İntiqam — bir subyektin digər bir subyektin əvvəlcə həyata keçirdiyi hərəkətlərə cavab olaraq etdiyi mənfi əməllər. Mahiyyət etibarilə, intiqam fərdin öz subyektivliyini nümayiş etdirmək məqsədilə əhəmiyyətli cavab təsiri göstərmək imkanının reallaşdırılmasıdır.
İntiqam anlayışına dair fərqli təriflər də geniş yayılmışdır və onlar müxtəlif variantlarda təqdim olunur. Ümumiləşdirilmiş tərifə görə, intiqam — inciklik hissindən irəli gələrək başqa bir insana zərər yetirməyə yönəlmiş cavab hərəkətləridir. Lakin bu tərif hadisənin mahiyyətini tam əks etdirmir. Hadisənin əsas mahiyyəti mübadilə, yəni qarşılıqlı əvəzləmədir. Bu yanaşma sözügedən anlayışın mənşəyi ilə bağlı aparılan tədqiqatlarda da aydın şəkildə öz əksini tapmışdır.
Sosial psixoloq Yan Makkinin fikrincə, intiqam əksər hallarda hakimiyyətə can atma və şəxsi eqonu mühafizə etmək istəyi ilə motivasiya olunur.[1] İstənilən cəmiyyətdə intiqam xarakterli davranış nümunələrinə rast gəlmək mümkündür. Bir çox mədəniyyətlərdə insanlar arasında qarşıdurma və qisas davranışları fəal şəkildə təşviq edilmişdir. Bu mədəniyyətlərdə intiqam aktı tarixən şərəfin (cəmiyyətin subyektə münasibəti) və ləyaqətin (subyektin özünə münasibəti) mühafizəsi üçün zəruri hesab olunmuşdur.
Bu yanaşma ona əsaslanır ki, intiqam alan tərəf əcdadlarının ləkələnmiş şərəfini yadda saxlayır və bunun əvəzində zərəri qarşı tərəfin nəsillərinə yönəldir. Nəticədə zərər çəkmiş ailə və ya icma, əvvəl mövcud olmuş "şərəf balansını" bərpa etmək məqsədilə hüquq pozuntusunu törədən tərəfə qarşı cavab tədbirləri görməyə məcbur qalır. Beləliklə, qüsurlu dövrə effekti nəticəsində bu cür qarşıdurmalar intiqam dövrünü formalaşdırır və ailə üzvlərinin, daha sonra isə yeni qurbanın mənsub olduğu bütöv bir cəmiyyətin bu prosesə cəlb olunması ilə genişlənir. Bu dövrə bəzi hallarda nəsillər boyu davam edə bilən yeni intiqam silsilələrinin yaranmasına səbəb olur.
Filosoflar adətən cəza və intiqam anlayışlarını bir-birindən ayırmağa meyillidirlər. Platonun fikrincə, "Ağıllı insan törədilmiş xətaya görə deyil, onun gələcəkdə təkrar olunmaması üçün cəzalandırır". Ümumiyyətlə, intiqam almaq istəyi cinayətkarın əzab çəkməsini görmək arzusuna əsaslanır; intiqamdan əvvəl həmişə qəzəb hissi dayanır, halbuki cəza və ya əvəzvermə bu hissdən asılı deyil.
Ədalətli dünya inancı intiqam hissi ilə sıx şəkildə əlaqəlidir.
Bəzi mədəniyyətlərdə intiqam norma kimi qəbul olunur və hətta zəruri və nəcib bir əməl hesab edilir (məsələn, qan davası). Digər tərəfdən, bəzi dinlərdə, xüsusilə xristianlıqda, şərə cavab olaraq xeyirxahlıq göstərmək tövsiyə olunur:
- "Qisas almayın və öz xalqının oğullarına qarşı kin saxlamayın, əksinə, yaxınını özün kimi sev" (Levililər 19:18);
- "Özünüz üçün intiqam almayın, ey sevimlilər, qəzəbə [Allahın qəzəbinə] yer verin. Çünki yazılmışdır: Qisas Mənimdir, əvəzini Mən verəcəyəm, — deyir Rəbb. Buna görə də, əgər düşmənin acdırsa, onu doyur; əgər susuzdursa, ona su ver; çünki bunu etməklə onun başı üzərinə yanan kömürlər yığmış olarsan" (Romalılara 12:19–20).
- ↑ Ian McKee, PhD. 2008. Social Justice Research (Vol. 138, No. 2)
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Пилецкий С. Г. «О мести и её месте в жизни человеческой». Ярославль: ООО «Аверс — Плюс». 2008. ISBN 978-5-9527-0111-3.
- Rachel Stein. 2019. Vengeful Citizens, Violent States: A Theory of War and Revenge. Cambridge University Press.
- Светова З. «Кодекс мести. На расправу с обидчиками людей зачастую толкает слабость государственных институтов» // Новые известия. 2 oktyabr 2008 г. 2009-01-08 tarixində arxivləşdirilib.
Vikianbarda İntiqam ilə əlaqəli mediafayllar var.
