Şəki Dövlət Dram Teatrı

Şəki Dövlət Dram Teatrının Azərbaycan teatrının təşəkkül tapmasında və inkişafında öz yeri, öz payı vardır və ümumilikdə o, qədim bir tarixə sahib Şəki Teatrının sələfidir.

Mirzə Fətəli Axundzadə tərəfindən XIХ əsrin II yarısından başlayaraq yazılmış səhnə əsərləri Azərbaycanda teatr sənətinə marağın хеyli artmasına səbəb oldu. Artıq Şuşada, Bakıda və bir sıra başqa yerlərdə teatr tamaşaları hazırlanması sahəsində ilk cəsarətli addımlar atılmağa başladı. Belə bir vaxtda Şəki ziyalıları da kənarda qala bilməzdi və onlar xalqa teatrın gərəkliyini hiss edirdilər. Nəhayət, 1879-cu ildə görkəmli maarifpərvər yazıçı və dramaturq Rəşid bəy Əfəndiyev öz ətrafına bir dəstə həvəskar yığaraq barama anbarında səhnə düzəldərək M. F. Axundzadənin "Hacı Qara" komediyasını tamaşaya hazırladı. Rəşid bəy özü həmin tamaşada Hacı Qara rolunda çıxış etdi və ilk tamaşa çox böyük müvəffəqiyyətlə keçmdi.

Şəki səhnəsində 1880–1908-ci illər ərzində M. F. Axundzadənin "Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli Şah", N. B. Vəzirovun "Hacı Qəmbər", Ə. B. Haqverdiyevin "Dağılan tifaq", "Millət dostları", N. Nərimanovun "Nadir şah", R. B. Əfəndiyevin "Qan ocağı" və s. bu kimi əsərlər tamaşaya hazırlanmışdır. Həmin tamaşaların hazırlanmasında aktyor kimi Rəşid Bəy Əfəndiyevlə çiyin-çiyinə Şəki ziyalılarından Məşədi Mehdi Sadıqov, Lütvəli bəy Əmircanov, Məmməd Lütvəlibəyov, Cəmil Şərifov, Məşədi Cəmil Məmmədov və s. iştirak etmişlər.

Truppanın belə məşhurlaşması bir sıra görkəmli sənətkarların diqqətini cəlb etməyə başlamışdı. 1908-ci ildə Hüseynqulu Sarabskinin Şəkiyə gəlişi də buna sübutdur. H. Sarabski həmin il Şəki Teatr truppası ilə birlikdə N. Nərimanovun "Nadir şah" və Ə. B. Haqverdiyevin "Dağılan tifaq" tamaşalarında çıxış etmişdi.

Rəşid Bəy Əfəndiyevin teatr truppasının fəaliyyəti Şəkidə və ətraf kəndlərdə yeni-yeni dərnəklərin yaranmasına güclü təkan vermişdi. 1915-ci ildən başlayaraq bölgənin Böyük Dəhnə, Baş Küngüt, Baş Göynük, Baş Layısqı kəndlərində dram dərnəkləri yaradılmşdı. Şəhərin özündə isə ayrı-ayrı məhəllələrdə "Darvaza" dram dərnəkləri təşkil olunmuşdu. Dərnəklərə о zaman müəllim işləyən Baxşəli Axundov, iqtisadçı Zahid Məlikov və b. başçılıq etmişlər. 1920-ci ildən sonra Baxşəli Axundovun təşəbbüsü ilə həmin dərnəklərin fəalliyyəti mərkəzləşdirilir və şəhərdə olan fəhlə klubu nəzdindəçox güclü bir Teatr truppası yaradılır. Truppanın repertuarı da get-gedə zənginləşir: H. Cavidin "İblis", "Şeyx Sənan", C. Cabbarlının "Oqtay eloğlu", "Aydın", Ü. Hacıbəyovun "Arşın mal alan", "Aşıq Qərib", "Leyli və Məcnun", C. Məmmədquluzadənin "Ölülər" əsərləri repertuarda özünə möhkəm yer tutur. 20-ci illərin sonuna yaxın həqiqətən Şəkidə əsil teatr mühiti yaranmışdı. Bir tərəfdən yerli dram cəmiyyəti tərəfindən hazırlanan tamaşalar və digər tərəfdən Tbilisi və Bakı aktyorlarının Şəkiyə olan qastrol səfərləri şəhəri sözün tam mənasında teatr səhnəsinə çevirmişdi.

