Şərif Sönçələyev

Şərif Sönçələyev 3 noyabr 1885-ci ildə Rusiya imperiyası, Saratov quberniyası, Starı Mostyak kəndində anadan olmuşdur. Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabında fəal iştirak etmişdir.

1907-ci ildə Kazan müəllimlər məktəbini bitirmişdir^[1].

1907—1915-ci illər rus-başqırd dilindən Perm quberniyası, Osinski qəzası, Saraşı kəndində dərs demişdir.

1915-1917-ci illərdə Ufa quberniyası, Bələbəy qəzası Novo-Karqala rayonunda məktəbdənkənar təhsil sahəsində müəllim işləmişdir. 1916-cı ildə A. L. Şanyavski adına Moskva Şəhər Xalq Universitetində məktəbdənkənar təhsil üzrə üç aylıq kurs keçmişdir.

1917-ci ildə Ufaya köçmüşdür. Ufa Şəhər Şurasının işləri üzrə nümayəndəsi, Ufa quberniyası üzrə Ümum Rusiya Qurucu Məclisinin üzvü seçilmişdir. Xalq təhsil müəssisələrində işləmişdir - Milli azlıqlar bürosunun sədri (Natsmen), Birləşmiş İş Məktəb vahidinin rəhbəri, Başnarkompros Kollegiyasının üzvü.

1922-ci ildən Başqırdıstan MSSR Xalq Təhsil Komissarlığı müavini vəzifəsində çalışmışdır. Akademik Mərkəzdə Tədris və Metodoloji Komissiyasına rəhbərlik etmiş, 1925-ci ildən isə Akademik Mərkəzin sədri təyin edilmişdir. 1927-ci ilin sentyabrında Ufa Xalq Təhsili İnstitutunun rəhbəri olmuşdur. Sonradan bu institut 1929-cu ildə K. A. Timiryazev adına Başqırd Dövlət Pedaqoji İnstitutuna çevrilmişdir. "Baqırt Aymağı" regional jurnalını etdirmişdir.

13 iyun 1929-cu ildə K. A. Timiryazev adına Başqırd Dövlət Pedaqoji İnstitutu birinci direktoru təyin edilmişdir.

1930-cu ildən Moskvada yaşamış, A. N. Koşqin adına Moskva Dövlət Tekstil Universitetində dərs demşdir.

9 noyabr 1959-cu ildə Moskvada vəfat etmişdir. Moskvada Danilovski müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilmışdir. Onun adına Ufada küçə vardır.

Şərif Sönçələyevin müəllifi olduğu bir çox məqalələr Parisdə buraxılan«Müsəlman» jurnalında rus dilində dərc edlmişdir. 1947-ci ildə onun Moskvada «Başqırdların etnik xüsusiyyətləri»^[2] adı braşuru çıxmışdır.

Tatar yazıçısı Lyəbibi İxsanovanın (1923-2010) hekayələrini tərcümə etmişdir. Həyatının son illərini qardaşı Saqit Sönçələyevin nəşr üçün seçilmiş əsərlərinin toplusunu hazırlamağa sərf etmişdir.

• Qardaşı — Saqit Sönçələyev (1889-1937) — tanınmış tatar şairi ^[3][4].

• Еникеев Б. Шариф Сюнчелей //Учитель Башкортостана. – 1965. - № 11. – С. 61-62. (başq.)
• Ергин Ю. В. К 120-летию со дня рождения Ш. Х. Сюнчелея (1885-1959) // Вестник Башкирского университет. – 2005. - № 2. – С. 144-150.
• Ергин Ю. В. Портреты: деятели народного образования Башкирии/ Ю. В. Ергин; Академия наук РБ, Отделение физико-математических наук. – Уфа: Гилем, 2008. – 296 с.
• Ергин Ю. В. Шариф Сюнчелей (1885-1959) и Академцентр Башнаркомпроса/ Ю. В. Ергин // Современные проблемы истории естествознания в области химии, химической технологии и нефтяного дела: материалы VIII международной научной конференции. – Уфа, 2007. – С. 24.
• Ергин Ю. В. Ш. Х. Сюнчелей – организатор народного образования в Башкирии// Башкирский педагогический журнал. – 2005. - № 1. – С. 170-185.
• Минеев М. И. Общественный деятель и просвещенец // Трудный путь к правде / сост. Г. К. Иргалин, Н. П. Каменев. – Уфа: Китап, 1997. – С. 238-245.
• Сафаров М. А. Сюнчелей Шариф Хамидуллович // Ислам в Поволжье: энциклопедический словарь. М., 2013.
• Ш. Х. Сюнчелей // Календарь памятных дат По Башкирии за 1965 год. – Уфа: Башкнигоиздат, 1965. – С. 50-53.

• Məqalə Başkordostan: qısa ebsiklopediya^{[ölü keçid]}
• Ергин Ю. В. Ш. Х. Сюнчелей — организатор народного образования в Башкирии. //Педагогический журнал Башкортостана. № 1, 2005. С.170—185.