirmək qorxusu ilə Famaqusta və Lefkoşa qalalarında istehkamlar qurmuş və xalqa qarşı təzyiqlərini daha da sərtləndirmişlər. Bununla birlikdə, venesiyalıların sadəcə Famaqusta, Lefkoşa və möhkəmlənməsi və digər şəhərlərə əhəmiyyət verməməsi onları asanlıqla Osmanlıların ovuna çevirdi. 1539-cu ildə Osmanlılar Kipr, Limassola hücum edərək şəhəri yerləbir etmişdir. Osmanlılara qarşı riyakar siyasət yürüdən və quldurlarla birlikdə hərəkət edən venesiyalıların Kipri Aralıq dənizindəki pirat bazasına çevirməsi Osmanlıları Kipri ələ keçirməyə təhrik etdi.II Səlimin dövründə Misirdən ona göndərilən hədiyyələri daşıyan gəminin dəniz quldurları tərəfindən qarət edilməsi ilə birlikdə Osmanlı Kiprə yenidən ekspedisiya təşkil etmək məcburiyyətində qaldı. Ekspedisiya əsnasında qan tökülməməsi üçün Venesiyaya elçi göndərilmiş, lakin elçi həbs olunmuşdur. Buna qarşılıq olaraq Osmanlılar da öz torpaqlarında olan Venesiya elçilərini və tacirlərini həbs etdirmişdir.
Osmanlılar 1570-ci ildə venesiyalılara kipri geri qaytarmağı təklif etmişdir. Lakin venesiyalılar bu təklifi rədd etdikdə, Osmanlılar adaya basqınlara başlamışdır. Lələ Qara Mustafa Paşanın komandanlığı altında, atlı və piyada olmaqla ümumilikdə 60.000 nəfərdən ibarət olan Osmanlı ordusu, 1570-ci il iyulun 2-də Limasola çatdı. 3 iyulda Tuzlanın ələ keçirilməsindən sonra Osmanlı ordusu Lefkoşanı mühasirəyə almaq üçün hərəkətə keçdi və 9 sentyabr 1570-ci ildə Lefkoşanı ələ keçirdi. Ada sakinlərinin Osmanlı ordusuna verdiyi dəstək xeyli fayda verdi və şəhəri mübarizəsiz ələ keçirildi.Osmanlı İmperiyası, bu köməyi, daha sonralar ada sakinlərinə müəyyən dərəcədə azadlıq hüquqları verərək mükafatlandırmışdır. Kiriniyadan sonra digər şəhərləri ələ keçirmək üçün hərəkətə keçən Osmanlı ordusu, Famaqustada müqavimətlə qarşılaşmış, 1570-ci ilin sentyabrında başlayan müqavimət, 4 avqust 1571-də Famaqusta qalasının komandirinin 5 maddəlik bir müqavilə ilə təslim olması ilə nəticələnmişdir.Famaqustanın ələ keçirilməsi Osmanlıların, yəni türklərin Kiprdəki suverenliyinin başlanğıcı olmuşdur. Osmanlılar adada tam rəhbərliyi ələ keçirdikdən sonra buradaki həyatı həm ümumi Osmanlı sisteminə, həm də adadakı quruluşa uyğun şəkildə qurmuşdur. Bir tərəfdən inzibati quruluş yaradarkən, digər tərəfdən Anadoludan olan türklər Kiprə yerləşdirilmişdir. Osmanlı hökmranlığından sonra adada yaşayan latınların əksəriyyəti ya ekspedisiya əsnasında öldürülmüş ya da adanı tərk etmişlər. Şəhər mərkəzlərində ümumilikdə 76 kənd və bir çox tarlalar boşaldıldı. Daha sonra, Anadolu türkləri boşaldılan ərazilərə gətirildi. 1572-ci ildə başlayan Osmanlı köçürmə siyasəti 1689-cu ildə sona çatdı. Osmanlıların hakimiyyəti dövründə Kiprin bütün sahələrinin inkişafına dəstək verilmiş, adada məscidlər, dərviş yurdları, hamamlar, fəvvarələr və müxtəlif ictimai binalar da inşa olunmuşdur. Bu gün, ikiyə ayrılan Kipr quruluşu içərisində bu abidələrin bir hissəsi Şimali Kipr, digər bir hissəsi isə Cənubi Kiprdə qalmışdır. Osmanlı dövrünə aid abidələr Şimali Kiprin Lefkoşa, , ve Lefka, Cənubi Kiprin isə Nikosiya, Larnaka, Limasol və Pafos şəhərlərində yer alır. Şimali Kiprdəki əsərlərə , Yeni məscid, Ərəb Əhməd məscidi, Turunçlu məscidi, İplik bazarı məscidi, Laləli məscidi, Böyük hamam, Qorqud hamamı, Ali Ruhi çeşməsi, Böyük mədrəsə çeşməsi, Piri Paşa məscidi, Seyid Mehmet ağa məscidi, Cəfər Paşa məscidi, İskele çeşməsi, Hüseyin Əfəndi çeşməsi, Osman Dərviş yurdu, Cəfər Paşa hamamı, Qırmızı hamam və Kərtikli hamamı aid edilə bilər. Cənubi Kiprdə yer alan Osmanlı əsərlərinə isə Taxtaqala məscidi, Öməriyyə hamamı, Zuhuri Tekke məscidi, Hacı Hamid bəy çeşməsi, Cami-i Kəbir, Köprülü İbrahim Ağa məscidi, Alban məscidi, Osmanlı çeşməsi, Aşağı məscid, Mehmet Əbu Bəkir hamamı aid edilə bilər.
