Yəhyanın İncili və ya Yəhyanın nəql etdiyi Müjdə — Əhdi-Cədidin ilk dörd kitabını əmələ gətirən kanonik incillərdən sonuncusudur. Balıqçılıqla məşğul olan, İsanın on iki həvarisindən ən gənci olan Həvari Yəhya tərəfindən yazılmışdır. Yəhya İncilində Tanrının Padşahlığı və Məsih vasitəsilə mümkün olan xilas haqqında sevindirici xəbər nəql edilir.
Yəhya İncilini ən son yazmışdır və onu digər İncillərdən fərqli olaraq, müəyyən bir insan qrupunu nəzərə alaraq qələmə almamışdır.
• Yəhyanın qeydləri miladi 29–33-cü illəri əhatə edir.
• Yəhya İncilindəki məlumatların təxminən 92%-i digər İncillərdə mövcud deyil.
Yəhya adı İbranicə “Jehohanan” sözündən törəyir və “Yehova lütf göstərdi” və ya “Yehova mərhəmətlə davrandı” mənasına gəlir. Yəhyanın qardaşı Yaqub idi və hər ikisi Zebedi və Salome'nin oğullarıydı (Matta 27:55-56; Mark 15:40). Ataları Zebedi balıqçılıq işi ilə məşğul olurdu və işçiləri vardı (Markos 1:19-20).
Yəhya və qardaşı Yaqub İsanın seçdiyi 12 elçidən (yunanca: άποστόλους [apostolous] = göndərilən) ikisi idilər (Markos 3:16-17). Bu səbəbdən Yəhya yazdığı hadisələrin görgü şahidi olmuşdur (Yəhya 21:24). Yəhya İsanın xidmət müddətində ona çox yaxın idi və son Pasxa yeməyində masada onun yanında oturan tələbə idi: “İsa onu sevirdi” (Yəhya 13:23; Matta 17:1; Mark 5:37; 14:33). Yəhya İsanın edamına da şahid olmuş və ölən zaman anasını İsanın yanında qoymuşdu. İsa artıq məzarda olmadığını öyrənəndə vəziyyəti anlamaq üçün Petrus ilə birlikdə oraya qaçdı (Yəhya 19:26-27; 20:2-4).
Bəzi tədqiqatçılar mövcud Yəhya İncilini yazanın elçi Yəhya ola bilməyəcəyini, ola bilsin ki, Yunan fəlsəfəsini yaxşı bilən başqa bir Yəhyanın yazmış olacağını irəli sürüblər. Bunun səbəbi kimi isə incildə “Logos” sözünün keçməsi göstərilir.
Müasir din alimləri Yəhya İncilinin bir neçə müəllif tərəfindən yazıldığını güman edirlər.
İncilin Yəhya 20:30 ilə bitib, 21-ci fəsil isə başqa bir müəllif tərəfindən əlavə edildiyi düşünülür. Yəhya 18:1 ilə 14:31-in davamı olduğu halda 15-17-ci fəsillərin başqa birinin hesabatı olduğu iddia edilir. Bir redaktorun bütün mətni yenidən gözdən keçirdiyi düşünülür.
Buna baxmayaraq, son illərdə Yəhya İncilinin ədəbi birliyi yenidən vurğulanmışdır.
Bir çox din alimi mətni bir müəllifin yazdığına inanır və mətndəki fərqli hissələrin izah oluna biləcəyini qeyd edirlər.
- Yəhya İncilinin müəllifi yəhudi idi
- Yəhudilərin mədəniyyəti və düşüncələri barədə geniş biliklərə malik idi (Yəhya 1:21; 6:14; 7:40; 12:34).
- Yəhudilərin yaşayış coğrafiyasını yaxşı tanıyırdı (Yəhya 1:28; 8:20; 10:22-23; 11:18; 19:41).
- İbranicədən təsirlənmiş yunanca yazırdı. Həmçinin o görgü şahidi və elçi idi:
- Hadisələri və şəxslərin adlarını dəqiq göstərir (Yəhya 1:40; 6:5,7; 12:21; 14:5,8,22; 18:10) və tarixləri dəqiqliklə qeyd edir (Yəhya 4:6,52; 6:16; 13:30; 18:28; 19:14; 20:1; 21:4).