Bu gün Şəki teatrsevərləri həmin çətin illərdə Şəkinin teatr ənənələrini yaşadan, hədələrdən, təhqirlərdən qorxmayan Yusif Bədəlovu, Sabir Vəkilovu, Səməd Tağızadəni, Zahid Məlikovu, Baxşəli Axundovu, Məmmədkəbir Hacıoğlunu, İbrahim Azərini, Bilqeyis Ələsgərovanı, Yunus Məmmədovu və başqalarını hörmətlə yad edir. Elə bu dövrdə А. M. Şərifzadə, M. А. Əliyev, Ü. Rəcəbov, M. Davudova, M. Sənani, M. Mərdanov, S. Ruhulla tez-tez Şəkiyə gəlir və Dram cəmiyyəti ilə birlikdə tamaşalarda çıxışlar etmişlər.

Artıq Şəkidə rəsmi Dövlət Dram Teatrının açılması zamanı yetişmişdi. Nəhayət, 1934-cü ildə Bakı Teatr məktəbində müəllim işləyən Həsən Əliyev həmin məktəbi bitirən bir qrup tələbə ilə Şəkiyə gəlir. M. Ə. Sabir adına Nuxa Dövlət Dram Teatrı yaradılır(1968-ci ilə kimi Şəki Nuxa adlanırdı).Оnlar yerli dram cəmiyyəti ilə birləşərək M. F. Axundovun "Hacı Qara"komediyasını tamaşaya hazırlayırlar. Baş rollarda Yusif Vəliyev, Məmmədkəbir Hacıoğlu, Məşədi Məmməd Xalıqov, Rzabala Rzayev, Səməd Tağızadə, Bilqeyis Ələsgərova və b. çıxış edirlər. Tamaşaya baxan görkəmli sənətkarlar ona çox yüksək qiymət verirlər. Bu, əlbəttə, Şəkinin mədəni həyatında çox böyük hadisə idi. Dövlət teatrı yarandığı gündən səmərəli fəaliyyətə başlayır. Tezliklə Nuxa teatrında C. Cabbarlının "Aydın", "Oqtay eloğlu", H. Cavidin "İblis", "Şeyx Sənan", Ə. Haqverdiyevin "Bəxtsiz cavan", Ü. Hacıbəyovun "Ər və arvad", K. Qoldoninin "İki ağanın bir nökəri", Z. Hacıbəyovun "Evli ikən subay", V. Şeksprin "Otello" və s. əsərlər tamaşaya hazırlanır.

Nuxa Dövlət Dram Teatrında Miкаyıl Ağayev, Yusif Yulduz, Niyazi Bədəlov, Cahangir Məmmədov, Həsən Əliyev kimi rejissorlar çalışmışlar. Bu teatrın ömrü çox qısa, cəmi 13 il olmuşdur. Lакin bu qısa müddətdə Nuxa səhnəsində SSRİ xalq artistləri İsmayıl Osmanlı, İsmayıl Dağıstanlı, Respublikanın xalq artistləri Əlövsət Sadıqov, Lütvəli Abdullayev, Yusif Vəliyev, Məmməd Burcəliyev, Sədayə Mustafayeva, əməkdar artistlər Səməd Tağızadə, Məmmədkəbir Hacıoğlu, Bilqeyis Ələsgərova kimi böyük sənətkarlar ilk addımlarını atmışlar. Lакin Nuxa Dövlət Dram Teatrı 1947-ci ildə "vəsait çatışmazlığı" səbəbi ilə öz fəaliyyətini dayandırmışdır.

