Kamil Zeynalov

                                                      SVGA EKRAN KARTLARI                   

Qrafik Prosessoru Aktual kartlar üçün qrafik prosessoru görüntü hesablamalarını etmək üçün ekran kartının üzərinə oturdulmuş bir CPU`dur desək səhv olmaz. Son zamanlarda qrafik prosessorları quruluş və mürəkkəblik baxımından CPU`ları geridə qoydular və funksiya baxımından da görüntü üzərinə sıxlaşmış bir CPU xüsusiyyətinə qovuşdular. Buna görə də aktual qrafik prosessorları GPU (Graphics Processing Unit - Grafik Prosessor Vahidi) adıyla xatırlanırlar. Görüntü Yaddaşı Ekran kartının üzərində yerləşir və görüntü hesaplamalarıyla əlaqədar məlumatlar burada saxlanılır. Sisteminizdəki ana yaddaş kimi çalışır, yalnız burada bu yaddaşın muhat tabı CPU deyil görüntü prosessorudur. Əvvəllər ekran kartlarının ayrı yaddaşları yox idi lakin görüntü prosessorları sürətlənib inkişaf etdikcə ekran kartları sistemdən yavaş yavaş müstəqilliklərini elan etməyə başladılar. Yaddaş miqdarı qədər ekran kartının sıxışdırma algoritmalarıyla bu yaddaşı nə qədər məhsuldar istifadə edə də əhəmiyyətlidir. Ramdac Monitörlerdeki analoq siqnallardan bəhs etmişdik, RAMDAC (RAM Rəqəmsal-to-Analog Converter) görüntü yaddaşının məlumatları analoq RGB (Red Green Blue, monitorda rənglərin bu üç rəngdən türetildiğini yazmışdıq) siqnallarına çevirərək monitor çıxışına verir. Monitorda istifadə üç əsas rəng üçün də bir RAMDAC modulu vardır və bunlar hər saniyə müəyyən bir sayda görüntü yaddaşını darayıb oradakı məlumatları analoq siqnallara çevirirlər. RAMDAC`in bu əməliyyatı nə qədər sürətli edə bildiyi ekran ixtisasartırma sürətini təyin edər. Bu sürət Hz cinsindən göstərilir və ekrandakı görünüşün saniyədə neçə dəfə yeniləndiyini göstərir. Məsələn monitörünüz 60 Hz`te çalışırsa gördüyünüz görüntü saniyədə 60 dəfə yenilənir. Ekran ixtisasartırma sürətini mümkün olduğu qədər 85 Hz`in altına çəkməmənizdə gəlir, daha aşağı ixtisasartırma sürətləri göz sağlamlığınız üçün zərərli ola bilər. Təbii ki, bu gözünüzün nə qədər həssas olduğuna da bağlı, bəzi gözlər 75 və 85 Hz arasındakı fərqi hissedemezken bəziləri ilk baxışda bunu anlaya bilər. RAMDAC`in daxili quruluşu və xüsusiyyətləri hansı həllolma əmsalı nə qədər rəngin gösterilebileceğini də müəyyən edir. LCD ekranlar strukturları gərəyi dijtal olduqlarından RAMDAC`ten deyil də birbaşa görüntü yaddaşından görüntü məlumatını alıb istifadə edə bilərlər. Bunun üçün DVI (Digital Video Interface) adında xüsusi bir əlaqə istifadə edərlər. BIOS Ekran kartlarının da bir BIOSlər vardır. Burada ekran kartının iş parametrləri, əsas sistem fonts qeydiyyatdadır. Ayrıca bu BIOS sistem açılarkən ekran kartına və onun yaddaşında kiçik bir test edər. Ekran Kartının İş Prinsipləri Ekran kartları bu üç komponentin texnologiyalarına görə performans göstərirlər və kompüterin prosessoruna böyük nisbətdə köməkçi olurlar. Çünki digər donanımlardan fərqli olaraq öz üzərlərində də əməliyyatlar edən prosessorlar vardır. Ancaq edilən əməliyyat yalnız CPU 'dan gələn görüntünün ekrana göndərilməsini əhatə edir. Yəni CPU etməsi lazım olan işi üzərinə götürə bilməz və kompüterin prosessoru siqnalı görməyincə ekran kartının edə biləcəyi çox çox bir şey yoxdur. Elə isə sistem performansına nə kimi fəaliyyətləri ola bilər? Bunu anlamaq üçün ekran kartlarının inkişafından bəhs etmək lazımdır. İlk VGA kartlar olduqca kobud bir texnologiyaya sahibdirlər. CPU 'dan aldıqları məlumatları birbaşa ekrana gönderirlerdi və əlavə olaraq hər hansı bir vəzifə üstlenmezlerdi. CPU ekrana göndəriləcək olan şəkilin bütün hesablamalarını etmək məcburiyyətində idi. ekrana göndəriləcək olan hər imic, böyük nisbətdə bir veriydi və CPU, RAM 'dan aldığı bu böyük məlumat yığınını ekran kartına göndərirdi. Windows əməliyyat sistemləri bazara çıxınca qrafik görüntülər daha da artdı və bu da CPU 'ların qeyri-kafi qalmalarına səbəb oldu. Daha çox qrafik görüntü ekrana yansıtılıyordu və bu səbəblə, CPU zamanının böyük qisimini ekrana göndəriləcək məlumatı yaratmaq üçün xərcləyirdi. 