Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edin| NarminSafarova94/Noma |
|---|
Noma (yun. νομή "korroziya, yaranın yayılması"; lat. cancer aquaticus xərçəng aquaticus, lat. stomatitis gangrenosa; köhnə adlar — Su xərçəngi, üzün Antonov atəşi) üz toxumalarının, xüsusən də ağız boşluğunun və yanaqların məhvinə səbəb olan qanqrena xəstəliyidir. Noma nekrotizan xoralı qinqivitin patoloji prosesinin yanağın selikli qişasına yayılmasıdır ki, bu da yumşaq toxumaların çox sürətlə məhv olmasına,insan dişlərinin itirilməsinə və çənələrin böyük hissəsinində buna məruz qalmasına səbəb olur. Noma ilk başlarda nekrotik dibi olan və ya yuxarı çənənin diş ətindən yaranan xora kimi başlayır[1][2].
Dəqiq etiologiyası məlum olmasa da noma bakterial infeksiyanın, xüsusilə də fusospiroçetal orqanizmlərin səbəb olduğu xəstəliklə bənzədilir[3]. Risk faktorlarına bir neçə zülalın çatışmazlığı (məsələn, pellaqra) və antisanitar şərait aid edilir.
Ağız boşluğunun selikli qişalarında xora əmələ gəlir (xoralı-nekrotizan qinqivit), bu da üzün toxumalarının , sümüklərinin vəziyyətini pisləşdirərək yumşaq toxumaların çox sürətli məhvinə, dişlərin itirilməsinə səbəb ola bilir və çənələrin böyük səthləri də bunar məruz qalır[4]. Bəzən noma pudendi (genital noma) olaraq adlandırılan vəziyyətdə isə noma insanda reproduktiv sistem toxumalarına da zərər verə bilir[3]. Xəstəlik sonrakı mərhələlərində ölüm nisbətinin yüksəkliyi ilə fərqlənir və əsasən Afrikanın yoxsul ölkələrində on iki yaşa qədər uşaqlarda rast gəlinir[5]. Bu xəstəliyi Asiya və bəzi Cənubi Amerika ölkələrindəki uşaqlarda da görmək olar. 19-cu əsrin sonlarına qədər Avropada noma xəstəliyi geniş yayılmışdır. Xəstəlik halları İkinci Dünya Müharibəsi zamanı konsentrasiya düşərgələrində məhbuslar arasında qeydə alınmışdır[6]. Uşaqların əksəriyyətində noma 2–6 yaş arasında inkişaf edir[7]. 1998-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə nomaya bir ildə 140.000 nəfər yoluxmuş və bunlardan 79% xəstənin ölümü qeydə alınmışdır[6].
Qədim dövrlərdə Hippokrat və Qalen kimi həkimlərə məlum olan noma bütün dünyada, o cümlədən Avropa və ABŞ-də da yayılmışdır. Lakin xəstəliyin ətraflı təsviri ilk dəfə XVII əsrin əvvəllərində Niderlandda olmuşdur. II Dünya Müharibəsi zamanı Ausçvitz və Belsendə qeydə alındığını nəzərə almasaq gigiyena və qidalanma sahələrində olan irəliləyişlərlə əlaqədar olaraq nome 20-ci əsrdən sonra sənayeləşmiş ölkələrdə tədricən yoxa çıxmışdır. Xəstəlik və xəstəliyin müalicə üsulları Yozef Mengelenin birlikdə işlədiyi çex məhbus həkimi Berthold Epsteyn tərəfindən öyrənilmişdir.
Təkcə Afrikada 400.000-dən çox uşaq noma xəstəliyindən əziyyət çəkir. Xəstələrin çoxluğuna baxmayaraq bütün Afrika qitəsində nomanın müalicəsində ixtisaslaşmış yalnız bir xəstəxana vardır. Bu xəstəxana Efiopiyada yerləşir və ixtisaslaşmış həkimləri yoxdur, lakin əməliyyatlar aparmaq üçün ABŞ və Avropadan tibbi qruplar gəlirlər. Noma ilə zədələnmiş üz yalnız estetik cərrahiyə ilə bərpa oluna bilir.
Nomanın klinik gedişi və müalicə cəhdləri İvan Efremov tərəfindən "Ülgücün kənarı" romanında təsvir edilmişdir.
Radikal müalicəsi yoxdur. Xəstələrə antiseptik vasitəsilə yuyulmalar təyin edilir və cərrahi müalicə aparılır — nekrektomiya. Təsirə məruz qalan ərazinin koterizasiyası və antibakterial terapiyadan istifadə edilə bilir. XIX əsrdə müalicə isə bədəni gücləndirməkdən ibarət idi:qidalanmanın artırılması, dəmir əlavələri, kauterizinq və antiseptik maddələrin yerli istifadəsi.
- ↑ Enwonwu C.O. Noma--the ulcer of extreme poverty // The New England Journal of Medicine . 354 (ingilis). № 3. 221—224. doi:10.1056/NEJMp058193. PMID 16421362. (Yoxlanılıb 9 iyul 2008) (ing.)
- ↑ Enwonwu C.O., Falkler W.A., Phillips R.S. Noma (cancrum oris) // The Lancet . 368 (ingilis). № 9530. Elsevier. 147—156. doi:10.1016/S0140-6736(06)69004-1. PMID 16829299. (Yoxlanılıb 9 iyul 2008) (ing.)
- ↑ 1 2 Медицинская энциклопедия MedlinePlus: нома Arxivləşdirilib 2008-05-20 at the Wayback Machine (Yoxlanılıb 9 iyul 2008) (ing.)
- ↑ "AllRefer Health — Noma (Cancrum Oris, Gangrenous Stomatitis)". 11 mart 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyul 2008. (ing.)
- ↑ Auluck A., Keerthilatha M. P. Noma: Life Cycle of a Devastating Sore — Case Report and Literature Review. JCDA, November 2005, Vol. 71, No. 10 p. 757–757e
- ↑ 1 2 Enwonwu C. O., Falkler W. A., Phillips R. S. Noma (cancrum oris). Lancet. 2006 Jul 8;368(9530):147–56. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16829299 Arxivləşdirilib 2017-12-14 at the Wayback Machine
- ↑ "The European Noma-Network". 14 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyul 2008. (ing.)
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Бабаянц Р. С. Кожные и венерические болезни жарких стран (8000 nüs.). М.: Медицина. 1972.
- Статьи о номе (ing.)
- Европейское сообщество о номе (ing.)
- Больные номой дети (fr.)
- Лица Африки (ing.)
- Женевская группа по изучению номы Arxiv surəti 16 aprel 2013 tarixindən Wayback Machine saytında (ing.)
- Датский фонд по борьбе с номой (ing.)
- Сайт учёного Бертрана Пиккарда (ing.)
- Международная Федерации по борьбе с номой (ing.)
- Организация оказания помощи, пострадавшим от номы (alm.)