Ancaq Şəkinin teatr həyatı davam edirdi. Dövlət Dram Teatrı ləğv olunarkən onun bir neçə aktyoru о cümlədən Zahid Məlikov, Mustafa Əhmədzadə, Nəzir Məmmədov, Yunus Məmmədov, Bilqeyis Ələsgərova, Ramiz Sadıqov və b. Nuxada qaldılar. Onlar əməkdar artist Məmmədkəbir Hacıoğlunun rəhbərliyi ilə rayon mədəniyyət evində dram dərnəyi təşkil etdilər. Və nəhayət, 1975-ci ildə xalq teatrının bazasında Şəkidə yenidən Dövlət Dram Teatrının açılması haqqında qərar çıxdı. Teatra görkəmli komediya ustası Sabit Rəhmanın adı verildi. Kollektivi möhkəmləndirmək məqsədilə M. А. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun aktyorluq fakültəsinin iki qrup tələbəsi daimi işləmək üçün Şəki teatrına dəvət olundular. Tələbələr öz müəllimləri Vaqif Abbasovla yerli aktyorlarla birlikdə fəaliyyətə başladılar. Kollektiv açılış üçün M. F. Axundovun "Hacı Qara", S. Rəhmanın "Nişanlı qız" komediyasını və S. Vurğunun "Komsomol poemasını" hazırlamağı planlaşdırdı. 1976-cı ilin iyul ayının 2-də S. Rəhman adına Şəki Dövlət Dram teatrı öz pərdələrini teatrsevərlərinin üzünə açdı. Anarın "Adamın adamı", V. Şeksprin "Kral Lir", "Romeo və Culyetta", N. Həsənzadənin "İmzalar içində", R. Stayanovun "Ustalar", Ş. Peteffinin "Pələng və kaftar", M. F. Axundovun "Xırs quldur basan", S. Rəhmanın "Aşnalar", "Yalan", "Xoşbəxtlər", "Toy", C. Cabbarlının "Aydın", "Almaz", B. Brextin "Arturro Uİ-nin karyerası" və bu kimi Azərbaycan və dünya dramaturqlarının əsərlərini müvəffəqiyyətlətamaşaya hazırlandı.

İndi Şəki Dövlət Dram Teatrının fəaliyyətə başladığı vaxtdan 142 il keçir. Bu müddət ərzində teatrın səhnəsində 200-ə qədər pyes tamaşaya qoyulmuşdur. Teatr müxtəlif illərdə ölkəmizdə keçirilən alman, çex, bolqar, rumın, macar teatr festivallarında iştirak edərək müvəffəqiyyət qazanmışdır. Respublikanın əməkdar incəsənət xadimi, görkəmli rejissor Hüseynağa Atakişiyevin quruluşunda teatr 1977-ci ildə R. Stoyanovun "Ustalar" əsəri ilə SSRİ-də keçirilən Bolqarıstan dramaturgiyası festivalında baş mükafata, 1978-ci ildə Macarıstan festivalında Ş. Peteffinin "Pələng və Kaftar" əsərinə görə I dərəcəli mükafata, 1980-ci ildə Alman dramaturgiyası festivalında B. Brextin "Arturro Uİ-nin Karyerası" əsərinə görə I dərəcəli mükafata, 1981-ci ildə Çехiya incəsənət festivalında К. Çapекin "Ağ xəstəlik" əsərinə görə II dərəcəli mükafata, 1983-cü ildə isə Rumınya Respublikasının incəsənət festivalında I dərəcəli mükafata və bir çox başqa festivallarda da I və II dərəcəli mükafatlara layiq görülmüşdür.

Aktyorlardan Xanlar Həşimzadə, Əbülfət Salahov, Gülşad Baxşıyeva, Mahirə Əmirova, İbrahim Əliyev, Muxtar İbadov, Novruz Cəfərov, Fərman Abdullayev, Qəmər Məmmədova, Qənirə Məmmədova, Ayşad Məmmədov, Hikmət Nəbiyev, Aydın Əlibalayev, Акif Yusifov, Əlgüşad Rəhimov, Soqat Səmədova, Rafiq Yunusov, Vahab Allahverdiyev, Ələkbər Hüseynov və b. müxtəlif illərdə ən yaxşı ifaçılığa və festivallarda iştiraklarına görə dəfələrlə fəxri fərman, diplom və mükafatlara layiq görülmüşlər.