Birləşmiş krallıq dövrü
Rusiya-Osmanlı müharibəsinin nəticəsi olaraq Rusiyaya məğlub olan Osmanlı İmperiyası adanı Birləşmiş Krallığın istəyi ilə 92.799 lirəyə icarəyə vermişdir. Ada Osmanlı mülkiyyəti olaraq qalsa da, idarəetmə tamamilə İngiltərənin əlinə keçmişdir. Ada "komissar" adlandırılan yüksək vəzifəli məmurlarla idarə olunmuşdur. 1914-cü ildə başlayan Birinci Dünya Müharibəsində, Osmanlı İmperiyası Almaniya ilə birlikdə İngiltərəyə qarşı müharibəyə başladıqdan sonra İngiltərə adanı ilhaq edərək və yeni qubernator təyin etmişdir. 1923-cü ildə imzalanan Lozanna Sülh Müqaviləsinin 21-ci maddəsinə uyğun olaraq, Birləşmiş Krallığın ilhaqı rəsmən tanındı. Kipr 1925-ci ildə kral koloniyası elan edildi və adada ilk Türkiyə Respublikası konsulluğu açıldı. 1931-ci ilin oktyabrında enozis hərəkatı əsasında yunanlar burada ingilis rəhbərliyinə qarşı qiyam qaldırdı. Belə olduqda, İngiltərə idarəetmə siyasəti daha da sərtləşdi. və türk tarixinin tədrisi, iki ölkənin bayraqlarının istifadəsi və milli qəhrəmanlarının nümayişi qadağan edildi. Daha sonradan, türk icması enozis hərəkatının əleyhinə olduqlarını açıqladı. 1943-cü ildə quruldu, lakin Kipr Türk Azlıq Təşkilatının fəaliyyətlərini yetərsiz olduğunu görən Fazıl Kiçik təşkilatdan ayrılaraq, əsasını qoydu.
II Dünya Müharibəsindən sonra, kolonializmin geniş yayıldığı dövrdə, Kipr provaslavı III Makarios seçilmişdir. 1954-cü ildə Yunanıstan, Kipr üçün millətlərin öz müqəddəratını təyin etmə hüquqlarını həyata keçirilməsi üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatına müraciət etdi.Türkiyənin də qarşı çıxdığı bu müraciət, daha sonradan Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən rədd edilmişdir. 1 aprel 1955-ci ildə adada fəaliyyətə keçdi.Yunanlar arasında Enosisist–Anti-Enosisist qarşıdurması başladı. Türkiyə bu dəfə problemi həll etməyə razı oldu və 29 avqustda Londonda, İngiltərə və Yunanıstanın da iştirak etdiyi yığıncağa qatıldı. 15 noyabr 1957-ci ildə Türk Müqavimət Təşkilatı quruldu. 1958-ci ildə gündəmə gələn MacMillan planına əsasən Kipr, Millətlər Birliyinin üzvü olmuşdur.
Müasir dövr
1960-cı ildə qurulan Kipr Respublikasında, cəmiyyət qurumlarında 70% yunanlar və 30% türklər təmsil haqqına sahib olmuşdur, lakin Kipr Respublikasının prezidenti III Makarios, 30 noyabr 1963-cü ildə 13 maddədən ibarət konstitusiya dəyişikliyi təkliflərini təqdim etdi. Maddələr arasında, Kipr türk sədrinin köməkçisinin veto hüququnun və türk bələdiyyələrinin ləğvi kimi bir çox konstitusiyanın dəyişdirilməz maddələri yer alırdı.ABŞ Prezidenti Kennedi, Makariosa bu dəyişiklik təklifini rədd etməyi məsləhət gördü və Türkiyənin bu dəyişiklikləri qəbul etməyəcəyini bildirdi.Kipr türklərinin bu dəyişikliyə qarşı çıxması ilə birlikdə 21 dekabr 1963-cü ildə Kipr türkləri ilə Kipr yunanları arasında icmalararası qarşıdurmalar baş tutdu. Bu qarşıdurmalarda Kipr türklərinin hökumətdəki təmsilçiliyi sona çatmış, bir çox yerlərdə türklərə qarşı soyqırımlar baş vermiş oldu. Təxminən 25.000 Kipr türkü qaçqın oldu və anklavlarda yaşamağa məcbur qaldı. Bu dövrdə yunan rəhbərliyinin Kipri ilhaq etməsi haqqında olan mətbuatda yayıldı və vəziyyət daha da gərginləşdi. 1967-ci ildə yenidən yunan hücumları başladı. 15.000 əsgəri adada qeyri-rəsmi olaraq yerləşdirildi.Yunanıstan və Türkiyənin baş nazirləri arasında türklərə qarşı davam edən haqsızlıqları dayandırmaq üçün yığıncaq təşkil edildi və Türkiyə Ordusunun müdaxilə edəcəyi açıqlandı.Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökumətin Kiprə müdaxilə etməsinə icazə verdi. Türk təyyarələri Kipr üzərində uçmağa başladı. Donanma və desant birlikləri hərəkətə keçdi. Lakin ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə Yunanıstan ordusunu geri çəkdi və Türkiyənin həyata keçirdiyi hərbi əməliyyat dayandırıldı. Yunanıstan qoşunları üç türk kəndindən geri çəkildi. Daha sonra, 1964-cü ildə Rauf Denktaş gizli şəkildə Kiprə getdi. Bir müddət sonra yunanlar tərəfindən həbs olunan Denktaş, Türkiyə və ABŞ-nin etirazı üzərinə sərbəst buraxılaraq Türkiyəyə göndərildi.
