Lemanismayilova

== MOLEKULLARARASI QARŞILIQLI TƏSİR QÜVVƏLƏRİ ==

Atom və yaxud molekullar bir-birinə yaxınlaşdıqca, aralarındakı məsafədən asılı olaraq, onlar arasında cazibə və itələmə qüvvələri meydana gəlir. Bu qüvvələrdən hansının özünü daha çox büruzə verməsi, atomlar (yaxud, molekullar) arasındakı məsafədən asılı- dır. Məsafənin nisbətən böyük qiymətlərində cazibə qüvvəsi üstünlük təşkil edir. Məsafə azaldıqca, cazibə qüvvəsi ilə yanaşı itələmə qüvvəsinin də tə- siri nəzərə alınacaq dərəcədə olur. Atomlararası (yaxud, molekullararası) məsafə kiçildikcə, itələmə qüvvəsi məsafədən asılı olaraq daha kəskin artdı- ğına görə, onun təsiri get-gedə cazibə qüvvəsinin təsirini üstələməyə başlayır. Bu səbəbdən, məsafənin kifayət qədər kiçik qiymətlərində qarşılıqlı tə- sir, demək olar ki, təkcə itələmə hesabına reallaşır. Maddənin maye və bərk halında olması, həmçinin bu aqreqat hallarında atomların bir-birindən müəyyən məsafədə yerləşərək diskret sistem yaratması, atomlar arasındakı cazibə və itələmə qüvvələrinin varlığı ilə əlaqədardır. Doğurdan da, atomlararası cazibə qüvvəsi mövcud olmasaydı, onlar birbirinə «bağlı» olmazdı, nizamsız istilik hərəkəti nəticəsində bir-birindən ası- lı olmayaraq, sərbəst hərəkət edərdi. Atomlararası itələmə qüvvəsi olmasaydı, atomlar bir-birinə kip birləşərək sözün əsl mənasında səlt (kəsilməz) sistem əmələ gətirərdi. Molekullar arasındakı qarşılıqlı təsir - molekullararası qarşılıqlı təsir, bu molekullardan birinə daxil olan atomlarla, digərinə daxil olan atomlar arasındakı qarşılıqlı təsirlərin nəticəsidir. Eyni bir molekula daxil olan, lakin bir-biri ilə kimyəvi rabitə əmələ gətirməyən atomlar da bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdədir. Belə qarşılıqlı təsir, molekullararası qarşılıqlı təsirdən fərqli olaraq molekuldaxili qarşılıqlı təsir adlanır. Deyilənlərdən də göründüyü kimi, atomlararası, molekullararası və molekuldaxili qarşılıqlı təsirlər eyni mənşəli qarşılıqlı təsirlərdir. Bütün bu qarşılıqlı təsirlər real qazların molekulyar nəzəriyyəsinin banisi [alim Van der Vaalsın]

• 
  Caption2

(1837-1923)

şərəfinə van der vaals qarşılıqlı təsir, həmin təsir nəticəsində atomlar (yaxud, molekullar) arasında meydana gələn rabitələr isə van der vaals rabitəsi adlanır. Qarşılıqlı təsirdə olan molekulların quruluş və xassələrindən asılı olaraq, onlar arasında mövcud olan van der vaals qarşılıqlı təsirini şərti olaraq 3 növə bölmək olar: induksion, orientasion və dispersion qarşılıqlı təsirlər. Bu növ qarşılıqlı təsirləri təhlil etmək üçün, molekulun quruluş və xassələri haqqında bizə lazım olan bəzi məlumatlara nəzər salaq.

== MOLEKULLARARASI QARŞILIQLI TƏSİR QÜVVƏLƏRİ ==

Atom və yaxud molekullar bir-birinə yaxınlaşdıqca, aralarındakı məsafədən asılı olaraq, onlar arasında cazibə və itələmə qüvvələri meydana gəlir. Bu qüvvələrdən hansının özünü daha çox büruzə verməsi, atomlar (yaxud, molekullar) arasındakı məsafədən asılı- dır. Məsafənin nisbətən böyük qiymətlərində cazibə qüvvəsi üstünlük təşkil edir. Məsafə azaldıqca, cazibə qüvvəsi ilə yanaşı itələmə qüvvəsinin də tə- siri nəzərə alınacaq dərəcədə olur. Atomlararası (yaxud, molekullararası) məsafə kiçildikcə, itələmə qüvvəsi məsafədən asılı olaraq daha kəskin artdı- ğına görə, onun təsiri get-gedə cazibə qüvvəsinin təsirini üstələməyə başlayır. Bu səbəbdən, məsafənin kifayət qədər kiçik qiymətlərində qarşılıqlı tə- sir, demək olar ki, təkcə itələmə hesabına reallaşır. Maddənin maye və bərk halında olması, həmçinin bu aqreqat hallarında atomların bir-birindən müəyyən məsafədə yerləşərək diskret sistem yaratması, atomlar arasındakı cazibə və itələmə qüvvələrinin varlığı ilə əlaqədardır. Doğurdan da, atomlararası cazibə qüvvəsi mövcud olmasaydı, onlar birbirinə «bağlı» olmazdı, nizamsız istilik hərəkəti nəticəsində bir-birindən ası- lı olmayaraq, sərbəst hərəkət edərdi. Atomlararası itələmə qüvvəsi olmasaydı, atomlar bir-birinə kip birləşərək sözün əsl mənasında səlt (kəsilməz) sistem əmələ gətirərdi. Molekullar arasındakı qarşılıqlı təsir - molekullararası qarşılıqlı təsir, bu molekullardan birinə daxil olan atomlarla, digərinə daxil olan atomlar arasındakı qarşılıqlı təsirlərin nəticəsidir. Eyni bir molekula daxil olan, lakin bir-biri ilə kimyəvi rabitə əmələ gətirməyən atomlar da bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdədir. Belə qarşılıqlı təsir, molekullararası qarşılıqlı təsirdən fərqli olaraq molekuldaxili qarşılıqlı təsir adlanır. Deyilənlərdən də göründüyü kimi, atomlararası, molekullararası və molekuldaxili qarşılıqlı təsirlər eyni mənşəli qarşılıqlı təsirlərdir. Bütün bu qarşılıqlı təsirlər real qazların molekulyar nəzəriyyəsinin banisi [alim Van der Vaalsın] <gallery>(1837-1923)şərəfinə van der vaals qarşılıqlı təsir, həmin təsir nəticəsində atomlar (yaxud, molekullar) arasında meydana gələn rabitələr isə van der vaals rabitəsi adlanır. Qarşılıqlı təsirdə olan molekulların quruluş və xassələrindən asılı olaraq, onlar arasında mövcud olan van der vaals qarşılıqlı təsirini şərti olaraq 3 növə bölmək olar: induksion, orientasion və dispersion qarşılıqlı təsirlər.