İslandiya çoban iti

İslandiya çoban itinin qədim mənşə iddiaları həm arxeoloji, həm də yazılı sübutlarla dəstəklənir. Bu cins 874-cü ildən başlayaraq vikinqlər tərəfindən İslandiyaya gətirilən itlərdən yaranmışdır. Orta əsrlərdə İslandiya ilə ticarət nəticəsində bu itlər Avropanın digər ölkələrində, o cümlədən İngiltərə və Fransada tanınmağa başlamışdır. İlk təsvirlər 1492-ci ilə aiddir və cins haqqında məlumatlar 1570-ci ildə İohann Kay tərəfindən yazılmış, 1599-cu ildə isə Vilyam Şekspirin "V Henri" əsərində də yer almışdır. 1755-ci ildə Fransa təbiətşünası Juan Lui Leklerk tərəfindən "Histoire Naturelle" adlı əsərində müzakirə və təsvir edilmiş, 1788-ci ildə Yohan Fredrix Qmelin onu "Canis islandicus" olaraq təsnif etmişdir.^[1][2]

XIX əsrdə çiçək xəstəliyi və it distemperi nəticəsində cinsin 75%-i məhv olmuş, bu da İslandiyaya it idxalının qadağan edilməsinə səbəb olmuşdur. 20-ci əsrin sonunda isə təmizqanlı İslandiya çoban iti cinsi yenidən yox olma təhlükəsi ilə üzləşmişdir. 1969-cu ildə İslandiya İtçilik Klubunun təsis edilməsi ilə bu cinsin qorunmasına başlanmışdır. 1973-cü ildə Hveragerdində təşkil edilən ilk it sərgisində bu cinsin 23 nümayəndəsi iştirak etmişdir. 1979-cu ildə isə İslandiya Çoban İti Cəmiyyətinin təsis edilməsi ilə cinsin tanınması daha da genişlənmişdir. 1994-cü ildə İslandiya Parlamenti bu iti ölkənin mədəni irsi olaraq qəbul edərək onun qorunmasını təmin etmişdir. 1972-ci ildə Beynəlxalq Kinologiya Federasiyası (FCI) tərəfindən tanınmış, 2010-cu ildə isə Amerika İtçilik Klubu tərəfindən qəbul edilmişdir.^[3][4][5]

İslandiya çoban iti əzələli və möhkəm bir itdir. Çətin və əlverişsiz İslandiya ərazilərində asanlıqla hərəkət edə bilir. Çəki olaraq 9–14 kq arasında olur. Erkəklərin boyu təqribən 45 sm, dişilərdə isə bir neçə sm daha kiçikdir. Bədən quruluşu əzələlidir və bu it çox sayda torpaq şəraitinə uyğunlaşa bilir. Üst kürkü qalındır və soyuq havaya qarşı yaxşı qorunma təmin edir. İki əsas tük növü mövcuddur: qısa və uzun. Tük rəngi ağ, açıq sarı və ya qəhvəyi ola bilər, bəzən tünd qara, şokolad rəngi və ya boz olur. Bütün rənglərdə ağ və açıq rəngdə izlər ola bilər və bu rənglərdəki itlərdə qara sima müşahidə edilə bilər.^[2][4]

Əvvəllər həm qoyun, həm də at otarmaq üçün istifadə olunurdu. Bu itlər sürü yönəldilməsi və ovçuluq işlərində də istifadə olunurdu, xüsusilə kiçik heyvanları ovlamaqda yaxşı bacarıq göstərirdilər. İslandiyada bu itlər hələ də "Hafr" adlı bir çox yerlərdə ənənəvi olaraq əkinçilik və heyvandarlıq işlərində istifadə olunur.^[6]

İslandiya çoban iti çox sağlam bir cinsdir və orta ömrü 12 ilə 14 il arasında dəyişir. Bu itlərin ən çox rastlaşılan sağlamlıq problemləri "katarakt", "patellar luksasiya" (diz oynağı problemi) və "hip displaziyası"dır. Bu xəstəliklər oynaqların yerindən çıxaraq şişkinlik və ağrıya səbəb ola bilər. Xərçəng də çox sayda itin ölümünə səbəb olan əsas xəstəliklərdən biridir. Milli cins klubları ümumiyyətlə, itləri hip və göz müayinələrinə tabe etməyə məcbur edir.^[7]

İslandiya çoban iti son dərəcə sədaqətli və sevgi dolu bir yoldaşdır, ailə fəaliyyətlərinin mərkəzində olmağı arzulayır. Böyük enerji səviyyələri və pozitiv xarakteri ilə bu iti "hərəkət fırtınası" adlandırırlar. Gün ərzində çoxlu oyun, idman və sosiallaşma tələb edir. Əks halda, dağıdıcı və istənilməyən davranışlar sərgiləyə bilər. Bu cinsin ehtiyacı olan məkan səbəbindən, mənzillər və ya digər dar sahələrdə yaşamaq üçün uyğun olmaya bilər.^[4]