• Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
  • İanə et

İtaliya folkloru

  • Məqalə
  • Müzakirə

İtaliya folkloru — İtaliya əfsanələri və şəhər əfsanələrinə aiddir. İtaliya ərazisində zaman keçdikcə müxtəlif xalqlar yaşamış və hər biri mövcud mədəniyyətə öz izini qoymuşdur. Bəzi rəvayətlər, xüsusilə cinlər haqqında olanlar, xristianlaşdırma prosesindən qaynaqlanır və bəzən xristian demonologiyası tərəfindən tanınır. İtaliya folkloru nağıl janrını da əhatə edir (bu termin məhz burada yaranmışdır[1]), xalq musiqisi, xalq rəqsləri və xalq qəhrəmanları da onun bir hissəsidir.

Befana

Mündəricat

  • 1 Fiqurları və qəhrəmanları
    • 1.1 Ənənəvi personajlar
    • 1.2 Cadugərlər
    • 1.3 Pəri və ruhlar
    • 1.4 Şeytanlar və cinlər
  • 2 Xalq rəqsi
  • 3 Xalq musiqisi
  • 4 İstinadlar
  • 5 Ədəbiyyat
  • 6

Fiqurları və qəhrəmanları

Aşağıda qədim Roma dövründən bəri İtaliya xalq nağıllarını canlandıran folklor obrazlarının siyahısı verilmişdir.

Ənənəvi personajlar

  • Befana — Milad Baba və ya Üç Müdrik Kişi kimi 5 yanvar gecəsi (Epifaniya bayramı ərəfəsində) uşaqlara hədiyyə gətirən yaşlı qadındır. Adının Epifaniya bayramından qaynaqlandığına inanılır.[2]
  • Santa Lusiya — Berqamo və ətraf ərazilərdə 13 dekabrda uşaqlara hədiyyələr gətirən müqəddəs qadındır.
 
2014-cü ildə Palio di Leynanoda Leynano döyüşü zamanı hücuma hazırlaşan Alberto da Çusano başçılıq etdiyi Ölüm rotasının folklor reenaktasiyası
  • Alberto da Çusano — XII əsrə aid əfsanəvi bir şəxsiyyət olub, 29 may 1176-cı ildə baş verən Leqnano döyüşündə iştirak etmişdir. Tarixçilərə görə, Lombard Liqasının həqiqi hərbi rəhbəri isə Qvido da Landriano olmuşdur.[3]
  • Mommotti — Sardiniya ənənəsində uşaqları qorxutmaq üçün uydurulmuş xəyali varlıqdır. Bəzən bədheybət və ya qaniçən div obrazı ilə əlaqələndirilir.[4]
  • Benandanti — XVI-XVII əsrlərdə Friuli bölgəsində torpaq məhsuldarlığını qorumağa çalışan, cadugərlərin zərərli təsirlərinə qarşı duran bir kəndli şaman kultu idi.[5]
  • Bombasin — Veneto bölgəsi və Polesinə aid əfsanəvi canavardır. Ənənəvi olaraq Brusaveçiya və Karnaval festivalları ilə bağlıdır. O, əsəbi bir öküz formasında təsvir olunur və insan təbiətinin vəhşi tərəfini təmsil edir.[6]
  •  
    Kamonika vadisi cadugərlik məhkəmələri. Yazının tərcüməsi: "Soniko şəhərindən olan Federiçi ailəsinin bidətdə ittiham edilməsinin və XVI əsrdə Kamonika vadisi bölgəsində cadugərlik səbəbilə yandırılan qurbanların xatirəsinə."
    Streqo — Qarfanyananın folklorunda yer alan və klassik cadugər və sehrbazlardan fərqlənən personajdır. O, insanlara zərər verməkdə maraqlı deyil, daha çox öz icması ilə dini olmayan ayinlər keçirir.[7]
  • Orkolat — Friuli xalq inancında zəlzələlərin səbəbi sayılan bir canavardır.[8]
  • Maskinqanna — Sardiniya folklorunda "aldatma ustası" adlanan varlıqdır. İnsanları qorxutmaq üçün yuxuda onlarla zarafat edərdi.[9]
  • Pettenedda — Sardiniya mifologiyasında quyularda yaşayan mifoloji varlıqdır. Analar uşaqları quyulardan uzaq tutmaq üçün bu əfsanəni yaratmış ola bilərlər.
  • Cufa — İtaliyanın bəzi bölgələrində rast gəlinən "kənd axmağı" obrazıdır. Onun əməlləri və sözləri adətən mənəvi mesaj daşıyır.[10]
  • Sa Mama 'e su Sole — Sardiniya ənənəsində, uşaqları günorta yuxusuna getməyə məcbur etmək üçün uydurulmuş varlıqdır.[11]
  • Babau — Avropa və İtaliya folklorunda uşaqları qorxutmaq üçün istifadə edilən, qeyri-müəyyən xüsusiyyətlərə malik xəyali varlıqdır.[12]
  • Orko — Roma mifologiyasındakı Orkusdan qaynaqlanan, nəhəng, insan yeyən bədheybətdir.[13]