1970-ci illərin əvvəllərində Yunanıstanı idarə edən hərbi xunta, II Makariosun apardığı siyasət və enoziya yolunda irəliləmənin olmamasından narazı qaldı. 15 iyul 1974-cü ildə hərbi xunta , Kipr prezidentini istefaya göndərməyi və adanın yunan zabitləri tərəfindən idarə edilməsini əmr etdi. Həmin gün Lefkoşada yerləşən Prezident Sarayı Kipr Milli Qvardiya Birliyi tərəfindən basılmış və II Makarios istefaya göndərilmişdir. Daha sonra Nikos Sampson yeni hökumətin dövlət başçısı elan edilmişdir. Hər nə qədər milliyətçi yunanlar tərəfindən çevrilişlər baş tutsa da, Kipr Yunanıstanla birləşmədi və müstəqilliyi davam etdirildi. Lakin, Türkiyə Respublikası baş verən çevrilişlərdən narahatlığını bildirmiş, 20 iyul 1974-cü ildə Türkiyə baş naziri Bülənt Əcəvitin həyata keçirdiyi plana uyğun olaraq, istifadə etdiyi "Ayşə tətilə getsin" şifrəsi ilə Kiprdə hava əməliyyatı başlatmışdır. Türk qoşunları adaya endikdən qısa müddət sonra adanın böyük şəhərlərindən biri olan daxil oldular və qısa müddət sonra Lefkoşaya doğru hərəkət etməyə başladılar. Lakin, qısa müddət sonra atəşkəs elan olundu və əməliyyat yarımçıq qaldı. Müvəqqəti atəşkəs elan olunsa da, yunan qoşunlarının bu atəşkəs qaydalarına tabe olmamaları nəticəsində, Türk qoşunları 13 avqustda yenidən irəliləməyə başladı. 14 avqustda paytaxt Lefkoşaya, 15 avqustda isə Lefka və Qazimağusaya daxil olan qoşunlar sürətlə hərəkət etməyə başladı. Ancaq, beynəlxalq təzyiqlər nəticəsində atəşkəs elan edildi və adanın 37%-i türklərin nəzarətinə keçdi. Şimalda yaşayan 170.000 Kipr yunanı ərazidən köçürüldü və qısa müddət sonra 50.000 Kipr türkü və daha sonra Türkiyəyə gələn immiqrantların çoxu buraya yerləşdirildi. Kipr əməliyyatından sonra 1976-cı ildə quruldu. 15 noyabr 1983-cü ildə Kipr Türk Federasiya Dövlət Şurası, öz müqəddəratını təyin etmə hüququndan istifadə edərək yekdilliklə qəbul edilmiş bir qərarla Şimali Kipr Türk Respublikasını elan etdi. Qurucu prezident Rauf Denktaş, dövlətin qurulması haqqında bəyənnaməni oxudu. Şimali Kipr Türk Respublikasının qurulması, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurası da daxil olmaqla Kipr Respublikası, Yunanıstan və bir çox başqa dövlətlərin mənfi reaksiyalarına səbəb oldu. Təhlükəsizlik Şurası 18 noyabrda çıxardığı bir qərarla ölkənin müstəqillik qərarını qınadı. 13 may 1984-cü il tarixində isə Təhlükəsizlik Şurası 550 saylı qərarı ilə Şimali Kipr Türk Respublikasının separatçı bir hərəkat olduğunu elan etdi. Kipr münaqişəsi dünya gündəminə gəldiyindən bəri, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən adanı birləşdirmək üçün bir çox fəaliyyət həyata keçirildi, lakin onlardan heç birində nəticə əldə olunmadı. Bu fəaliyyətlərdən ən böyüyü 2004 , Kipr yunanlarının rədd etməsi ilə reallaşmadı. 1 may 2004-cü ildə bütün adanı təmsil edən Kipr Respublikası Avropa İttifaqına daxil oldu.
