Humayism

Folklor cəmiyyətin kollektiv yaddaşıdır və o, tarixi dövrlərdə insanların qadına baxışını əks etdirir. Əsrlər boyu qadın folklorda əsasən üç əsas formada təqdim olunub: fədakar ana, vüqarlı sevgili, sədaqətli həyat yoldaşı. Onun obrazı ya saf və pak bir məxluq kimi, ya da qəhrəman kişinin ilham mənbəyi, ona yol göstərən müdrik bir fiqur kimi təsvir edilib.

Azərbaycan folklorunda qadın obrazları adətən kişi qəhrəmanların kölgəsində qalır. Nağıllarda, dastanlarda qadın ya məzlumdur, ya da dözümlü və səbirli bir obrazdır. Məsələn, "Əsli və Kərəm" və "Leyli və Məcnun" kimi dastanlarda qadınlar sevgi və sədaqət simvolu kimi göstərilir, lakin öz taleləri üzərində çox da böyük təsirə malik deyillər.

Lakin folklorda qadın təkcə zərif və itaətkar obraz kimi qalmır. Azərbaycan nağıllarında və mifologiyasında güclü qadın personajlarına da rast gəlirik. Məsələn, Fatma Nigar adlı obrazlar döyüşkən, ağıllı və çevik qadınları təcəssüm etdirir. "Koroğlu" dastanında Nigar xanım təkcə vəfalı sevgili deyil, həm də Koroğlunun müttəfiqi, ona yol göstərən müdrik qadındır. Bu, folklorda qadınların bəzən güclü və təsirli personajlar kimi də yer aldığını göstərir.

Bununla belə, folklor patriarxal sistemin məhsulu olduğuna görə qadınlar nadir hallarda qəhrəman olur. Onların müstəqil qərar verməsi məhdudlaşdırılır, əsas rolları isə daha çox kişi qəhrəmanların hekayəsini tamamlamaq üzərində qurulur.

Zaman keçdikcə qadınların cəmiyyətdəki rolu və onların təqdimat tərzi dəyişdi. Müasir dövrdə qadınlar yalnız ailə və məişət çərçivəsində deyil, siyasət, elm, biznes və sənət sahələrində də mühüm rol oynayırlar. Feminizm hərəkatının yayılması ilə qadın hüquqlarının qorunması və bərabərlik prinsipləri daha çox ön plana çıxdı.

Əgər folklor qadını əsasən passiv, itaətkar və sədaqətli kimi təqdim edirdisə, müasir ədəbiyyat, kino və incəsənətdə qadınlar daha sərbəst, güclü və öz həyatının sahibi kimi təsvir olunur. Məsələn, müasir Azərbaycan ədəbiyyatında və kinolarında qadın obrazları müxtəlif peşə sahibləri, cəmiyyətə təsir edən güclü fərdlər kimi təqdim olunur. Əvvəllər nadir hallarda rast gəlinən qadın qəhrəmanlar indi filmlərin və romanların əsas mərkəz nöqtəsinə çevrilir.

Lakin dəyişməyən məqamlar da var. Hələ də bir çox cəmiyyətlərdə qadınlardan müəyyən ənənəvi rolları qorumaq tələb olunur. Məsələn, qadının əsas vəzifəsinin ana və ailə dayağı olmaq olduğu fikri bəzi yerlərdə hələ də dominantdır. Eyni zamanda, bəzi müasir mediada qadınların idealizə olunmuş, bəzən isə əksinə, həddindən artıq mübariz və sərt göstərilməsi də yeni bir stereotip yaradır.

Qadın obrazının dəyişməsi cəmiyyətin ümumi inkişafına böyük töhfə verib. Qadınların təhsil alması, iş dünyasında və siyasətdə aktiv iştirakı həm iqtisadi, həm də mədəni inkişafı gücləndirib. Lakin bəzi ənənəvi dəyərlərin qorunub saxlanması da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ailə bağlarının güclü olması, qadının sevgi və qayğı mənbəyi kimi qalması cəmiyyətin stabil inkişafına töhfə verir.

Feminizmin cəmiyyətə təsiri təkcə qadınlar üçün deyil, kişilər üçün də yeni azadlıqlar yaradıb. Müasir dövrdə artıq kişi və qadın rolları sərt çərçivələrə salınmır. Qadınlar ailə və karyera arasında seçim edə bildiyi kimi, kişilər də ənənəvi "çörək qazanan" stereotipindən uzaqlaşaraq daha sərbəst və emosional olmağa imkan tapırlar.

Folklor qadını əsasən ənənəvi çərçivələrdə təqdim etsə də, müasir dövrdə qadınlar daha müxtəlif və real obrazlarla cəmiyyətə təqdim olunurlar. Müasir qadın həm müstəqil, həm də ailə dəyərlərinə bağlı ola bilər, həm sərbəst düşünə, həm də cəmiyyətin bir parçası ola bilər. Bu dəyişikliklər cəmiyyəti daha balanslı və ədalətli edir. Qadınların folklordan bu günə qədər keçdiyi yol onların nə qədər güclü olduğunu və bu gücün cəmiyyətin inkişafına necə təsir etdiyini göstərir. Humayism (müzakirə) Humayism 20-50, Mar 29, 2025 (AZT)