Cadugərlər

  • Koqas və ya Bruxas – Sardiniya miflərində istənilən formaya girə bilən və insanları qorxudan qoca qadın obrazıdır.
  • Canar – Benevento bölgəsinin kənd əfsanələrində yer alan cadugərlərdir.[14]
  • Macare – Siciliya xalq mədəniyyətinin cadugərləri.[15]
     
    Monaçello
  • Pantasema – Mərkəzi İtaliyanın (Molize, Latsio, Abruzzo, Umbria, Marke) əkinçilik rituallarına bağlı qədim qadın fiqurudur.[16]
  • Borda – Emiliano-Romanyada və Po çayının vadisində bataqlıq yerlərlə əlaqələndirilən və uşaqları qorxutmaq üçün istifadə edilən mifoloji cadugərdir.[17]
  • Maska – Piedmont folklorunda anadan qıza ötürülən fövqəltəbii güclərə malik varlıqdır.
  • Basura – Liquriya folklorunda yer alan cadugərdir, Toirano mağaralarında yaşadığına inanılır.[18]
  • Cubiana – Lombardiya və Piedmont folkloruna aid, uzun ayaqları və qırmızı corabları ilə tanınan bir cadugərdir.
  • Masiara – Cənubi İtaliyanın xalq inancında sehrbazlıq edən bir insandır.[19]

Pəri və ruhlar

  • Canas – Sardiniya folklorunda qayalara oyulmuş "Janas evləri"ndə yaşayan pərilərdir.[20]
  • Anquana və ya Aqana – Alpin mifologiyasında rast gəlinən, şirin sularda yaşayan su pərisidir.
  • Bella 'mbriana – Neapolitan xalq inancında ev ruhu sayılır.[21]

Şeytanlar və cinlər

 
Rimini əyalətindəki Montebello qəsrinin dəhlizi, burada "Atstsurina" ruhunun yaşayacağı güman edilir.
  • Aamon – Cəhənnəmin Böyük Markizi [22] və Qoetiyanın 7-ci ruhudur. O, həyat və çoxalma cinidir.
  • Su Ammuntadore – Sardiniya mifologiyasında insanlara yuxuda hücum edərək kabuslar yaradan varlıqdır.
  • Maimone və ya Mamuthone – Sardiniya miflərində əvvəlcə təbiət tanrısı idi, lakin xristianlığın yayılması ilə şeytana çevrildi.[23][24][25]
  • Krampus – Milad mövsümündə yaramaz uşaqları qorxudan və Mərkəzi-Şərqi Alp folkloruna aid olan buynuzlu varlıqdır.[26]
  • İnkubus – Avropa folklorunda qadınların yuxusuna girərək onlarla cinsi əlaqədə olan kişi cinidir.[27]
  • Sukkubus – Kişilərin yuxusuna girən, onları cəlb edən və fiziki-ruhi zəiflik yaradan qadın demonudur.[28]

Xalq rəqsi

 
Marçe bölgəsində İtalyan xalq rəqsi

İtalyan xalq rəqsi əsrlər boyu İtaliya mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Rəqs Dante dövründən tutmuş intibaha, Cənubi İtaliyada tarantella rəqsinin meydana gəlməsinə və xalq musiqisi və rəqslərinin müasir dövrdə yenidən canlanmasına qədər İtalyan həyatının daim müşayiət edən bir elementi olub.[29] Xalq rəqslərini sistemli şəkildə toplamağa edilən ilk cəhdlərdən biri, Qaspare Unqarellinin 1894-cü ildə yazdığı Le vecchie danze italiane ancora in uso nella provincia bolognese (“Bolonya vilayətində hələ də istifadə olunan köhnə italyan rəqsləri”) adlı əsəridir. Bu kitabda təxminən 30 rəqsin qısa təsviri və musiqisi verilmişdir.

