İran–Rusiya münasibətləri — İran İslam Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında siyasi, sosial-iqtisadi, hərbi və digər sahələrdə ikitərəfli diplomatik münasibətlər. Bu münasibətlər 1521-ci ildə Böyük Moskva knyazlığı ilə Səfəvilər dövləti arasında qurulan münasibətlər ilə başlamışdır.[1] Rusiya ilə İran arasında keçmiş və indiki əlaqə çoxdan mürəkkəb çoxşaxəli olmuşdur. İki xalq arasında coğrafi, iqtisadi və ictimai-siyasi qarşılıqlı əlaqənin uzun tarixi var. Qarşılıqlı münasibətlər çox vaxt təlatümlü, digər vaxtlarda isə hərəkətsiz olub.
| İran–Rusiya münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
1720-ci ilə qədər, zahirən, İran və Rusiya arasında münasibətlər əsasən dostluq səviyyəsində idi və ikisi bərabər formada fəaliyyət göstərirdi. 1720-ci ildən sonra I Pyotrun İrana hücumu və Rusiya imperiyasının qurulması ilə İran və Qafqaza qarşı uzunmüddətli yürüşlərin ilki başlamışdır.[2] Rusiya imperiyasının XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində İranda opressiv rolu olmuş, bu da İranın inkişafına xələl gətirmiş və sonrakı sovet dönəminin böyük bir hissəsində "böyük şimal qonşusu"nun kölgəsi qalmışdır.[3] Sovet İttifaqının süqutundan sonra iki xalq arasında çox yaxın mehriban münasibətlər var. İran və Rusiya strateji müttəfiqdirlər[4][5][6] və Qafqazda Ermənistanla yanaşı bir ox təşkil edirlər. İran və Rusiya həmçinin Suriya və İraqdakı münaqişələrdə hərbi müttəfiqlər, Əfqanıstanda və postsovet Mərkəzi Asiyada tərəfdaşdırlar. Rusiya Federasiyası həm də İrana əsas silah və silah tədarükçüsüdür. İrana qarşı beynəlxalq iqtisadi sanksiyalara görə Rusiya, xüsusən də keçmiş neft ehtiyatları baxımından əsas ticarət tərəfdaşına çevrilib. İndiki dövrdə Rusiya və İran yaxın iqtisadi və hərbi ittifaqı bölüşürlər, hər iki ölkə əksər Qərb dövlətləri tərəfindən ağır sanksiyalara məruz qalır.[7][8]
İranın Moskvada səfirliyi, Həştərxan və Kazan şəhərlərində konsulluqları var. Rusiyanın Tehranda səfirliyi, Rəşt və İsfahanda konsulluqları var.
- ↑ "Relations between Tehran and Moscow, 1979–2014". Academia.edu. 1 May 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 December 2014.
- ↑ Matthee, Rudi. "Rudeness and Revilement: Russian–Iranian Relations in the Mid-Seventeenth Century". Iranian Studies. 46 (3). 2013: 333. doi:10.1080/00210862.2012.758500.
- ↑ Volkov, Denis V. "Bringing democracy into Iran: a Russian project for the separation of Azerbaijan". Middle Eastern Studies. 58 (6). 2022: 1. doi:10.1080/00263206.2022.2029423.
- ↑ Aras, Bulent; Ozbay, Fatih. "The limits of the Russian–Iranian strategic alliance: its history and geopolitics, and the nuclear issue". Korean Journal of Defense Analysis. 20 (1). March 2008: 47–62. doi:10.1080/10163270802006321. hdl:11729/299.
- ↑ "The Strategic Partnership of Russia and Iran". Strategicstudiesinstitute.army.mil. 24 April 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 April 2014.
- ↑ "Russia and Iran: Strategic Partners or Competing Regional Hegemons? A Critical Analysis of Russian-Iranian Relations in the Post-Soviet Space". Studentpulse.com. 24 April 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 April 2014.
- ↑ MacFarquhar, Neil. "Putin Lifts Ban on Russian Missile Sales to Iran". The New York Times. 13 April 2015. 20 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 14, 2016.
- ↑ Borshchevskaya, Anna. Putin's War in Syria. 50 Bedford Square, London, WC1B 3DP, UK: I. B. Tauris. 2022. 53–58. ISBN 978-0-7556-3463-7.
Vikianbarda İran–Rusiya münasibətləri ilə əlaqəli mediafayllar var.
- Embassy of Iran in Russia Official website
- Embassy of Russia in Iran Official website
- RUSSIA i. Russo-Iranian Relations up to the Bolshevik Revolution.
- RUSSIA iii. Russo-Iranian Relations in the Post-Soviet Era (1991–present)
- Gorbachev and Iran from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives
- World Press Review: Bear Hugs, Iran-Russian relations
- Russian-Iranian Relations: Functional Dysfunction Archived 2010-02-01 at the Wayback Machine