Coğrafiya
Adanın üçdə birini təşkil edən Şimali Kipr, 3.355 kvadrat kilometr əraziyə sahibdir. Şimali Kipr ətrafındaki ölkələrdən Türkiyəyə 70 km, Suriyaya 110 km, Misirə 370 km, Yunanistanın Krit adasına 550 km məsafədə yerləşir.
Biomüxtəliflik
İqlim
İqtisadiyyat
Turizm
İnfrastruktur
Siyasət
Əhali
Təhsil
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin təhsil sistemi ümumiyyətlə üç hissə kimi qiymətləndirilir; Bunlar əsas təhsil, orta təhsil və ali təhsildir. Ölkədə 5 yaşdan 15 yaşa qədər davam edən icbari əsas təhsil pulsuzdur. Əsas təhsilə uşaq bağçası, ibtidai məktəb və orta məktəb təhsili daxildir. 5 yaşa qədər məktəbəqədər təhsil əsas təhsilə daxil olsa da, məcburi deyil.
İcbari əsas təhsildən sonra orta təhsil dövrü gəlir. Bu müddət məcburi deyil və müddəti dəyişə bilər. Ali məktəb, lisey kollec, peşə liseyi, elm liseyi və praktiki incəsənət məktəbində təhsil üç ildir. Gözəl sənətlər liseyi, Anadolu liseyi, texniki lisey və turizm otelçilik məktəblərində təhsil dörd ildir.[88]
Orta təhsildən sonra ali təhsil dövrü gəlir. Bu dövrdə önlisans, bakalavr, magistratura və doktorantura təhsili verilir. Orta təhsili 18 və ya 19 yaşında bitirmiş tələbələr isteğe bağlı olaraq ali təhsili davam etdirə bilərlər.[88]
2017–2018-ci tədris ilinə ölkədə ibtidai və orta məktəb səviyyəsində təhsil səviyyəsi 100%, orta məktəb səviyyəsində isə 65% təşkil edir.
İnzibati bölgü
Şimali Kipr Türk Respublikası inzibati baxımdan altı ilçəyə bölünür. İlçələr, dövlətin ən yüksək inzibati vahididir. Bu ilçələr isə ümumilikdə on iki bucağa bölünmüşdür. Hər bir ilçə, milli hökumətin yerli təmsilçisi olan bələdiyyə başçısı tərəfindən idarə olunur. Bələdiyyə başçısı mərkəzi hökumət ilə əlaqə saxlayır və bölgədəki fəaliyyətləri mərkəzi hökumətə bildirir. İlçələr Türkiyə Daxili İşlər Nazirliyinə bağlıdır və bələdiyyə başçıları nazirlik tərəfindən seçilir. Parlament seçkilərində ilçələr seçim statusuna sahibdir və millət vəkilləri ilçə bazasında seçilir, lakin bu sistemin regionalizmə səbəb olduğu və mənfi təsir göstərdiyi tənqid olunaraq və dəyişdirilməsi təklif edilmişdir.
Gözəlyurd və İskələ ilçələri 1998-ci ildə qurulmuşdur. Bu tarixdən əvvəl Gözəlyurd Lefkoşa ilçəsinin, İskələ isə Qazimağusa ilçəsinin tərkibində yer almışdır. Bu dövrdə və Lefka ilçə statusunu almaq üçün namizəd göstərilsə də, daha sonradan seçilməmişdir. 27 dekabr 2016-cı il tarixli yekdil qərarına əsasən, Lefka ilçəsindən ayrılaraq, ilçə statusu qazanmışdır.
Gerb | Ad | Orijinal adı | Əhali | Sahəsi (km2) | İnzibati mərkəzi |
---|---|---|---|---|---|
(türk. Lefkoşa) | 85 579 | 502,19 | Lefkoşa | ||
(türk. Gazimağusa) | 69 838 | 997,44 | |||
(türk. Girne) | 73 577 | 690,20 | Girnə | ||
(türk. Güzelyurt) | 18 946 | 381,23 | |||
(türk. İskele) | 23 098 | 773,99 |
Din
Bu gün Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin əhalisi 2014-cü ilə olan məlumata görə 313.000 nəfərdir.[80] Müxtəlif mənbələr Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin müsəlman əhalisinin 98,71%-dən 99%-ə qədər olduğunu göstərir.[83][84] Əhalinin 0,5%-nin pravoslav xristian, 0,2%-nin maronit xristian, qalanlarının isə başqa dini inanclara malik olduğu bildirilir.[sitat gətirmək lazımdır].
Müsəlman əhali ənənəvi olaraq sünni inancının Hənəfi məzhəbinə sadiqdir. Dini İşlər İdarəsi müsəlmanların dini ehtiyaclarını ödəməyə çalışır. Dini xidmət göstərən kadrların bir qismi Türkiyədən gətirilir. Şimali Kipr Türk Respublikasında ələvi azlıq var.[85]
Onun əhalisinin çox az hissəsini təşkil edən pravoslav yunanlar və katolik maronitlər də var.
