Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinİqtisadi ədalət — iqtisadi sistemin fərdlərə və cəmiyyətə qarşı ədalətli və etik davranmasını təmin edən nəzəri və praktik yanaşmalar toplusu.[1] Bu anlayış iqtisadi imkanların bərabərliyi, ədalətli gəlir bölgüsü, istismar hallarının qarşısının alınması və cəmiyyətin bütün üzvlərinin insan ləyaqətinə uyğun yaşamaq imkanına sahib olmasını nəzərdə tutur. İqtisadi ədalət anlayışı həm etik prinsiplərə, həm də iqtisadi nəzəriyyələrə əsaslanır. Bu konsepsiya fərdlərin iqtisadi proseslərdə və qərar qəbuletmədə bərabər hüquqlara sahib olması prinsipini müdafiə edir.[2] Ədalətli əmək haqqı, ədalətli vergi sistemi və sosial müdafiə mexanizmləri iqtisadi ədalətin əsas komponentləri sayılır.[3]
İqtisadi ədalət anlayışını təşkil edən əsas elementlər aşağıdakılardır:[4]
- gəlir bölgüsündə ədalət — cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında gəlirin ədalətli paylaşılması.
- imkan bərabərliyi — hər bir fərdin təhsil, səhiyyə və məşğulluq imkanlarına bərabər şəkildə çıxışı.[5]
- iş şəraitində ədalət — əmək şəraitinin insan hüquqlarına və standartlara uyğun təşkili.
- istismar və diskriminasiyaya qarşı mübarizə — əmək bazarında və iqtisadi münasibətlərdə ayrı-seçkilik hallarının qarşısının alınması.[6]
İqtisadi ədalət konsepsiyası müxtəlif dövrlərdə fəlsəfi və siyasi hərəkatların əsas ideyası olmuşdur.[7]Karl Marks və Con Rolz kimi düşünürlər bu anlayışı öz əsərlərində inkişaf etdirmişlər. Xüsusilə XX əsrdə rifah dövləti modelləri və sosial-demokratik siyasətlər bu anlayışın praktikada tətbiqi baxımından əhəmiyyətli rol oynamışdır.[8] Müasir dövrdə iqtisadi ədalət bərabərlik, inklyuziya və davamlı inkişaf kimi anlayışlarla sıx bağlıdır. Qlobal miqyasda BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (SDG) çərçivəsində də iqtisadi ədalətin təmin olunması vacib prioritet kimi təqdim olunur.[9] Universal Əmək Təşkilatı və digər beynəlxalq qurumlar iqtisadi ədalət üçün normativ çərçivələr hazırlamışdır.[10]
İqtisadi ədalət ideyasına qarşı bəzi tənqidlər də mövcuddur.[11] Bu tənqidlər əsasən sərbəst bazar iqtisadiyyatının effektivliyinə və fərdi təşəbbüsün təşviqinə əsaslanır. Bəzi liberallar bu anlayışın dövlət müdaxiləsini artıraraq iqtisadi azadlıqları məhdudlaşdıra biləcəyini iddia edirlər.[12] İsveç, Norveç və Finlandiya kimi ölkələr iqtisadi ədalətin yüksək səviyyədə təmin olunduğu rifah dövləti modelləri ilə tanınır. BMT, Avropa İttifaqı və digər beynəlxalq təşkilatlar regional və qlobal səviyyədə iqtisadi ədaləti təşviq edən proqramlar həyata keçirirlər.[13]
- ↑ "Economic Justice". Investopedia (ingilis). 6 mart 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 fevral 2023.
- ↑ Hayes, Adam. "Economic Justice". Investopedia (ingilis). 26 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 fevral 2021.
- ↑ "On Economic Justice | SPH". www.bu.edu. 8 fevral 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 fevral 2021.
- ↑ • Developed along more general lines in Allan Gibbard, 1990, Wise Choices, Apt Feelings. Description and chapter-preview links.
• Marc Fleurbaey, 2008. "ethics and economics," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract Arxiv surəti 19 yanvar 2012 tarixindən Wayback Machine saytında. - ↑ For example, in Barry Clark and Herbert Gintis, 1978, "Rawlsian Justice and Economic Systems," Philosophy & Public Affairs, 7(4), pp. 302-325.
- ↑ The latter is the subject of H. Peyton Young, 1994, Equity: In Theory and Practice, Princeton University Press, discussed in general terms and as quoted, pp. 6-7; description Arxiv surəti 23 aprel 2019 tarixindən Wayback Machine saytında, preview, and chapter 1[ölü keçid] (via scrolling).
- ↑ • Peter J. Hammond, 1987. "altruism," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 1, pp. 85-87.
• James Andreoni, William T. Harbaugh, and Lise Vesterlund, 2008. "altruism in experiments," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract. - ↑ Joseph J. Spengler, 1980. Origins of Economic Thought and Justice. Link to 1-page chapter-content previews Arxiv surəti 10 avqust 2011 tarixindən Wayback Machine saytında.
- ↑ • Marc Fleurbaey, 2008. "Economics and Economic Justice", Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• Daniel M. Hausman and Michael S. McPherson, 2005, 2nd Ed. Economic Analysis and Moral Philosophy, Part III: Liberty, rights, equality, and justice. pp. 157-214. Drill to preview extracts. Arxiv surəti 27 may 2016 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2016-05-27 at the Wayback Machine
• Julian Lamont, 2007. "Distributive Justice" Arxiv surəti 9 iyul 2010 tarixindən Wayback Machine saytında, Stanford Encyclopedia of Philosophy.
• Julian Le Grand, 1991. Equity and Choice: An Essay in Economics and Applied Philosophy. Chapter preview links.
• Phillipe Mongin, 2000. "Is There Progress in Normative Economics?", same title in Stephan Boehm, et al., eds., 2002, Is There Progress in Economics?. - ↑ Paul A. Samuelson, 1947. Foundations of Economic Analysis, ch. VIII ("Welfare Economics"), p. 221.
- ↑ • Jonathan Riley, 2008. "utilitarianism and economic theory," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract. Arxiv surəti 23 sentyabr 2017 tarixindən Wayback Machine saytında
• Charles Blackorby, Walter Bossert, and David Donaldson, 2002. "Utilitarianism and the Theory of Justice," Handbook of Social Choice and Welfare, v. 1, ch. 11, pp. 543-596. Abstract. Arxiv surəti 4 mart 2016 tarixindən Wayback Machine saytında
• A.B. Atkinson, 1982. Social Justice and Public Policy. Description Arxiv surəti 11 may 2011 tarixindən Wayback Machine saytında and scroll to chapter-preview links. - ↑ Amartya K. Sen, 1970 [1984]. Collective Choice and Social Welfare (description) Arxiv surəti 1 may 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-05-01 at the Wayback Machine:
- ch. 9, "Equity and Justice," pp. 131-51.
- ch. 9*, "Impersonality and Collective Quasi-Orderings," pp. 152-160.
- ↑ Kenneth J. Arrow, 1983. Collected Papers of Kenneth J. Arrow, v. 1, Social Choice and Justice, preview.