Şəki teatrı 1988-ci ildə Respubliка Komsomolu mükafatı almışdır. O dövrdə teatrın fəaliyyətində əməyi olmuş incanların zəhmətlərini hörmətlə qeyd etməliyik: ilk növbədə teatrın ilk baş rejissoru Vaqif Abbasovu. Kollektivin təşəkkül tapmasında Vaqif Abbasovun zəhməti əvəzsizdir. Müxtəlif illərdə Şəki teatrında baş rejissor işləmiş Hüseynağa Atakişiyev, Cahangir Novruzov, Mərdan Feyzullayevin kollektivin professional səviyyəyə yüksəlməsində zəhmətləri çox böyükdür. Bəstəkarlardan

Е. Sabitoğlu, А. Əzimov, C. Quliyev, baletmeysterlərdən Əli Əşari, Çingiz Novruzəliyev, dramaturqlardan R. Rövşən, V. Səmədoğlu, Anar və b. Şəki teatrı ilə həmişə sıx yaradıcılıq əlaqələri saxlamışlar. Teatr dəfələrlə Bakı şəhəri və Respublikanın rayonlarında, 1984, 1988, 1989, 1991-ci illərdə Rusiyanını paytaxtı Moskvada, 1987-ci lidə Tatarıstanın paytaxtı Kazanda, 1991-ci ildə Mari Respublikasının paytaxtı Yoşkar-Olada, 1989-cu ildə Daşkənd və Səmərqənddə, 1983-cü ildə Tiflisdə uğurlu qastrol səfərlərində olmuşdur.

2002-ci ildə H. Atakişiyevin quruluşunda Hidayətin "Məni qınamayın" əsəri ilin ən yaxşı tamaşası olmuş Teatr Xadimləri İttifaqının təsis etdiyi "Qızıl Dərviş" mükafatı ilə mükafatlandırılmışdır.2003-cü ildə Respublikamızın paytaxtı Bakı şəhərində olmuş və Teatr özünün üç tamaşası ilə: Hidayətiun "Məni qınamayın", Eduardo De Filliponun "Ruhlar" və Bəxtiyar Vahabzadənin "Cəzasız günah" adlı tamaşalarıyla Bakılılara əsil yaradıcılıq nümunələri göstərmişlər.2005-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyinin dəvəti ilə yenidən Bakı şəhərində çıxış edən teatr S. Mrojekin "Xoşbəxt hadisə" və N. B. Vəzirovun "Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük" əsərlərini nümayiş etdirmişlər. Rejissor Mirbala Səlmlinin quruluş verdiyi bu tamaşalar böyük tamaşaçı auditoriyasının rəğbətini qazanmışdır. 2006-cı ildə yenə dəBakı şəhərində qastrol səfərində olan teatr bir daha böyük və əvəz olunmaz yaradıcı simasını öz tamaşaçılarına göstərmişdir. Şəki Teatrının uğurlarının əldə olunmasının ən başlıca səbəbi kollektivin sağlam teatr tərbiyəsi görmüş sənətkarlarının öz sənətlərinə olan professional münasibətidir.2007-ci ilin oktyabr ayında teatr Şəki şəhəri ilə qardaşlaşmış Giresun (Türkiyə), 2008-ci ildə isə İstanbul şəhərlərinə dəvət almış, həmin şəhərlərdəyaradıcı kollektivtərəfindən M. Səlimlinin quruşunda S. Mrojekin "Xoşbəxt hadisə" əsəri nümayiş etdirilmişdir. Teatrın bu çıxışı Türkiyə mətbuatında geniş işıqlandırlmışdır.