Kipr türkləri müsəlman dünyasının ən dünyəvi icmalarından biri kimi müəyyən edilmişdir.[86] 2006-cı ildə Dünya Dəyərləri Anketi adlı dünya səviyyəsində aparılan bir araşdırmaya görə, Kipr türklərinin 75%-i Allahın həyatlarında çox vacib olduğunu bildirib. Kipr yunanları arasında bu nisbət 91% təşkil edib. Məscid və kilsə kimi ibadət yerlərinə ziyarətlər də Kipr türkləri arasında yaygın deyil və Kipr Rumları ilə müqayisədə daha aşağı nisbətdə müşahidə olunur.
Mədəniyyət
Musiqi və xalq rəqsləri
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində zaman keçdikcə bir çox musiqi qrupu və sənətçi yetişdi. Onlar ümumiyyətlə klassik musiqi, opera, pop, türk sənət musiqisi, türk xalq musiqisi, rep kimi musiqi janrlarını ifa edirlər.
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti və Türkiyədə fəaliyyət göstərən çoxlu Kipr türk sənətçiləri var. Önə çıxanlar bunlardır: Cemaliye Gülten Kıyıcı, Ali İrfan Peksoylu, Kamran Əziz, Rüya Taner, Ziynet Sali, Işın Karaca, Babutsa, Koray Çapanoğlu, Cyprus Music Travels, Grup SOS, Fikri Karayel, Buray Hoşsöz.
Ədəbiyyat
Kinematoqrafiya
Teatr
İdman
Mətbəx
Kipr türk mətbəxinin türk mətbəxi və Aralıq dənizi mətbəxi ilə oxşar cəhətləri var. Bu kontekstdə şaftalı kababı və plovuna, molehiya, pirohu, qoyun südündən hazırlanmış qızardılmış halumi və halumi, halumi və pastası, güllürikya, şəmişi və çörək kadayıfını desertlər kimi qeyd etmək olar.
Mənbə
İstinadlar
- Hürriyet. . MSN (türk). 6 oktyabr 2020. 7 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 7 oktyabr 2020.
- ↑ (PDF). kei.gov.tr (türk). 1 iyul 2018. səh. 5. 7 oktyabr 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 7 oktyabr 2020.
- .
- Mort, Françoise Le. . tubaar.tuba.gov.tr (ingilis). 16 may 2016. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020. ()
- Vasıf, Şahoğlu. (PDF). acikders.ankara.edu.tr (türk). 20 mart 2020. 8 oktyabr 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020. ()
- Bodet, Cédric. (PDF). tinaturk.org (türk). səh. 8,9,10. 8 oktyabr 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Bellwood, Peter. . researchgate.net (ingilis). 19 yanvar 2005. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020. ()
- ↑ Division, Claitors Publishing; Staff, Library of Congress, Federal Research Division; Division, Library of Congress Federal Research. (ingilis). Federal Research Division, Library of Congress. 1993. səh. 5. ISBN 978-0-8444-0752-4. 6 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2020.
- ↑ Sarınay, Yusuf. (türk). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. 2000. səh. 8. 6 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2020.
- ↑ Kretschmer, Paul. . Kembric Universiteti (alman). 1896. səh. 505. Archived from the original on 2020-03-25. İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Karagiōrgēs, Basos; Karageorghis, Vassos. (ingilis). J. Paul Getty Museum. 2002. ISBN 978-0-89236-679-8. 6 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2020.
- ↑ Karageorghis, Vassos. (ingilis). Barrie & Rockliff the Cresset P. 1969. 6 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2020.
- Artam, Ksenia. . academia.edu (ingilis). səh. 50. 6 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2020.
