İran (söz)

İran sözü, ilk dəfə Nəqşi-Rüstəmdəki I Ərdəşirin qabartmalı yazılarında Orta farscada Ērān, Pəhləvicə ʼyrʼn sözlərindən əmələ gəlmişdir.^[1] Burada Orta Farscadakı yazılarda müşahidə edilən Parf dilindəki yazıda kral üçün ardašīr šāhān šāh aryān (Pahlavi: ... ʼryʼn) ifadəsi istifadə edilərkən, kralın Orta Farscadakı yazılardakı adı ardašīr šāhān šāh ērāndır.

"Ērānīg" Sasanilər dövründə (224–651) Orta Fars dilini təsvir etmək üçün istifadə olunan bir termindir. "Ērān" ("İran, iranlılar") kökündən törəyən bu söz "İrana, İran dilinə mənsub olmaq" mənasını verir.^[2] Xüsusilə rəsmi yazılarda olan bu ifadə, Sasanilərin özlərini etnik və mədəni cəhətdən "İranlı" kimi təyin etdiklərini göstərir.^[3]

Bu termin ən aydın şəkildə baş kahin Kartirin Kəbə-i Zərdüşt kitabəsində görünür. Burada Kartir "ērānīg ud anērānīg" ("iranlıların və qeyri-iranlıların dili") ifadəsini işlədir.^[4] Bundan əlavə, I Şapurun çoxdilli kitabəsi Orta Fars dilinin imperiyanın əsas dövlət dili olduğunu və Ērānšahr ("İran torpağı") anlayışı ilə birlikdə siyasi kimlik formalaşdırdığını göstərir.^[5][6]

ērānīg termini: Sasanilər dövründə İran kimliyinin şüurlu şəkildə yenidən təyin olunmasını göstərən ən vacib epiqrafik dəlillərdən biridir və dil, kimlik və dövlət ideologiyası arasındakı əlaqəni əks etdirir.^[7][8]