Şоrtəpə yаşаyış yеri

Şortəpə yaşayış yeri — Tunc və Dəmir dövrünün abidəsidir. О, İbadulla kəndindən cənub-şərqdə yerləşir. Yaşayış yeri ilk dəfə 1934-cü ildə qeydə alınmışdır. Abidə ətraf yerlərə nisbətən 1,5–2 m hündürlükdə olan oval təpədən ibarətdir. Sahəsi 1500 kv.m-dir. 1934-cü ildə yaşayış yerinin ərazisində kanal qazılarkən mədəni təbəqə dağıdılmış iribuynuzlu heyvan başı formasında hazırlanmış ocaq qurğusu və boyalı qablar aşkar edilmişdir. 1936-cı ildə Ə. K. Ələkbərov Şortəpədə kəşfiyyat qazıntısı aparmış və mədəni təbəqəni 3 m dərinliyədək tədqiq etmişdir. Tədqiqat nəticəsində dörd mədəni təbəqə aşkar olunmuşdur. Birinci təbəqə Kür-Araz mədəniyyətinə aiddir. Bu təbəqədən iribuynuzlu heyvan başı formasında və nalşəkilli formada hazırlanmış ocaq qurğuları aşkar olunmuşdur. İkinci təbəqədə Orta Tunc dövrü üçün xarakterik olan boyalı və sadə qablar, üçüncü təbəqədə isə daş qutu tipli qəbirlər və uzunboğaz çəkmə formasında olan gil qab aşkar edilib. Bu qəbirlər çay daşlarından qurulmuş və dördkünc formalı olmuşdur. Həmin qəbirlər tədqiq edilərkən qara rəngdə bişirilmiş gil qablar tapılmışdır. Belə keramika Son Tunc və Erkən Dəmir dövrü üçün xarakterikdir. Dördüncü təbəqə 0,3–0,9 m dərinlikdə yerləşir. Bu təbəqədə uşağa və yaşlı adamlara aid torpaq qəbirlər tapılmışdır. Qəbirlərdən maddi mədəniyyət qalıqları aşkar edilmədiyindən onların dövrü müəyyənləşdirilməmişdir. Son zamanlar Şortəpənin üst təbəqəsinin dağıntıya məruz qalması nəticəsində buradan Son Antik dövrə aid çəhrayı rəngli küpələr aşkar edilmişdir. Onların üzəri qırmızı anqobla örtülərək yaxşı cilalanmışdır. Gövdəsi uzunsov, qabarıq ağzının kənarı isə yanlardan içəriyə doğru batıqdır. Ağzının kənarından gövdəsinin yuxarı hissəsinə birləşən lentşəkilli qulpu vardır. Qabların xarici səthi cilalanmışdır. Aşkar olunmuş tapıntılar burada Antik dövrə aid nekropolun olduğunu göstərir. 1986–1987-ci illərdə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində Şortəpə yaşayış yerində Erkən Dəmir dövrünə aid хеyli gil qab sınıqları toplanmışdır. Onlar əsasən kasa tipli qablardan ibarət olub silindrik-konusvari və bikonus formalıdır. Qablar xaricdən yüngülcə cilalanmışdır. Belə qablar Naxçıvanın Erkən Dəmir dövrü keramikası üçün xarakterikdir. Aparılmış tədqiqatlara əsasən belə hesab etmək olar ki, Şortəpə yaşayış yerində həyat uzun müddət davam etmiş. Erkən Dəmir dövründə yaşayış yeri öz əhəmiyyətini itirmiş və qəbirstanlıq kimi istifadə olunmuşdur. Tədqiqatların nəticələrinə əsaslanaraq yaşayış yerini е.ə. IV–I minilliyə, burada salınmış Antik nekropolu isə eramızın ilk əsrlərinə aid etmək olar^[1].