- Kaya, Kübra. . arkeopolis.com (türk). 8 may 2017. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Michalopoulos, Dimitris. . academia.edu (türk). 6 fevral 1959. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Akçay, Ekrem Yaşar. . dergipark.org.tr (türk). İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2 noyabr 2018. səh. 138,139,141. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . yeniduzen.com (türk). 6 noyabr 2013. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Michaelides, Daellou; Kassianidou, Vasiliki; Merrillees, Robert. (ingilis). Oxbow Books. 2009. ISBN 978-1-78297-301-0. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Solsten, Eric. . loc.gov (ingilis). Konqres Kitabxanası. 1943. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . cypnet.co.uk (ingilis). 13 fevral 2006. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Knapp, A. Bernard. . Journal of Ancient Egyptian Interconnections (ingilis). 11 sentyabr 2013. 1–9. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Konqres Kitabxanası. . countrystudies.us (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Kassianidou, Vasiliki; Michaelides, Demetrios; Merrillees, Robert. . researchgate.net (ingilis). Research Gate. 26 yanvar 2009. səh. 23,25. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020. ()
- . iusarc.org (türk). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Kondakova Theodorou, Evgeniya. . cyprusfortravellers.net (ingilis). 1 iyul 2018. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ODTÜ. . users.metu.edu.tr (türk). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Maier, F. G. . The Cambridge Ancient History: Volume 6: The Fourth Century BC (ingilis). Cambridge University Press. 1994. 297–336. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Cannavò, Anna. . archives-ouvertes.fr (fransız). 13 fevral 2014. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Rawlinson, George. (ingilis). e-artnow. 2018. səh. 128. ISBN 978-80-272-4418-8. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Hill, George. (ingilis). Cambridge University Press. 2010. səh. 93,94,95. ISBN 978-1-108-02062-6. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Rollin, Charles. (ingilis). W. Tegg and Company. 1851. səh. 54. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . directtraveller.com (ingilis). 9 iyun 2018. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Finegan, Jack. (ingilis). Routledge. 2014. səh. 75. ISBN 978-1-317-60505-8. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Ring, Trudy; Watson, Noelle; Schellinger, Paul. (ingilis). Routledge. 2013. səh. 599. ISBN 978-1-134-25958-8. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Cesnola, Luigi Palma di. (ingilis). Cambridge University Press. 2015. səh. 28. ISBN 978-1-108-07861-0. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Panteli, Stavros. (ingilis). Elliott & Thompson. 2003. səh. 17, 23, 107. ISBN 978-1-904027-07-2. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Horst, Pieter Willem van der. (ingilis). Mohr Siebeck. 2006. səh. 27, 28, 29. ISBN 978-3-16-148851-1. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . Britaniya muzeyi. 2018-12-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-08.
- ↑ . biblemapper.com (ingilis). 7 dekabr 2019. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Museum, J. Paul Getty. (ingilis). Getty Publications. 1997. səh. 167, 168, 169. ISBN 978-0-89236-207-3. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . hellenicaworld.com (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . aphrodisias.classics.ox.ac.uk (türk). 3 may 2019. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Edmondson, Jonathan. (ingilis). Edinburgh University Press. 2014. səh. 71. ISBN 978-0-7486-9538-6. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Sherk, Robert K. (ingilis). Cambridge University Press. 1984. səh. 91, 92, 93. ISBN 978-0-521-27123-3. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Karageorghis, Vassos; Peltenburg, E. J.; Swiny, Stuart; Museum, British. (ingilis). British Museum Publications for the Trustees of the British Museum. 1979. ISBN 978-0-7141-1266-4. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- (ingilis). BRILL. 2019. ISBN 978-90-04-41080-0. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Cobham, Claude Delaval. . archive.org (ingilis). Cambridge: University Press. 1908. səh. 44, 45. Archived from the original on 2022-03-21. İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . janetthomas.wordpress.com (ingilis). 16 may 2012. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . biblestudytools.com (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Mirbagheri, Farid. (ingilis). Scarecrow Press. 2009. səh. 201, 202. ISBN 978-0-8108-6298-2. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ . fergusmurraysculpture.com (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ . whatson-northcyprus.com (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Konnari, Angel Nicolaou; Schabel, Christopher David. (ingilis). BRILL. 2005. səh. 346. ISBN 978-90-04-14767-6. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Smallwood, E. Mary. (ingilis). BRILL. 2001. səh. 412. ISBN 978-0-391-04155-4. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Fuks, Alexander. (ingilis). BRILL. 1984. səh. 350. ISBN 978-965-223-466-7. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Syneleusis, Cyprus Hellēnikē Koinotikē. (ingilis). Publications Department, Greek Communal Chamber. 1964. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Constantine, Gus. (ingilis). CreateSpace Independent Publishing Platform. 2015. ISBN 978-1-5075-4720-5. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Cesnola, Alessandro Palma di. (ingilis). Cambridge University Press. 2015. səh. 4, 5, 6. ISBN 978-1-108-07862-7. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . atlantaserbs.com (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Hackett, John. (ingilis). FRANKLIN CLASSICS TRADE Press. 2018. ISBN 978-0-353-58840-0. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Hackett, J. (ingilis). Methuen. 1901. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Varnava, Andrekos; Michael, Michalis N. (ingilis). Cambridge Scholars Publishing. 2013. səh. 47. ISBN 978-1-4438-5081-0. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Bey, Ali. (ingilis). M. Carey. 1816. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Darke, Diana. (ingilis). Bradt Travel Guides. 2008. ISBN 978-1-84162-244-6. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Rajan, V. G. Julie. (ingilis). Routledge. 2015. ISBN 978-1-317-64537-5. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Gibb, Hamilton A. R. (ingilis). 1958. 219–233. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Zavagno, Luca. . researchgate.net (ingilis). 13 oktyabr 2013. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Applications, Creative Media. (ingilis). Greenwood Publishing Group. 2004. ISBN 978-0-313-32923-4. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Demand, Nancy H. (ingilis). John Wiley & Sons. 2012. ISBN 978-1-4051-5551-9. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- (ingilis). Embassy of Cyprus, Press & Information Office. 1997. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- Clune, Frank; Stephensen, Percy Reginald. (ingilis). Hart-Davis. 1962. 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ODTÜ. . users.metu.edu.tr (türk). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . newsincyprus.com (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- . Academic Dictionaries and Encyclopedias (ingilis). 8 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2020.