1925-ci ildə Benito Mussolininin hökuməti idman və mədəni tədbirləri təşviq etmək üçün Opera Nazionale Dopolavoro (OND) və ya Milli Asudə Vaxt Klubu adlı təşkilatı yaratdı. Bu təşkilatlardan biri də həmin dövrdə İtaliyada xalq musiqisi və rəqslərinin geniş şəkildə araşdırılması idi. Bu işin nəticələri 1931-ci ildə Costumi, musica, danze e feste popolari italiane (“İtalyan xalq adət-ənənələri, musiqisi, rəqsləri və festivalları”) adı ilə nəşr olundu. 1945-ci ilin sentyabrında OND təşkilatı ləğv edildi və onun yerinə Roma şəhərində yerləşən Ente Nazionale Assistenza Lavoratori (ENAL) adlı yeni qurum yaradıldı. Beynəlxalq Xalq Musiqisi Şurası ilə əməkdaşlıq çərçivəsində, ENAL 7-11 sentyabr 1949-cu il tarixlərində Venesiyada bir Konqres və Festival təşkil etdi. Bu tədbir İtaliya folklorunun aparıcı tədqiqatçılarını və müxtəlif İtaliya bölgələrindən gələn xalq rəqsi və musiqi qruplarını bir araya topladı.[30][31]

ENAL 1978-ci ilin sonlarında ləğv edilsə də, daha əvvəl, 1970-ci ilin oktyabrında ENAL-a üzv olan İtaliya folklor qrupları ayrıca bir təşkilat yaratdılar. 1978-ci ildə bu təşkilat Federazione Italiana Tradizioni Populari (FITP) adını aldı.[32] FITP xəbər bülleteni və elmi nəşr olan Il Folklore D’Italia jurnalını çap edir.

İtalyan-Amerikalılar arasında xalq sənəti, musiqi və rəqslərin qorunub saxlanmasına və təşviq edilməsinə olan maraq, eləcə də Elba Farabeqoli Qurzaunun rəhbərliyi ilə İtaliya Xalq Sənəti Federasiyası (IFAFA) 1979-cu ilin may ayında yaradıldı. Bu qurum hər il konfranslar təşkil edir və 1980-ci ildən etibarən Tradizioni adlı xəbər bülleteni nəşr edir.[33]

Xalq musiqisi

 
Şotlandiyanın Edinburq şəhərində ifa edən İtalyan xalq musiqiçiləri

İtalyan xalq musiqisinin dərin və mürəkkəb bir tarixi var. İtaliya yarımadasında milli birləşmə gec baş verdiyi üçün, burada yüzlərlə ayrıca mədəniyyət homogenləşdirilmədən uzun müddət varlığını qoruyub saxlamışdır. Bundan əlavə, İtalyan xalq musiqisi, İtaliyanın Avropanın cənubunda və Aralıq dənizinin mərkəzində yerləşməsindən qaynaqlanır: Kelt, Slavyan, Ərəb, Yunan, İspan və Bizans təsirləri İtaliya bölgələrinin musiqi üslublarında açıq şəkildə görünməkdədir.[34]

İtaliyanın şimalında Kelt və Slavyan təsirlərini özündə əks etdirən xor musiqisi cənubda Yunan, Bizans və Ərəb ənənələrindən təsirlənmiş tək səsli (monodik) musiqidən fərqlənir. Mərkəzi İtaliyada isə bu təsirlər birləşərək harmonik musiqi formalarını yaratmışdır. Burada həmçinin qədim rəvayət oxuma və ballada ənənələri qorunub saxlanmışdır. Sardiniya adasının musiqisi isə İtaliyanın digər bölgələrindən fərqlidir və əsasən tenores kimi tanınan çoxsəsli ilahi oxuma ilə tanınır.

