İxşid (fars. اخشید; soqd xšyδ və ya xšēδ sözündən) —islamdan əvvəl və erkən islam dövrlərində Soqdiananın və Mavəraünnəhrdə Fərqanə vadisinin İrandilli hökmdarlarının knyazlıq titulu.[1] Titul İran mənşəlidir. Alimlər onu müxtəlif şəkildə "khshaeta" (hərf. "parıldayan") və ya "khshāyathiya" (hərf. "hökmdar"; həmçinin "şah" başlığının mənşəyidir) qədim İran sözlərinə aid edirlər.[1]
Paytaxtı Səmərqənd olan Soqd ixşidləri haqqında mənbələr ərəblərin Mavəraünnəhrə yürüşü zamanı və ondan sonra geniş şəkildə var. Bu xətt Abbasilər dövrünə qədər sağ qalmışdır, baxmayaraq ki, o zamanlar onun yeri İştıxanda idi.[1] Soqd padşahlarının ən görkəmli və enerjililəri arasında 710-cu ildə sələfi Tərxunu devirən və demək olar ki, otuz il ərzində ittifaqları dəyişdirərək genişlənən Əməvi xilafəti ilə Türgiş xaqanlığı arasında qeyri-müəyyən muxtariyyəti qoruyub saxlaya bilmiş Qurək də var idi.[2]
Mərkəzi Asiyada titulun nüfuzu hələ X əsrin sonlarında, babası Fərqanədən olan türk sərkərdəsi və Misir hökmdarı Məhəmməd ibn Tuğac tərəfindən qəbul edildiyi zaman yüksək olaraq qalmışdır. Onun titulundan sonra Məhəmməd İxşidin qurduğu qısa ömürlü Misir sülaləsi Ağşidlər sülaləsi kimi tanınır.[1][3]
- ↑ 1 2 3 4 Bosworth, 1971. səh. 1060
- ↑ Gibb, 1923. səh. 42ff.
- ↑ Bacharach, 1993. səh. 411
- Bacharach, Jere L. (1993). "Muḥammad b. Ṭug̲h̲d̲j". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Pellat, Ch. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Volume VII: Mif–Naz. Leiden: E. J. Brill. p. 411. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_5369. ISBN 978-90-04-09419-2.
- Bosworth, C. E. (1971). "Ik̲h̲s̲h̲īd". In Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch. & Schacht, J. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Volume III: H–Iram. Leiden: E. J. Brill. p. 1060. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_3513. OCLC 495469525.
- Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia. London: The Royal Asiatic Society. OCLC 499987512.