İsmayıl Miziyev

İsmayıl Museyeviç Miziyev milliyyətcə balkar olmuş, 8 dekabr 1940-cı ildə Kabardin-Balkar Respublikasının Aşağı Çeqem kəndində anadan olmuşdur. O, balkar özdəni Musa Miziyevin ailəsində yeddinci uşaq idi. Üç yaşında repressiya olunmuş və Qazaxıstana sürgün edilmişdir. Ailə parçalanmış və Qazaxıstan SSR-nin müxtəlif yaşayış məntəqələrinə yerləşdirilmişdir. İsmayılın özü Cambul vilayətinə düşmüşdür.

Beş yaşında anasını itirmiş, cəmi yarım il sonra isə atası vəfat etmişdir. İsmayıl və bacılarından biri Surat uşaq evinə yerləşdirilmişdir. İsmayılın sürgündəki həyatı qida çatışmazlığı, elementar şəraitin olmaması, kiçik yaşdan əmək fəaliyyəti ilə xarakterizə olunmuşdu. Cəbhədən qayıdan böyük qardaşı Əhmədya İsmayıl və Suratı uşaq evindən götürənə qədər vaxt keçmişdir. Əhmədya İsmayılı öz yanında saxlamış, Suratı isə böyük evli bacılarından birinin yanına vermişdir.

1957-ci ilin yazında balkar xalqı reabilitasiya olunmuş və ölkəsinə qayıtmaq icazəsi almışdır. O, bu zaman 9-cu sinfi bitirirdi. İsmayıl Miziyevlər ailəsindən ilk olaraq doğma kəndə qayıtmış, orada Aşağı Çeqem orta məktəbinin 10-cu sinfini bitirmiş və eyni zamanda valideyn evini bərpa etmişdir. Sonradan böyük qardaşı da vətənə qayıtmışdır. 1958-ci ildə Kabardin-Balkar Dövlət Universitetinin tarix fakültəsinə daxil olmuşdur. 1963-cü ildə universiteti bitirmişdir. Universitetdən sonra Aşağı Çeqemdə orta məktəbdə tədris işləri müdiri işləmişdir. 1964-cü ildə Moskvaya köçmüş və SSRİ Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. 1967-ci ildə Yevgeni Krupnovun rəhbərliyi altında "Balkariya və Qaraçayın orta əsr maddi mədəniyyəti (XII–XVII əsrlər)" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Namizədlik dissertasiyasından sonra İsmayılı Moskvada Arxeologiya İnstitutunda, Y. İ. Krupnovun rəhbərlik etdiyi sektorada işləməyə dəvət etmişdilər, lakin o, imtina etmiş və Nalçikə qayıtmışdır. 1967–1977-ci illərdə Kabardin-Balkar Elmi-Tədqiqat İnstitutunda elmi işçi, baş elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır. 1977-ci ildən Ümumittifaq Tarix və Mədəniyyət Abidələrinin Mühafizəsi Cəmiyyətinin Kabardin-Balkar bölməsinə rəhbərlik etmişdir. Bu işi Kabardin-Balkar Dövlət Universitetinin ümumi tarix kafedrasında dərs deməklə birləşdirmişdir.

13 iyun 1978-ci ildə İsmayıl Miziyev kurqanlara baxış səfərlərindən birində avtomobil qəzasına düşmüşdür. Nəticədə o, onurğa zədəsi almış və uzun illər əlil arabasında qalmışdır. O dövrdə dörd yetkinlik yaşına çatmayan uşağı var idi. İlk il ərzində İsmayıl xəstəliklə mübarizə aparmışdır, çünki həkimlər ona ayağa qalxacağı barədə ümid vermişdilər. Ayağa qalxma cəhdlərinin uğursuz olduğu aydınlaşdıqda İsmayıl özündə işi davam etdirmək gücünü tapmışdır. 1979-cu ildən Kabardin-Balkar Dövlət Universitetinin ümumi tarix kafedrasında işini davam etdirmişdir. Evində daim tələbələr olur, onların kurs və diplom işlərinə rəhbərlik edirdi. Tezliklə ev kabineti Şimali Qafqaz və türk xalqlarının tarixinə maraq göstərənlər üçün açıq qapılı elmi klub xarakteri qazanmışdır. Özünə ciddi qrafik qurmuş və zəif sağlamlığına baxmayaraq, ona əməl etmişdir. Bu dövrdə o, qaraçay-balkar xalqının etnoqenesi problemini ciddi şəkildə öyrənməyə başlamış, buna yalnız toplanmış arxeoloji materialı deyil, həm də etnoqrafik və linqvistik məlumatları cəlb etmiş, Qafqaz haqqında qədim və orta əsr müəlliflərinin məlumatlarını təhlil etmiş, ilkin mənbələrlə işləmişdir.

1986-cı ildə SSRİ Elmlər Akademiyası İ. Miziyevi ümumittifaq şərqşünaslar assosiasiyasının həqiqi üzvü qəbul etmişdir. 1988-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Coğrafiya Cəmiyyətinin həqiqi üzvü olmuşdur. 1988-ci ildə İsmayıl Miziyev "Balkarlar və qaraçaylıların XIII–XVIII əsrlər tarix və ənənəvi mədəniyyətinin ən mühüm etnoqenetik aspektləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyasının əlyazmasını müdafiəyə hazırlamışdır. Müdafiə Ermənistan SSR Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda İrəvanda keçirilməli idi. Əvvəlcədən müdafiə uğurla keçmişdir, lakin Miziyev müdafiəni ləğv etmiş və işi geri çağırmışdır.^[1] Miziyevin müasiri Givi Tsulaya öz xatirələrində yazmışdır ki, "onun namizədlik dissertasiyasının parlaq müdafiəsi olmuşdur, lakin müəyyən səbəblərə görə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etməmişdir, lakin onun elmdə etdiklərinin onda birini etməyən çoxlu doktorlar var".^[2]

1997-ci ilin yazında Kembric Universitetinin Beynəlxalq Bioqrafik Mərkəzi İsmayıl Miziyevə XX əsrin görkəmli şəxsləri lüğətinə daxil etmək üçün bioqrafik məlumatlar haqqında sorğu göndərmişdir. 1997-ci ilin avqustunda 56 yaşında İsmayıl Miziyev vəfat etmişdir.^[3]