1024 × 768 piksel ebatlarında və 16 bit rəng dərinliyindəki bir görüntü təxminən olaraq 1.5 MB yer tutur. Davamlı dəyişən bir ekranda köçürülən məlumatın sıxlığı CPUi çox yorurdu. Təbii bütün bu məlumatlar isə çox yavaş olan ISA verilənlər yolundan göndərilirdi. Bunun nəticəsi olaraq sürətləndirici kartlar inkişaf etdirilməyə başlandı. Məlumat yolu olaraq isə PCI istifadə edilər oldu. Hızlandırıcılı ekran kartlarının çıxması ilə birlikdə görüntü əməliyyatlarında böyük dəyişikliklər oldu.Artık ekran kartları xəttlər, pəncərələr və daha dəyişik şəkillər çizebiliyorlardı. CPU isə bütün Bitmap rəsmi ekran kartına göndərmək məcburiyyətində qalmırdı. Yalnız bir əvvəlki ekran ilə bir sonrakı ekran arasında nə kimi dəyişikliklər olduğunu ekran kartına göndərirdi. ekran kartı isə bu məlumatlara əsaslanaraq monitor üzərindəki görünüşü dəyişdirirdi. Əməliyyatlar bu şəkildə edilməyə başlanınca, CPU üzərindəki əməliyyatların miqdarı getdikcə yüngülləşdi. Hal-hazırda ekran kartları PCI və ya AGP verilənlər yolunu istifadə və CPUdən aldıqları məlumatları çox sürətli bir şəkildə ekrana yansıtıyorlar. Bu da CPUin rahatlamasına yol açır. Ancaq burada artıq bütün iş ekran kartına qalır. Ekran kartının gücü və yaddaşı ekrana əks görüntünün sürətini və keyfiyyətini təyin edir. Bu səbəbdən daha əvvəldən saydığımız ekran kartının 3 ünsürü qrafik keyfiyyətində böyük əhəmiyyət daşıyır. Məsələn PCI məlumat yolundan gələn qrafik məlumatları (piksek) ekran ixtisasartırma (refresh) yaddaşına yazılır. Burada qrafikası ilə text formalaşması olaraq ayrılırlar. Text (yazılar) qrafik kartının xarakter generatoru işlər. Qrafik elementlər isə qrafik sürətləndirici chip'e göndərilir. Qrafik sürətləndirici chip qrafiki təşkil edən bütün məlumatların nöqtələrini tək-tək hesablar və ekran ixtisasartırma yaddaşına yazdırır. Yaddaşdakı məlumatların ekrana yazdırılmasından RAMDAC (Random Access Memory Digital AnalogConventer) cavabdehdir. Qrafik kartı CRT idarələr köməyiylə ekran ixtisasartırma yaddaşını ünvanlar və hər məlumatı tək-tək oxuyur. Şəkilin oxunacaq nöqtə sayı ekran kartının o ankı qətnamə bağlıdır. Məsələn 800 * 600 qətnamə 480.000 nöqtədən ibarətdir. ekrandakı bu şəkilin saniyədəki ixtisasartırma sürəti eyni zamanda şəkilin video yaddaşdan bir saniyədəki oxuma ədədinin. Əgər bu sürət 70 hertz altında isə interlaced olaraq adlandırılır. : Bu sürət ergonomik deyil və uzun müddət kompüter başında çalışırsınızsa yorucu bir təsiri olmaqdadır. ekran ixtisasartırma sürəti 70Hz'in nə qədər yuxarısına çıxarsa o qədər yaxşıdır. ekran kartına aid bir pixel rəng dərinliyi 1-24 bit arasındakı bir rəng məlumatıyla açıqlanır. RAMDAC bu məlumatı üzərində daşıdığı rəng paletiyle birləşdirərək rəngi son halına gətirir. Məsələn 256 rəng rejimində bir piksel 8 bitlik bir məlumat daxildir və rəng paletindeki ümumi qeydiyyatdan (register) dəyəri 256'dır. Yəni rəng palitrası aktiv qrafik rejiminə görə RAMDAC 'yüklənir və aktiv qrafik rejimi depiştiğnde uyğun qrafik rejimi təkrar yüklənir. RAM: ekran kartları standart olaraq 1, 2, 4 MB və daha yüksək yaddaşlara sahibdirlər. Sizə nə qədər lazımlı? Bu problemin cavabı əslində sisteminizi hansı məqsədlə kullandığınıza bağlı olaraq dəyişir. Ekran kartınızda olan RAM miqdarı sayəsində video cip'i daha böyük Bitmap fayllarını yaddaşa atabiliyor. Bu da daha yüksək çözünürlüklerde və rəng rejimində çalışabilmenizi təmin edir.