İshaq Sükuti (osman. اسحاق سكوتی, türk. İshak Sükûti; 1868, Diyarbəkir – 9 fevral 1902) — kürdəsilli Osmanlı inqilabçısı, yazıçısı və həkimi.
| İshaq Sükuti | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1868 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 9 fevral 1902 (33–34 yaşında) |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, jurnalist |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İshak Sükuti Osmanlı imperiyasının Diyarbəkir şəhərində kasıb kürd ailəsində anadan olmuşdur.[1][2][3] TDV İslam Ensiklopediyasına gorə, o, türkmənşəli idi.[4] Kuleli Hərbi Tibb Məktəbini bitirdikdən sonra[5] 1887-ci ildə Heydərpaşada yerləşən Gülhanə Hərbi Tibb Akademiyasına daxil olmuşdur. O, İbrahim Temo, Mehmed Rəşid və həmkürd Abdullah Cevdet ilə birlikdə Osmanlı sultanı II Əbdülhəmidin mütləq hakimiyyətini devirməyə həsr olunmuş İttihad-ı Osmani Cəmiyyəti adlı mütərəqqi gizli təşkilat yaratmış, bu təşkilat sonradan İttihad və Tərəqqi Cəmiyyəti (İTC) kimi tanınmışdır. Təhsilini başa vurduqdan sonra həkim olmuşdur.[1][6] Heydərpaşa xəstəxanasında çalışan zaman II Əbdülhəmid idarəçiliyinə qarşı çıxmışdır. 1896-cı ildə Osmanlı hökuməti İTC üzvlərinin sultanı devirmək planını aşkar etmiş və Sükuti də daxil olmaqla çoxu Tripolitaniyaya sürgün edilmişdir. Oradan qaçmış və İsveçrənin Cenevrə şəhərinə getmişdir. Abdullah Cevdet ilə birlikdə Cenevrədə İTC-nin "Osmanlı Gazetesi" adlı qəzetini buraxmış, bəzən erməni ziyalısı Tiqran Zaven tərəfindən kömək almışdılar.[7][8] Sükuti nəşrə anonim məqalələrlə töhfə vermiş və "Osmanlı" qəzeti onun maliyyə yardımı ilə nəşr olunmuşdur.[9]
9 fevral 1902-ci il tarixində Sanremoda vərəm səbəbilə vəfat etmişdir. Ölümündən yeddi il sonra, 1909-cu ildə Rza Nur Avropaya getmiş, onun məzarını açdırtmış və nəşini İstanbula gətirmişdir.[10] Sükuti Divanyoluda yerləşən Sultan II Mahmud türbəsinin həyətində dəfn edilmişdir.[11] Onun ölümü İTC təşkilatının köhnə nüvəsinə mənsub qalan üzvlərə, xüsusilə digər yeni fraksiyalara daxil olmayanlara ciddi təsir göstərmişdir. Həyatı boyu Sükutinin rəhbərliyi və yardımı köhnə İTC üzvlərinin fəaliyyətini mümkün etmişdir. Üzvlər bu reallığı qəbul edərək ölümünə kədərlənmişlər. Sükuti köhnə İTC üzvləri arasında yüksək hörmət qazanmışdır. Yeni İTC qrupunun lideri Əhməd Rza "Mechveret Supplement Français"da qısa nekroloq qeydi yazmışdır. Rza köhnə İTC fraksiyasına aşağı baxır və Sükutiyə hörmət etmədiyini açıq bildirmişdir. Sükutinin ölümündən sonra köhnə İTC təşkilatının üzvləri üçün əlavə problem yaranmışdır. Həyatı boyu bir neçə il təşkilatın arxivçisi olmuş və İTC-nin təşkilati və daxili məsələlərinə aid çoxsaylı sənədlər toplamışdır. Ölümündən sonra sultan Osmanlı diplomatlarına həmin sənədləri ələ keçirməyi əmr etmiş və onlar saraya köçürülmüşdür. Bu hadisə Osmanlı kəşfiyyatının həssas məlumatlara sahib olması ilə köhnə İTC fraksiyasına zərbə vurmuşdur.[12]
- ↑ 1 2 Gawrych, George. The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. 2006. 141, 143. ISBN 9781845112875.
- ↑ Meşrutiyet uğrunda öldüğü içün Meşrutiyetle yadnamı dirilen bir ölü “San Remo’da İshak Sükûtî”, 1, 15 Teşrin-i evvel 1325, pp. 14-15.
- ↑ Nur, Rıza. Meşrutiyet uğrunda öldüğü içün Meşrutiyetle yadnamı dirilen bir ölü “San Remo’da İshak Sükûtî”. 1. 28 oktyabr 1909. 14–15. 13 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ İshak Sükûtî // TDV İslâm Ansiklopedisi. 2 may 2020 tarixində arxivləşdirilib.
Rızâ Nur da onun Türk kökenli olduğunu söyler. Sükûtî’den kalan mektuplarda ve diğer yazılarında hiçbir zaman Türklük dışında bir etnik kimliğe aidiyetinden bahsetmemiştir.
- ↑ KANLIDERE, Ahmet. "İttihat ve Terakki'nin Gölgede Kalmış Simalarından Doktor İshak Sükûtî (1868-1902)" (PDF). PROF. DR. NEJAT GÖYÜNÇ ARMAĞANI. Selçuk Üniversitesi. 30 iyun 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- ↑ Jongerden, Joost; Verheij, Jelle. Social Relations in Ottoman Diyarbekir, 1870-1915. BRILL. 2012. 69. ISBN 9789004225183.
- ↑ Zürcher, Erik Jan. The Unionist Factor: The Rôle of the Committee of Union and Progress in the Turkish National Movement, 1905-1926. BRILL. 1984. 16. ISBN 9789004072626.
- ↑ Hanioğlu, 2001. səh. 95.
- ↑ Hanioğlu, 2001. səh. 11, 321.
- ↑ Nur, Rıza. San Remo'da İshak Sükûti. 1909. 15–17. 24 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Başbakanlık Osmanlı Arşivleri. BEO, 1379/103359, 3644/273233.
- ↑ Hanioğlu, M. Șükrü. Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. Oxford University Press. 2001. 11. ISBN 9780199771110.