Şərin bayağılığı: Eyxman Qüdsdə (ing. The Banality of Evil: Eichmann in Jerusalem) — Gestaponun IV-B-4 şöbəsinə komandirlik etmiş , yəhudi məsələsinin "son həlli" üçün cavabdehlik daşımış keçmiş SS polkovnik-leytenantı Adolf Eyxmanın məhkəməsində The New Yorker jurnalının müxbiri kimi iştirak edən Hanna Arendt tərəfindən yazılmış kitab. Məhkəmə 1961-ci ildə Qüdsdə baş tutmuşdur.
| Şərin bayağılığı: Eyxman Qüdsdə | |
|---|---|
| ing. Eichmann in Jerusalem[1] | |
 | |
| Müəllif | Hanna Arendt |
| Janr | esse |
| Orijinalın dili | ingilis dili |
| Ölkə | |
| Orijinalın nəşr ili | 1963 |
| ISBN-13 | 978-5-9739-0162-2 |
Arendt məhkəmədən sonra yazdığı kitabında baş verənləri təhlil edir, onlara kənardan qiymət verməyə çalışır.
Maykl Dorfmanın yazdığı kimi: "Arendtin kitabının nəşrindən sonra onun israilli dostlarının çoxu ironiya və sarkazma dəyər verməyərək onunla münasibətlərini kəsdilər. Arendt 30 ildən çox İsraildə boykot edildi"[2].
Syuzan Neymanın fikrincə, Arendtin kitabı "XX əsrdə nəşr olunan bütün digər əxlaq fəlsəfəsi əsərlərindən daha çox təhqirə məruz qalıb. Onun məsuliyyət formalarını ayırmaq və məsuliyyəti niyyətdən ayırmaq cəhdləri demək olar ki, hər kəs tərəfindən səhv başa düşüldü və hətta ən yaxın dostları arasında belə qəzəb və hiddət doğurdu. Təəccüblü deyil ki, o vaxtdan bəri çoxlu əxlaq filosofları özlərini “tramvay problemi” ilə məhdudlaşdırmağa üstünlük verdilər”[3] .
Hanna Arendt kitabında iddia edir ki, karyera nərdivanını yüksəltmək istəyindən başqa, Eyxmanda əslində antisemitizmdən və ya psixoloji qüsurlardan heç bir əsər-əlamət yox idi. Kitabın alt başlığı oxucunu “şərin bayağılığı” ideyasına yönəldir və bu ifadə sonuncu fəslin son sözləri kimi çıxış edir. Beləliklə, Arendt Eyxmanın məhkəmə zamanı söylədiyi sözlərdən sitat gətirir ki, bu da onun törətdiyi cinayət əməllərinə hər hansı bir həvəsinin olmadığını, etdiyinə görə heç bir məsuliyyət ölçüsünün olmadığını nümayiş etdirir: axı o, yalnız “işini icra edirdi”:
«…O, öz vəzifəsini yerinə yetirdi…; o, nəinki əmrlərə, həm də qanunlara tabe idi...»
Orijinal mətn (ing.)«He did his duty…; he not only obeyed orders, he also obeyed the law.»
Kütləvi informasiya vasitələrində[4] tənqidi nəşrlərə görə, 1961-ci ildə İsraildə “Holokostun memarı”nın məhkəməsi haqqında kitab çoxdan XX əsr siyasi düşüncəsinin klassikinə çevrilib. Tənqidçilərin fikrincə, kitab, müəllifin annotasiyasında deyildiyi kimi, Holokostun[4] “son dərəcə səliqəli bir tədqiqi” deyil, insanların "vicdanın səsini eşitməkdən və reallıqla üz-üzə gəlməkdən imtina etdiyi"[4] hadisənin siyasi və mənəvi səbəbləri haqqında bir çox hal və nümunələrə bölünmüş müfəssəl müzakirədir. Tənqidçilərin fikrincə, onun kitabının qəhrəmanları cəlladlara və qurbanlara deyil, bu qabiliyyətlərini qoruyub saxlayanlara və itirənlərə bölünür[4].
2011-ci ildə alman filosofu Bettina Ştanqnet həm Almaniya, həm də Argentina arxivlərinin materiallarına, o cümlədən Villem Sassenin Argentinada Eyxmanla apardığı müsahibələrinə əsaslanaraq “Eyxman Qüdsə qədər” kitabında Sassen Eyxmanı bacarıqlı yalançı hesab edərək Arendtlə mübahisə etmişdir. Ştanqnetə görə, o, ciddi bir nasist və antisemit idi və yalnız Qüdsdə keçirilən məhkəmə prosesində edamdan yayınmaq üçün özünü karyeraçı bürokrat kimi təqdim etmişdi[5] Ştaqnetin kitabı 2023-cü ildə rus dilində nəşr edilmişdir[6].