- Bir çox hadisələrə yalnız İsanın elçisi şahid ola bilərdi. Yəhya İsanın düşüncə və hisslərini yaxşı tanıyırdı (Yəhya 2:24; 4:1-2; 6:15; 7:1; 6:5-6,61; 11:33; 13:21) və digər elçilərin baxışlarını da bilirdi (Yəhya 2:21-22; 11:13; 12:16; 13:28; 20:9; 21:4).
- İncilin müəllifi özünü “İsanın sevdiyi tələbə” olaraq təqdim edir (Yəhya 21:20,24): “Bütün bunlara şahidlik edən və bunları yazan tələbə budur. Biz onun şahidliyinin doğru olduğunu bilirik” (Yəhya 21:24).
O, İsanın yanında olan üç elçidən biri idi (Markos 9:2; Matta 26:36-37). Yəhyanın qardaşı Yaqub İncilin müəllifi ola bilməzdi, çünki miladi 44-cü ildə I. Herod Agrippadan öldürülmüşdü. Petrus da müəllif ola bilməzdi, çünki Yəhya 21:10,21-də “İsanın sevdiyi tələbə” ilə birlikdə qeyd edilir.
- 21-ci fəsil və digər fəsillərin yazı üslubu oxşardır; Yəhya böyük ehtimalla bu fəsili əlavə etmişdir.
- İsanın ən önəmli bayramı (Rabbin Axşam Yemeği) fəsil 17-dəki dua ilə bitməsi ağlabatandır.
İskəndəriyədə yaşayan yəhudi filosof Filon (mil.ə. 15/10 – mil. 40) Yunan filosofu Platonun (mil.ə. 428/427 – 348/347) fəlsəfəsindən çox təsirlənmişdir. Buna görə Platonun düşüncələri ilə Müqəddəs Kitab arasında əlaqə qurmağa çalışmışdır.[9]
- Platon dünyanın yaradıcısına “Demiurg” deyirdi, Filon isə “Logos” adını istifadə edirdi.
- Hər ikisinə görə Tanrı (yaxşılıq ideyası) demiurg və ya logos vasitəsilə dünyanı yaratmışdır.
- II əsrdə İsanın yolundan sapmış bəzi xristianlar demiurg və logosun xüsusiyyətlərini Yəhya İncilindəki logosa keçirməyə başlamışdır.
- III əsrdə Platon və Filonun fəlsəfəsi xristian inancına təsir etmiş və nəticədə Üçlük doktrinası inkişaf etmişdir.[10]
Elçi Yəhya İncilində (1:1) “logos” sözünü işlətmişdir. Yunanca logos sözü yalnız “söz” deyil, həm də fikir, danışıq və ya xəbər mənasına gəlir. Müqəddəs Kitabda tez-tez “Tanrının sözü” (λόγον τοῦ θεοῦ; Elçilərin İşləri 4:31) anlayışı mövcuddur. İsa Tanrının sözünü insanlara çatdıran xüsusi bir rol oynadığından ona “Logos” adı verilmişdir. Bu, Yunan fəlsəfəsi ilə əlaqəli deyil.
Yəhya özünü İncilin müəllifi kimi tanıtmasa da, II əsrin əvvəllərində yaşayan xristianlar onu bu kitabın müəllifi kimi qəbul etdilər və mətnin Müqəddəs Kitabın tərkib hissəsi olduğunu gördülər.
Elçi Yəhya, İzmirli Polykarpın (mil. 69-155) müəllimi olmuş Lyonlu Irenaeus (mil. 120-202) tərəfindən qeyd olunmuşdur. Yəhya İmperator Traian dövrünə qədər yaşamış və həyatının sonuna yaxın İncilini yazmışdır.[11]
II əsrin sonu və III əsrin əvvəllərində yaşayan xristian tarixçilər İskəndəriyəli Clemens, Tertullianus və Origenes də İncilin Yəhya tərəfindən yazıldığını təsdiqləyir.
- İncil onlayn: http://www.korpu.net/BibleNorth.html Arxivləşdirilib 2013-09-18 at the Wayback Machine
- Müqəddəs Kitab (Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid). Müqəddəs Kitab şirkəti. Bakı, 2009.