Fürdov uran zənginləşdirmə müəssisəsi
Fürdov uran zənginləşdirmə müəssisəsi, rəsmi adı — Şəhid Əli Məhəmmədi adına nüvə müəssisəsi (fars. تأسیسات هستهای شهید علیمحمدی), — İranın Qum şəhərindən 30 kilometr şimalda yerləşən[2] yeraltı uran zənginləşdirmə müəssisəsidir. Obyekt keçmiş İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun bazası üzərində qurulub[3][4] və İran Atom Enerjisi Təşkilatının nəzarəti altındadır.[5] Bu, İranda ikinci uran zənginləşdirmə müəssisəsidir (digəri Nətənz Nüvə müəssisəsidir).
| Fürdov uran zənginləşdirmə müəssisəsi | |
|---|---|
| Şəhid Əli Məhəmmədi adına Nüvə müəssisəsi fars. تأسیسات هستهای شهید علیمحمدی | |
Qum ( İran) | |
 | |
| Tipi | məxfi müəssisə |
| Tikinti yerinin tarixi | |
| Tikilib | 2006—2012 |
| Hadisələr | ABŞ-nin İranın nüvə obyektlərinə zərbələri[1] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
2025-ci ilin 13 iyununda obyekt İsrail Hava Qüvvələri tərəfindən bombalanmış, 21 iyunda isə ABŞ ordusu tərəfindən hədəflənmışdir. ABŞ prezidenti Donald Tramp obyektin "tamamilə məhv edildiyini" iddia edib.
Fürdov müəssisənin tikintisinə 2006-cı ildə başlanılsa da mövcudluğu Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinə (BAEA) yalnız 21 sentyabr 2009-cu ildə, obyektin qərb kəşfiyyat xidmətləri tərəfindən aşkar edilməsindən sonra İran tərəfindən bildirilmişdir.[6][7] Qərb rəsmiləri İranı bu obyekt barədə vaxtında məlumat vermədiyinə görə sərt tənqid etmişdir. ABŞ prezidenti Barak Obama isə Fürdovun ABŞ tərəfindən izlənildiyini söyləmişdir.[8] İran rəsmilərinin sözlərinə görə, gec açıqlama İranin BAEA ilə bağladığı Təhlükəsizlik Müqaviləsinə zidd deyil, çünki həmin müqaviləyə əsasən İran bu tipli müəssisələrin qurulduğunu nüvə materialının əldə edilməyinə ən uzağı 180 gün qalmış bəyan etməlidir.[9] BAEA isə İranın 2003-cü ildə bağladığı razılaşmaya əsasən, obyektin tikintisinə qərar verdiyi ərəfədə bunu bəyan etməli olduğunu bildirmişdir.[10]
İran rəsmiləri müəssisənin dağın dərinliyində inşa edilməsini İsrailin bu cür obyektlərə təkrar-təkrar hücum etmək hədələrinə bağlayır. İsrail isə, öz növbəsində, bu obyektlərin nüvə silahı istehsalında istifadə oluna biləcəyinə inanır.[11]
2013-cü ilin noyabrında yüzlərlə iranlı, əsasən Şərif Texnologiya Universitetinin tələbələri, İran Atom Enerjisi Təşkilatının rəhbəri Əli Əkbər Salehi və bir neçə məclis nümayəndəsi ilə birlikdə Fürdov Uran zənginləşdirmə müəssisəsinin ətrafında insan zənciri yaradaraq İran nüvə proqramına dəstək nümayişi keçirmişlər.[12][13]
2016-cı ildə İran obyektə S-300 zenit raket sistemləri yerləşdirib.[14]
2025-ci il hava hücumları
13 iyun 2025-ci ildə İsrail Hava Qüvvələri Fürdov obyektinə hava hücumu həyata keçirmişdir. İranın dövlət mətbuatına görə, bu hücumda obyektin yerüstü hissələrinə zərər dəymişdir, lakin yeraltı zənginləşdirmə qurğularına ciddi zərər dəyməmişdir.[15] 21 iyun 2025-ci ildə ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri də Fürdov obyektinə hücum etmiş və Prezident Donald Trump, obyektin tamamilə məhv edildiyini iddia etmişdir.[16] İran hökuməti isə müəssisənin əvvəlcədən təxliyə edildiyini və böyük bir partlayışın baş vermədiyini bildirmişdir.[17]
- ↑ "What is Iran's Fordow nuclear site and why did Israel want a US strike?". The Guardian. 22 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 June 2025.
- ↑ "Russia 'regrets' reported Iran nuclear activity in Qom facility". Haaretz. January 10, 2012.
- ↑ Weisman, Jonathan. "Iran Denounced Over Secret Nuclear Plant". The Wall Street Journal. 2009-09-25. İstifadə tarixi: 2009-09-25.
- ↑ "Underground Facilities: Intelligence and Targeting Issues". National Security Archive. March 23, 2012. İstifadə tarixi: March 27, 2012.
- ↑ Iran ready to co-operate on nuclear programme, says Ahmadinejad. The Guardian. 29 October 2009.
- ↑ GOV/2009/74 Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council resolutions 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008) and 1835 (2008) in the Islamic Republic of Iran
- ↑ "What is Iran's Fordow nuclear site and why is it so critical to the conflict?". www.euronews.com. İstifadə tarixi: 2025-06-19.
- ↑ Sanger, David E.; Cooper, Helene. "Iran Confirms Existence of Nuclear Plant". The New York Times. 2009-09-25. İstifadə tarixi: 2009-09-25.
- ↑ Daniel Joyner. "The Qom Enrichment Facility: Was Iran Legally Bound to Disclose?". JURIST. University of Pittsburgh School of Law. 5 March 2010. İstifadə tarixi: 1 March 2012.
- ↑ "Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council resolutions 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008) and 1835 (2008) in the Islamic Republic of Iran" (PDF). GOV/2009/74. International Atomic Energy Agency. 16 November 2009. İstifadə tarixi: 25 May 2012.
- ↑ Azmat Khan. "Did Santorum Suggest Iran Wants Nukes to Bring Back Messiah?". Public Broadcasting Service. January 13, 2012.
- ↑ "Iranian university students form human chain around Fordo nuclear facility". irna.ir. 19 November 2013. İstifadə tarixi: 11 September 2015.
- ↑ "Farsnews". farsnews.com. 13 July 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 September 2015.
- ↑ YAAKOV LAPPIN. "Iran's rapid deployment of S-300 to Fordow reveals importance of site". Jerusalem Post. 30 August 2016.
- ↑ Karen DeYoung, Nilo Tabrizy, Evan Hill & Warren P. Strobel, Iran's nuclear facilities damaged but not destroyed, experts say, Washington Post (June 13, 2025).
- ↑ Hair, Jonathan; Palmer, Alex; Doman, Mark; Harrison, Dan. "Inside the Iranian nuclear bunker Trump claims to have 'obliterated'". ABC NEWS Verify and Digital Story Innovations (ingilis). Australian Broadcasting Corporation. 2025-06-22. İstifadə tarixi: 2025-06-22.
- ↑ Staff, Al Jazeera. "US bombs Iran's nuclear sites: What we know so far". Al Jazeera (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-06-22.