- Jochen von Lang, Eichmann Interrogated (1982) ISBN 0-88619-017-7 — книга, написанная в ответ на Eichmann in Jerusalem, содержащая в себе выдержки из материалов досудебного расследования.
- Eichmann in Jerusalem. A Report on the Banality of Evil, Penguin Books, 2006 ISBN 0-14-303988-1 ISBN 978-0-14-303988-4 — англоязычное издание
- David Cesarani: Becoming Eichmann. Rethinking the Life, Crimes and Trial of a «Desk Murderer» Da Capo, Cambridge MA 2006
- Gary Smith: H.A. revisited: «Eichmann in Jerusalem» und die Folgen ed. suhrkamp, Frankfurt 2000 ISBN 3-518-12135-9
- Walter Laqueur: H. A. in Jerusalem. The Controversy Revisited in: Lyman H. Legters (Hg.): Western Society after the Holocaust Westview Press, Voulder, Colorado USA 1983, S. 107—120
- Eichmann in Jerusalem. Ein Bericht von der Banalität des Bösen Aus dem amerikanischen Englisch von Brigitte Granzow (v. d. Autorin überarb. Fassung im Vgl. zur engl. Erstausgabe; neue Vorrede). Seit 1986 mit einem «einleitenden Essay» von Hans Mommsen. Erweiterte Taschenbuchausgabe. Piper, München u. a. 15. Aufl. 2006, 440 Seiten (Reihe: Serie Piper, Bd. 4822- Frühere Aufl.: ebd. Band 308. Diese Ausgabe, zuletzt 2005, liegt der Seitenzählung in diesem Art. zugrunde) ISBN 978-3-492-24822-8 ISBN 3-492-24822-5 (alm.)
- Auszüge: Eichmann and the Holocaust (Reihe: Penguin Great Ideas) Penguin, 2005 ISBN 0-14-102400-3 ISBN 978-0-14-102400-4 (alm.)
- Elisabeth Young-Bruehl: Hannah Arendt. Leben, Werk und Zeit Fischer, Frankfurt 2004, ISBN 3-596-16010-3. S. 451—518. (Aus dem Amerikan.: Hannah Arendt. For Love of the World Yale Univ. Press 1982) (alm.)
- Julia Schulze Wessel: Ideologie der Sachlichkeit. H. A.s politische Theorie des Antisemitismus Suhrkamp, Frankfurt 2006 (Reihe: TB Wissenschaft 1796) ISBN 3-518-29396-6 Rezension von Yvonne Al-Taie (alm.)
- David Cesarani: Adolf Eichmann. Bürokrat und Massenmörder. Propyläen, München 2004 (alm.)
- Steven A. Aschheim (Hg): H.A. in Jerusalem Univ. of Calif. Press, Berkely u.a. 2001 (engl.) ISBN 0-520-22057-9 (Pb.) ISBN 0-520-22056-0 (alm.)
- Dan Diner: Hannah Arendt Reconsidered. On the Banal and the Evil in Her Holocaust Narrative in: New German Critique No. 71 (Spring/Summer 1997) S. 177—190
- Richard J. Bernstein: Did Hannah Arendt Change Her Mind? From Radical Evil to the Banality of Evil in: Hannah Arendt. Twenty Years Later MIT Press, Cambridge, Mass. & London 1996, S. 127—146
- Claudia Bozzaro: H.A. und die Banalität des Bösen Vorw. Lore Hühn. FWPF (Fördergemeinschaft wissenschaftlicher Publikationen von Frauen) Freiburg 2007 ISBN 978-3-939348-09-2 (Gesamtdarstellung des «Bösen» bei Arendt, einschl. Spätwerk)
- Московская Александра Сергеевна: Связь между банальным и радикальным злом в этике Ханны Арендт науч. ж-л «Гуманитарные, социально-экономические и общественные науки» (ISSN 22211373), 2014, Выпуск № 2-2014.
- ↑ Eichmann in Jerusalem; a report on the banality of evil.
- ↑ "ХОЛОКОСТ — ЭТО СМЕШНО?". 2021-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-08.
- ↑ "История и вина". 2020-10-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-29.
- ↑ 1 2 3 4 Григорий Дашевский. "Примерное представление о зле". Коммерсантъ Weekend. 2008-10-03. 2013-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-19.
- ↑ Frum, David. "The Lies of Adolf Eichmann". The Atlantic (ingilis). 2014-10-08. 2025-02-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-11.
- ↑ "Архитектор Холокоста". Литературная газета (rus). 2023-06-16. 2024-11-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-11.