Müasir dövrdə İtalyan xalq musiqisinin araşdırılması, etnomusiqişünaslığın 1940-1950-ci illərdə inkişaf etməsi və eyni zamanda İtaliyada regionalizmin yenidən güclənməsi ilə əlaqəlidir. 1948-ci ildə Centro Nazionale di Studi di Musica Popolare (CNSMP) və ya Milli Xalq Musiqisi Araşdırma Mərkəzi, hazırda Accademia Nazionale di Santa Cecilia-nın bir hissəsi olaraq, müxtəlif İtalyan bölgələrinin musiqi üslublarını öyrənmək və arxivləşdirmək üçün yaradılmışdır.

İtalyan xalq musiqisinin yenidən canlanması 1966-cı ildə daha da sürətləndi. Məşhur etnomusiqişünas Canni Bozio Milanda İstituto Ernesto de Martino təşkilatını yaratdı. Bu institutun əsas məqsədi İtalyan şifahi mədəniyyətini və ənənəvi musiqisini sənədləşdirmək idi.

Bu gün İtaliyanın xalq musiqisi adətən bir neçə coğrafi təsir sahəsinə bölünür. Bu təsnifat ilk dəfə 1956-cı ildə Alan Lomaks tərəfindən irəli sürülmüş və o vaxtdan bəri geniş istifadə olunmuşdur.[35]

İstinadlar

  1. ↑ "Giambattista Basile" (italyan). 24 January 2023. İstifadə tarixi: 2 April 2023.
  2. ↑ Illes, Judika. Encyclopedia of Spirits: The Ultimate Guide to the Magic of Fairies, Genies, Demons, Ghosts, Gods & Goddesses. 2009. səh. 269. ISBN 978-0-06-135024-5.
  3. ↑ Grillo, Paolo. Legnano 1176. Una battaglia per la libertà [Legnano 1176. A battle for freedom] (italyan). Laterza. 2010. 157–163. ISBN 978-88-420-9243-8.
  4. ↑ "Il "Mommotti": L'Uomo Nero Della Tradizione Sarda Che Toglie IL Sonno AI Bimbi Capricciosi" [The "Mommotti": The Black Man of Sardinian Tradition Who Takes Sleep From Capricious Children] (italyan). İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  5. ↑ "Italian Christmas tradition of "La Befana"". Italian-Link.com. 15 December 2009.
  6. ↑ Borghese, Giovanni. Racconti Ritrovati del Re Adriano [Rediscovered Tales of King Adriano] (italyan). 2022. ISBN 979-8411152326.
  7. ↑ "Viva La Befana". Transparent Language 6 Jan, 2009. 12 Dec, 2009.
  8. ↑ "Il "Mommotti": L'Uomo Nero Della Tradizione Sarda Che Toglie IL Sonno AI Bimbi Capricciosi" [The "Mommotti": The Black Man of Sardinian Tradition Who Takes Sleep From Capricious Children] (italyan). İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  9. ↑ "Lo strego, la macabra storia di un essere tutto garfagnino" [Lo strego, the macabre story of a being entirely from Garfagnana] (italyan). İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  10. ↑ Warner, Marina. Why do Ogres Eat Babies?. SpringerLink. doi:10.1007/978-1-349-13816-6_18.
  11. ↑ "Leggende friulane: la storia dell'Orcolat e dei terremoti in Friuli Venezia Giulia" [Friulian legends: the history of the Orcolat and the earthquakes in Friuli Venezia Giulia] (italyan). İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  12. ↑ "Babàu" (italyan). İstifadə tarixi: 11 October 2022.
  13. ↑ Ashliman, D. L. "Eat, My Clothes!". Clothes Make the Man - folktales of Aarne-Thompson type 1558 selected and edited by D. L. Ashliman. İstifadə tarixi: 2009-10-13.
  14. ↑ "Creature leggendarie d'Italia, dove "incontrare" le più strane" (italyan). 6 February 2022. İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  15. ↑ "Le "Mahare", la leggenda delle streghe di Alicudi" [The "Mahare", the legend of the Alicudi witches] (italyan). 2 February 2021. İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  16. ↑ "Le streghe in Sardegna (coga, bruxa, sùrbile, istrìa)" [The witches in Sardinia (coga, bruxa, sùrbile, istrìa)] (italyan). December 2020. İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  17. ↑ "La leggenda della Janara, la strega campana da tenere lontana" [The legend of Janara, the bell witch to keep away] (italyan). İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  18. ↑ "L'inquisitore cremonese e le streghe di Valcamonica" (italyan). İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  19. ↑ "Dalla Pantàsema all'Anguana e ai Benandanti" (italyan). İstifadə tarixi: 8 October 2022.
  20. ↑ "Janas, le fate della Sardegna" (italyan). 7 November 2012. İstifadə tarixi: 10 October 2022.
  21. ↑ "FESTA DELLA GIUBIANA" (italyan). İstifadə tarixi: 10 October 2022.
  22. ↑ "Villasimius fra Domus de Janas e nuraghi, non solo mare" (italyan). 6 May 2024. İstifadə tarixi: 6 May 2024.
  23. ↑ Campagna, Claudia. "Mazapegul, il folletto romagnolo" [Mazapegul, the romagnol elf]. Romagna a Tavola (italyan). 28 February 2020. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  24. ↑ "Mazapègul, il 'folletto di Romagna' al Centro Mercato" [Mazapègul, the 'elf of Romagna' at the Market Centre]. estense.com (italyan). 13 March 2014. İstifadə tarixi: 2 March 2024.
  25. ↑ Cuda, Grazia. "E' Mazapégul" [It's Mazapégul]. Il Romagnolo (italyan). 5 February 2021. İstifadə tarixi: 2 March 2024.
  26. ↑ "Leggende delle Dolomiti: il Mazaròl" (italyan). İstifadə tarixi: 11 October 2022.
  27. ↑ "Il canto delle Aquane, le ninfe del bosco" (italyan). 13 October 2015. İstifadə tarixi: 10 October 2022.
  28. ↑ "SCOPRIAMO ALCUNI FOLLETTI CHE POPOLANO I NOSTRI BOSCHI" (italyan). İstifadə tarixi: 10 October 2022.
  29. ↑ Beaumont, Cyril W. A Bibliography of Dancing. B.Blom. 1963. səh. 175. ISBN 978-0-405-08247-4. İstifadə tarixi: 2009-03-14.
  30. ↑ "Ente nazionale assistenza lavoratori - ENAL" (italyan). Lombardia Beni Culturali. İstifadə tarixi: 2009-03-15.
  31. ↑ Gurzau, Elba Farabegoli. Folk Dances, Costumes and Customs of Italy. Italian Folk Art Federation of America. 1981. 12–13.
  32. ↑ "FITP" (italyan). Federazione Italiana Tradizioni Populari. 2012-04-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-15.
  33. ↑ "Welcome to IFAFA". Italian Folk Art Federation of America. 6 November 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 October 2010.
  34. ↑ "Musica tradizionale italiana: storia, cultura e tradizione italiana" (italyan). 11 September 2018. İstifadə tarixi: 18 October 2022.
  35. ↑ Lomax, Alan (1956). "Folk Song Style: Notes on a Systematic Approach to the Study of Folk Song." Journal of the International Folk Music Council, VIII, pp. 48–50.

