Şərti iş, müvəqqəti (kontingent) məşğulluq (ing. contingent work, casual work, gig work or contract work) — məhdud əmək təminatı ilə, hissə-hissə, adətən yarım-ştat (adətən dəyişən iş saatları ilə) əsasında ödənilən və daimi olmayan hesab edilən əmək münasibətləri.
ABŞ Əmək ı Bürosunun (BLS) məlumatına görə, qeyri-ənənəvi işçi qüvvəsi bir neçə işdə çalışanları, hissə-müddətli və alternativ iş formasında çalışanları əhatə edir.[1] Hazırda bu kateqoriyaya daxil olan işçilər ABŞ-da əmək bazarının əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. İşəgötürənlərin dörddə üçündən çoxu qeyri-ənənəvi iş formalarından istifadə edir.[1]
Kontingent işçilərə çox vaxt "konsultant", "frilanser", "müstəqil podratçı", "müvəqqəti işçi" kimi adlar verilir. Bu növ işlər bəzən "McJob" kimi də adlandırılır,[2][3] bu termin ilk dəfə Duqlas Kauplendin "Generation X" romanında məşhurlaşıb. Daimi iş anlayışı Sənaye inqilabına qədər mövcud deyildi. Əmək əsasən kənd təsərrüfatında həyata keçirilirdi. Tekstil işçiləri evlərində işləyir, məhsulu satırdılar.[4] XVIII əsrin sonlarında fabrik sistemlərinin inkişafı ilə iş saatları sabitləşdi, lakin çox zaman məhsul əsasında ödəniş edilirdi.
İşçilərin istismarına qarşı gücsüz olması həmkarlar ittifaqlarının yaranmasına səbəb oldu. Bu birliklər nəticəsində əmək hüquqları formalaşmağa başladı.[5]
Kontingent işçilər işəgötürənlərə çevik və sərfəli əmək resursları təqdim edir. Bu model şirkətlərə xüsusi layihələr üçün lazım olan ekspertizaya malik şəxslərlə işləmək imkanı yaradır və uzunmüddətli xərcləri azaldır. Lakin yanlış təsnifat halında hüquqi risklər meydana çıxa bilər.
İqtisadiyyatın genişlənməsi dövrlərində kontingent işçi tələbi artır. Qloballaşma, sənayelərin böyüməsi və çevikliyə olan ehtiyac bu iş modelinə tələbatı artırır. Müasir bilik əsaslı iqtisadiyyatda müəssisələr konkret sahələrdə ixtisaslaşmış kadrlara üstünlük verdikləri üçün kontingent işçilərin rolu artır.[6]
2015-ci ildə ABŞ-da 829 ölüm halı kontingent işçilərlə bağlı olmuşdur. Bu işçilər çox vaxt təhlükəli işlərə cəlb olunur, təcrübəsiz olur və iş təhlükəsizliyi təlimləri yetərli olmur. ABŞ-ın OSHA və NIOSH təşkilatları bu işçilərin qorunması üçün müştərək qaydalar və təlimatlar hazırlamışdır.[7]
| Üstünlüklər[2] | Çatışmazlıqlar |
|---|---|
| Əmək ehtiyatlarının növü və miqdarında çeviklik | İşəgötürənə və ya şirkətə sadiqliyin olmaması |
| Müavinət və vergi xərclərinə qənaət edin | Təşkilatın əsas mənəviyyatını və mədəniyyətini pozur |
| Təcrübəyə dərhal çıxış daxildə mövcud deyil | Təlim xərcləri |
| Uzunmüddətli kompensasiya xərclərinə qənaət | İşçi tam riski, məhdud faydaları daşıyır |
- ↑ 1 2 "Futurework" (PDF). Occupational Outlook Quarterly. US Bureau of Labor Statistics. September 1999. səh. 36. 15 June 2006 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 "Workforce Planning and Employment". InformIT. Pearson. 19 December 2005. 24 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 November 2016.
- ↑ "Contingent and Alternative Employment Arrangements, February 2005". US Bureau of Labor Statistics. July 2005. 1 December 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 November 2016.
- ↑ Barker, Kathleen; Christensen, Kathleen. Contingent Work: American Employment Relations in Transition. Cornell University Press. October 19, 1998. səh. 1. ISBN 0801484057 – Internet Archive vasitəsilə.
Kathleen Christensen.
- ↑ McKendrick, Joe. "Are we building a 'McJobs' economy?". ZDNet (ingilis). 2020-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-10.
- ↑ "Banc of America Securities Conference" (PDF). MPS Group. July 2004. səh. 21. 9 October 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- ↑ Goldsmith, Marshall. "The Contingent Workforce". Business Week. 23 May 2007. 19 May 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.