- ↑ Gazioğlu, Ahmet C. (türk). Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP). 1994. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Sicker, Martin. (ingilis). Greenwood Publishing Group. 2000. ISBN 978-0-275-96892-2. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- (türk). Hürriyet. 1981. səh. 198. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Özkul, Ali Efdal. (türk). İletişim. 2005. səh. 38. ISBN 978-975-05-0352-8. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Göyünç, Nejat. (türk). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 1997. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Oberling, Pierre; Erdoğan, Mehmet. (türk). Gnkur. Basımevi. 1987. ISBN 880330007. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Afyoncu, Erhan. . (ingilis). 17 yanvar 2020. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Michael, Michalis N.; Gavriel, Eftihios; Kappler, Matthias. (ingilis). Otto Harrassowitz Verlag. 2009. səh. 52. ISBN 978-3-447-05899-5. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Heikell, Rod and Lucinda. (ingilis). Imray, Laurie, Norie and Wilson Ltd. 2018. ISBN 978-1-78679-144-3. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Jennings, Ronald. (ingilis). NYU Press. 1992. ISBN 978-0-8147-4318-8. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Hill, Sir George Francis. (ingilis). University Press. 1940. ISBN 978-0-521-05262-7. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- . whatson-northcyprus.com (ingilis). 3 mart 2011. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- . TRT Haber (türk). 31 iyul 2018. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- ↑ İslam Ensiklopediyası. Sabah (türk). 9 may 2020. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- ↑ Özkül, Ali Efdal; Tufan, Hüseyin; Özsezer, Mete. (PDF). Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi (türk). Karabük Universiteti. VI cild (II buraxılış). 2 mart 2017: 16. ISSN . 2020-10-09 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020. ()
- Afyoncu, Erhan. . Sabah (türk). 21 iyul 2019. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- . havadiskibris.com (türk). 3 avqust 2013. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Akbulut, İlhan. (türk). Cem Ofset. 1998. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- ODTÜ. . users.metu.edu.tr (türk). 1 noyabr 2013. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Afyoncu, Erhan. . ahaber.com (türk). 16 fevral 2020. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- ↑ Oktay, H. Emre. (türk). Akis Kitap. səh. 15, 16. ISBN 978-605-129-152-9. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Akçam, Zeki. (türk). Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. 2017. ISBN 978-605-2015-48-3. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Keser, Prof Dr Ulvi; Uğurtay, D. Uğur. (türk). Hiperlink Eğitim İletişim Yayım Sanayi Ticaret ve Toplumu. 2019. ISBN 978-605-281-214-3. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Bağışkan, Tuncer. (türk). Kuzey Kıbrıs Müze Dostları Derneği. 2005. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Çağnan, Çiğdem. . researchgate.net (ingilis). Journal of History Culture and Art Research. 7 mart 2018. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- . aysetatilde.com.tr (türk). 1 mart 2019. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- . dunyabulteni.net (türk). 15 aprel 2018. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Çağnan, Çiğdem. . Journal of History Culture and Art Research (türk). 31 mart 2018. 542–552. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- ↑ Acar, Ali. . Scribd (ingilis). 21 fevral 2018. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Türk Tarix Qurumu. (PDF). ttk.org.tr (türk). 15 mart 2009. 2011-11-24 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Çetintaş, Cengiz. (türk). Cengiz Çetintaş. 2019. ISBN 978-605-81383-9-1. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Barosu, İstanbul. (türk). İstanbul Barosu Yayınları. 2007. səh. 61. ISBN 978-9944-234-15-3. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Mallinson, William. (ingilis). Bloomsbury Academic. 2020. səh. 34. ISBN 978-1-350-16560-1. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Doe, John. . eacea.ec.europa.eu (ingilis). Eurydice - European Commission. 9 oktyabr 2017. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Orhun, Fatma Çalik. (ingilis). Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. 2019. səh. 61. ISBN 978-605-281-207-5. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- An, Ahmet. (türk). A. An. 2006. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Cyprus), Makarios III (Archbishop of. (ingilis). Turkish Tourism and Information Office. 1965. səh. 1, 2. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Cyprus, Makarios III Archbishop of. (ingilis). 1974. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Books, LLC. (ingilis). General Books LLC. 2010. ISBN 978-1-157-09050-2. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Carter, David. (ingilis). Downlow Productions. 2010. ISBN 978-0-9537170-1-9. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Hoffmeister, Frank. (ingilis). Martinus Nijhoff Publishers. 2006. səh. 12. ISBN 978-90-04-15223-6. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Varnava, Andrekos. . academia.edu (ingilis). 1960. səh. 79. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- . kibrispostasi.com (türk). 6 avqust 2018. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- ↑ . 17 fevral 2007 tarixində .
