İsmayıl Cəfərpur (tam adı: İsmayıl Qəhrəman oğlu Cəfərpur; 5 mart 1925, Sədəqiyan, Qərbi Azərbaycan ostanı – 18 fevral 1977, Bakı) — azərbaycanlı şərqşünas, şair, siyasətçi.[1]
| İsmayıl Cəfərpur | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 5 mart 1925 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 fevral 1977 (51 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | şair |
| Tanınmış əsəri | Vətən uğrunda canından keçən ölməz! |
| Mükafatları |
 |
 İsmayıl Cəfərpur Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə fədai dəstəsinin rəhbəri, Salmas şəhərinin hərbi komendantı, Salmas və Təbriz şəhərlərində polis rəisi olub. Fəaliyyətinə görə "21 Azər" medalı ilə təltif edilib. Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdikdən sonra Bakıya köçüb ADU-nun Şərqşünaslıq fakültəsini bitirib. Burada elmi və ədəbi fəaliyyətlə məşğul olub.[2]
İsmayıl Qəhrəman oğlu Cəfərpur 1925-ci il martın 5-də Salmas mahalının Sədəqiyan kəndində anadan olub.[3][4] Orta təhsilini Salmas şəhərində alıb.[4] 1942-ci ildə Tudə Partiyasına daxil olub, partiyanın Salmas şəhər komitəsində təbliğat şöbəsində fəaliyyət göstərib[5]. 1945-ci ildə Tudə Partiyasını tərk edərək Azərbaycan Demokrat Firqəsinə qoşulub.[6][3] Sonradan fədai dəstəsinin tərkibində fəaliyyət göstərib.[7] Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə fədai dəstəsinin rəisi, Salmas şəhərinin hərbi komendantı olub.[8][9] İnqilabi fəaliyyətinə görə "21 Azər" medalı ilə təltif edilib. Leytenant rütbəsi aldıqdan sonra Salmas şəhər polis rəisi təyin olunub.[3] 1945-ci ilin sonunda isə Təbriz şəhər polis idarəsinin rəisi təyin edilib.
1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[10][11] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[11] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[11][10] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[10][12] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[13][14] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[15][16][17] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[18][19] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[12][18]
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra isə Şimali Azərbaycana köçüb.[3] Təbrizdə fəaliyyət göstərən "Şairlər və yazıçılar cəmiyyəti" 1947-ci ildən etibarən Bakıda, "Azərbaycan Yazıçılar Cəmiyyəti" adı ilə fəaliyyət göstərməyə başlayıb.[20] İsmayıl Cəfərpur da bu cəmiyyətin üzvü olub.[20]
1947-ci ildə Bakıda stomatologiya məktəbini, 1956-cı ildə isə ADU-nun Şərqşünaslıq fakültəsini bitirib.[2] 1958-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv olub.[3] 1967-ci ildə "Cənubi Azərbaycan demokratik poeziyasının inkişaf yolları (1941–1960)" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib.[21]
1977-ci il fevralın 18-də Bakıda keçirilən Əliağa Vahidin xatirə gecəsində vəfat edib.[22][23][24]
Ədəbi fəaliyyətə 1948-ci ildən başlayıb. İlk şeirlər məcmuəsi "Qəhrəmanın düşüncələri" 1956-cı ildə Azərnəşrdə çap edilib. 1956–1958-ci illərdə "Azərbaycan" qəzetinin xüsusi müxbiri olmuş, sonradan Moskvada M. Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda təhsil alıb. O həm də, Azərbaycan Demokratik Partiyasının orqanı olan "Azərbaycan" qəzetində bədii ədəbiyyat şöbəsinin müdiri işləyib.[2]
- ↑ Tərtib edən və məsul redaktor: Səməd Bayramzadə. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 95. ISBN 978-9952-8285-3-5. Archived from the original on 2022-03-09. İstifadə tarixi: 2022-03-09.
- ↑ 1 2 3 Teymur Əhmədov. XX əsr Azərbaycan yazıçıları. Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2004. səh. 451-452. Archived from the original on 2018-10-24. İstifadə tarixi: 2018-11-11.
- ↑ 1 2 3 4 5 Kafkasyalı, 2002. səh. 385
- ↑ 1 2 Azəroğlu,Məmmədzadə, 1961. səh. 150
- ↑ Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyati Antologiyası. III. Bakı: Elm nəşriyyatı. 1988. səh. 226. 2023-07-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-20.
- ↑ Əhmədov, 2011. səh. 492
- ↑ Şahin Bağırov. "Bir saxtakarlığın izi ilə: Güneyli generalı tarixdən silməyə çalışanlar - V YAZI" (az.). cebhe.info. 26.12.2018. 09.03.2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 09.03.2022.
- ↑ Miyanalı Əlirza, Lütfəli Ərdəbili. İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri (PDF). achiq.net. səh. 3. Archived from the original on 2022-01-21. İstifadə tarixi: 2022-03-09.
- ↑ Haşimi, 2002. səh. 75
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ 1 2 Balayev, 2018. səh. 139
- ↑ Kazımi, Pərviz. "Güneyli siyasi mühacirlərin Azərbaycanın elmi mühitində iştirakı (1950-1980)" (PDF). Azərbaycan Ruznaməsi. İstifadə tarixi: 2025-03-06.
- ↑ Tudə XIX, 2021. səh. 223
- ↑ Vüqar Orxan. "Xatirə təqvimi 3-5 mart" (az.). medeniyyet.az. 03.03.2021. 09.03.2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 09.03.2022.
- ↑ Kafkasyalı, 2002. səh. 386
- Azəroğlu, Balaş; Məmmədzadə, Həmid. Cənubi Azərbaycan yazıçılarının ədəbi məcmuəsi (South Azerbaijani). Bakı: Azərbaycan ruznaməsi. 1961. səh. 342. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Əhmədov, Teymur. Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə) (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2011. səh. 1056. ISBN 9789952460063.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Haşimi, Əbülfəz. Mübarizələrdə keçən ömür (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2002. səh. 136. ISBN 9789952370911.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-25.
- Kafkasyalı, Ali. İran türk edebiyatı antolojisi (türk). V. Ərzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 2002. səh. 573. ISBN 9757698113. 2025-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-06.
- Tudə, Əli. Əli Tudə: Həyatım xatirələrim (PDF) (az.). XIX. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 2021. səh. 320. 2023-06-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-20.