İstehlak krediti riski — maliyyə qurumlarının fərdi müştərilərə verdiyi kreditlərdən irəli gələn potensial öhdəliklərin yerinə yetirilməməsi ehtimalıdır.[1] Bu risk fərdi şəxslərin (istehlakçıların) öz maliyyə vəziyyəti və ödəmə qabiliyyətindən asılıdır və əsasən banklar və kredit təşkilatları üçün aktualdır.[2]
Maliyyə qurumları istehlak krediti risklərini effektiv idarə etmək üçün öz iş proseslərini avtomatlaşdırır[3] və müasir süni intellekt sistemlərindən istifadə edir. Bu, borcalanların maliyyə davranışlarını daha dəqiq təhlil etməyə və potensial riskləri qabaqcadan müəyyən etməyə kömək edir.[2]
İstehlak krediti riski yalnız fərdi müştərilərin deyil,[4] həm də maliyyə qurumlarının sağlamlığı və etibarlılığı üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Risklərin effektiv idarə edilməsi həm müştərilər, həm də banklar üçün daha davamlı maliyyə münasibətlərini təmin edir.[5]
- Borcalanın maliyyə vəziyyətinin pisləşməsi
- İşini itirməsi
- Gəlirlərinin azalması
- Gözlənilməz xəstəlik və ya şəxsi fəlakətlər
- Borcalanın qeyri-məsuliyyətli davranışı
- Kredit ödənişlərinə məsuliyyətsiz yanaşma
- Kredit tarixçəsinə diqqət yetirməmək
- Makroiqtisadi faktorlar
- İqtisadi böhran
- İnflyasiya və ya valyuta dəyərinin aşağı düşməsi
- Faiz dərəcələrinin artması
- Kredit təşkilatının düzgün qiymətləndirmə etməməsi
- Borcalanın ödəmə qabiliyyətinin düzgün təhlil edilməməsi
- Səhvən yüksək məbləğdə kreditin təsdiqlənməsi
Bank üçün maliyyə itkisi səbəbi ilə borcun ödənilməməsi nəticəsində yaranır.[5] Borcalan üçün hüquqi və maliyyə problemləri nəticəsində ödənilməmiş borcların məhkəmə yolu ilə tələb olunması və borcalanın kredit tarixçəsinin pisləşməsi kimi hallar yaşanır. İqtisadi sistemə təsir fəsadları böyük həcmdə istehlak kreditlərinin geri qaytarılmaması maliyyə sektorunda qeyri-sabitlik yarada bilər.[6]
Kredit büroları vasitəsilə borcalanın əvvəlki ödəniş davranışının yoxlanılması.[7] Ödəniş qabiliyyətini təsdiqləyən sənədlərin (məsələn, əmək haqqı arayışı) tələb edilməsi. Gəlir səviyyəsinə uyğun faiz dərəcələri təklif etmək. Faiz dərəcələrinin sabit və ya dəyişkən olmasını borcalanın seçiminə buraxmaq. Müştərinin maliyyə imkanlarından yuxarı məbləğdə kredit verilməsinin qarşısını almaq. Aylıq ödənişin borcalanın gəlirinin müəyyən faizindən artıq olmamasını təmin etmək.[6] Daha yüksək məbləğdə istehlak kreditləri üçün girov və ya zəmanət tələb etmək. Daha yüksək məbləğdə istehlak kreditləri üçün girov və ya zəmanət tələb etmək. Kreditlərə sığorta tətbiq edərək ödənilməmə riskini azaltmaq. Məsələn, həyat və işsizlik sığortası ilə borcun ödənilməsini təmin etmək. Müasir analitik alətlərdən istifadə etməklə borcalanın risk profilini təhlil etmək. Maliyyə texnologiyaları vasitəsilə real vaxt rejimində ödəmə qabiliyyətini qiymətləndirmək.[8]
- ↑ Darrell Duffie and Kenneth J. Singleton. Credit Risk: Pricing, Measurement, and Management. Princeton University Press. 2003. ISBN 978-0-691-09046-7.
- ↑ 1 2 Murray Bailey, Consumer Credit Quality: Underwriting, Scoring, Fraud Prevention and Collections
- ↑ Principles for the management of credit risk Arxiv surəti 8 noyabr 2013 tarixindən Wayback Machine saytında from the Bank for International Settlements
- ↑ Damiano Brigo and Massimo Masetti. Risk Neutral Pricing of Counterparty Risk, in: Pykhtin, M. (Editor), Counterparty Credit Risk Modeling: Risk Management, Pricing and Regulation. Risk Books. 2006. ISBN 978-1-904339-76-2.
- ↑ 1 2 David Lawrence and Arlene Solomon, Managing a Consumer Lending Business
- ↑ 1 2 Anthea Wynn and Helen McNab, Principles and Practice of Consumer Credit Risk Management
- ↑ Orlando, Giuseppe; Bufalo Michele; Penikas Henry; Zurlo Concetta. Modern Financial Engineering: Counterparty, Credit, Portfolio and Systemic Risks. World Scientific. 2022. ISBN 978-981-125-235-8.
- ↑ de Servigny, Arnaud; Olivier Renault. The Standard & Poor's Guide to Measuring and Managing Credit Risk. McGraw-Hill. 2004. ISBN 978-0-07-141755-6.