-
(PDF). . 11 mart 2012 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2014.
The fact that the decision of the SCCC would not be implemented by Makarios was made quite clear. Non-implementation of the decision of a Constitutional Court is sufficient reason to compel the resignation of its President
- . 19 iyul 2011 tarixində .
- Stephen, Michael. . Bow Educational Briefing №5. London. 1987. 1–7. 1 iyul 2007 tarixində .
- (yunan). . 25 mart 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2014.
- Çay, M. Abdulhalûk. (türk). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. 1989. ISBN 978-975-456-019-0. 15 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2020.
- . TRT Haber (türk). 22 dekabr 2019. 15 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2020.
- Keser, Ulvi. . dergipark.org.tr (türk). 16 Ağustos 1960 tarihinde Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin garantörlüğünde kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti Rumların Enosis hayalleri yüzünden uzun süre yaşamaz ve Kıbrıs tarihine Kanlı Noel olarak geçen ve 21 Aralık 1963 günü patlak veren saldırılar başlar. 3 yanvar 2011. səh. 94. 15 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2020.
- Uras, Umut. . Əl-Cəzirə (türk). 8 iyun 2012. 14 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2020.
- Konuk, Nebiye. . dergipark.org.tr (türk). Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi. 3 may 2018. 14 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2020.
- Konuk, Nebiye. . researchgate.net (türk). 1 iyun 2018. 14 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2020.
- Keser, Ulvi. (PDF). ataturkilkeleri.deu.edu.tr (türk). Kıbrıs adası neredeyse bütün tarih boyunca tam bir göçler adası olmuştur. Adanın 1878 yılında Osmanlı eline geçmesiyle başlayan süreç Birinci ve İkinci Dünya Savaşı, hemen ardından 1960 Kıbrıs olayları ile devam etmiş ve 1974 yılında Nikos Sampson’un kendisini de facto bir durumla Makarios’u devirip cumhurbaşkanı ilan ettiği döneme kadar gelmiştir. 12 dekabr 2006. 14 oktyabr 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2020.
- . . 10 sentyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2014.
- . Country Studies. Library of Congress. 12 oktyabr 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 9 fevral 2009.
- Solsten, Eric. . Country Studies. Library of Congress. 23 iyun 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 25 may 2012.
-
Oberling, Pierre. . Social Science Monographs. 1982. səh. 120. ISBN 9780880330008. 26 dekabr 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 9 fevral 2018.
According to official records, 364 Turkish Cypriots and 174 Greek Cypriots were killed during the 1963–1964 crisis.
- Hadar, Leon. . Antiwar.com. 16 noyabr 2005. 16 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 may 2007.
- . Cyprus-Mail. 9 mart 2014. 9 mart 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 18 mart 2014.
- (PDF). 10 sentyabr 1964. paragraph 180. 24 sentyabr 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 6 iyul 2014.
- . kibrisligazetesi.net (türk). 14 iyul 2008. 3 yanvar 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- . haber7.com (türk). 21 iyul 2020. 9 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
- Carment, David; James, Patrick; Taydas, Zeynep. . Ohio State University Press. 2006. səh. 189. ISBN 978-0-8142-1013-0. 17 oktyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 11 oktyabr 2015.
- Cook, Chris; Diccon Bewes. . Routledge. 1997. səh. 65. ISBN 1-85728-533-6.
- . United States Strategic Institute. 1977. səh. 48.
- Allcock, John B. . Longman Current Affairs. 1992. səh. 55. ISBN 978-0-582-20931-2.
- . . 9 sentyabr 2002. 2 noyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2014.
- Murat Metin Hakki. The Cyprus Issue: A Documentary History, 1878–2006. I.B.Tauris. 2007. 194–195. ISBN 978-1-84511-392-6.
-
Bahcheli, Tozun; Bartmann, Barry; Srebrnik, Henry Felix. . Psychology Press. 2004. səh. 168. ISBN 978-0-7146-5476-8. 5 sentyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyun 2015.
...the number of settlers was disputed between Turkish and ...
- . Famagusta Gazette. 30 yanvar 2014. 18 mart 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 October 2014.
- Rainsford, Sarah. . . 21 noyabr 2006. 3 fevral 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2014.
- . Turkish Republic of Northern Cyprus Ministry of Foreign Affairs. 22 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 aprel 2016.
- . The Economist. 21 oktyabr 2010. 7 dekabr 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 23 avqust 2012.
- Ker-Lindsay, James; Faustmann, Hubert. . Political Science. 2008. 253. ISBN 978-3-03911-096-4.
- Thompson, Wayne C. . Rowman & Littlefield. 2014. səh. 307. ISBN 978-1-4758-1230-5.
- Sertoglu, Kamil; Ozturk, Ilhan. (ingilis). 2003. 54–70. 14 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2020.
- Nugent, Neill. . Journal of European Integration (ingilis). 1 mart 2006. 51–71. 14 oktyabr 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 oktyabr 2020.