Ədəbiyyat

  • D'Aronco, Gianfranco. Indice delle fiabe toscane (italyan). Firenze: L.S. Olschki. 1953.
  • Lo Nigro, Sebastiano. Racconti popolari siciliani: classificazione e bibliografia (italyan). Firenze: Olschki. 1957.
  • Italo Calvino. Fiabe italiane. Volumes I and II. Torino: Einaudi, 1971.
  • Del Monte Tammaro, C. Indice delle fiabe abruzzesi. Firenze: Olschki, 1971.
  • Discoteca di Stato. Alberto Mario Cirese; Liliana Serafini (redaktorlar ). Tradizioni orali non cantate: primo inventario nazionale per tipi, motivi o argomenti [Oral and Non Sung Traditions: First National Inventory by Types, Motifs or Topics] (italyan və ingilis). Ministero dei beni culturali e ambientali. 1975.
  • Orioli, S. Repertorio della narrativa popolare romagnola. Firenze: Olschki, 1984.
  • Aprile, Renato. Indice delle fiabe popolari italiane di magia (italyan). Firenze: Leo S. Olschki. 2000. ISBN 9788822248558.

  Vikianbarda İtaliya folkloru ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Italian Folklore/Legends of Italy
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İtaliya_folkloru&oldid=8059456"
Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2025