Təbii ki, teatrın bu uğurları bu gün yaradıcı heyətə rəhbərlik edən, respublikanın əməkdar incəsənət xadimi Mirbala Səlimlinin adı ilə bağlıdır. 1985-ci ildən Şəki Dövlət Dram Teatrında işləyən M. Səlimli Azərbaycan və dünya dramaturgiyasının incilərindən sayılan 30-dan çox dram əsərinə quruluş vermişdir. 2009-cu ildə J. B. Molyerin "Xəsis" komediyasının quruluşuna görə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının təsis etdiyi "Qızıl Dərviş" mükafatına layiq görülmüşdür.

2010-cu ildə Respublikada keçirilən "Milli Teatr Festivalı"nda iştirak edən Şəki Dövlət Dram Teatrı M. Səlimlinin quruluşunda iki tamaşa ilə: Ə. B. Haqverdiyevin "Pəri Cadu" və J. B. Molyerin "Xəsis" tamaşası ilə təmsil olunmuş və böyük tamaşaçı rəğbəti qazanmışdır. 2012-ci ildə Şəki Dövlət Dram Teatrı Türkiyənin Konya şəhərində keçirilən türkdilli xalqların V teatr teatr festivalında J. B. Molyerin "Aldadılmış ər" tamaşası ilə uğurlu çıxışı teatrın axırıncı illər qazandığı ən böyük naliyyətlərdən biri olmuşdur.

2013-cü ildə Şəkidə I Şəki Beynəlxalq Teatr Festivalı keçirilmiş və tearın festivalın açılışında M. Səlimlinin quruluşunda oynadığı İ. Əfəndiyevin "Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı" tamaşası böyük teatr hadisəsinə çevrilmişdir. Tamaşa Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin təsis etdiyi "Zirvə"mükafatı ilə təltif olunmuşdur.2015-ci ilin aprel ayında teatr yenidənKonya və Giresun şəhərlərində keçirilən teatr festivallarında J. B. Molyerin "Xəsis" tamaşası ilə çıxış etmiş və bu tamaşa türk tamaşaçılarını özünün səhnə yozumu ilə heyran qoymuşdur.2014 və 2016-cı illərdə beynəlxalq teatr festivallarına ev sahibliyi etmiş Şəki Dövlət Dram Teatrı 2018-ci ilin may ayının 12-dən 19-a dək keçirilən "Sərhədsiz teatr" III Şəki Beynəlxalq teatr festivalında türk dramaturqu Hidayət Sayının "Davul səsi" pyesi əsasında hazırlanmış çox uğurlu bir tamaşa ilə çıxış etmişdir.

Məhz belə uğurların nəticəsidir ki, Azərbaycan Respublika Prezidentinin sərəncamı ilə teatrın baş rejissoru Mirbala Səlimli 2012-ci ildə "Əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adına və Prezident mükafatlarına, aktyorlardan Xanlar Həşimzadə 2013-cü ildə "Fəxri mədəniyyət işçisi" döş nişanı, 2015-ci ildə "Sənətkar medalı", 2015-ci ildə "Əməkdar artist" fəxri adına və Prezident mükafatlarına, Əbülfət Salahov2015-ci ildə "Əməkdar artist" fəxri adına və Prezident mükafatlarına, Akif Yusifov 2013-cü ildə "Fəxri mədəniyyət işçisi" döş nişanı, 2018-ci ildə "Əməkdar artist" fəxri adına, Rəhim Qocayev 2018-ci ildə"Əməkdar artist" fəxri adına, Aydın Əlibalayev və Brilyant Babayeva 2013-cü ildə "Fəxri mədəniyyət işçisi" döş nuşanına layiq görülmüşlər.

• [1]
• [2] Arxivləşdirilib 2009-03-01 at the Wayback Machine
• Şəki teatrının uğurları
• "Günə doğru". Şəki Dövlət Dram Teatrı qastrol səfərlərinə hazırlaşır
• "Günə doğru". Şəki Dövlət Dram Teatrının aktyorları səfərdən qayıdıb
• "Günə doğru". Şəki Dövlət Dram Teatrında "Tıq-Tıq xanım" əsəri tamaşaya qoyulub