İnterdisiplinarlıq

İnterdisiplinarlıq XX əsrin ortalarından etibarən daha çox tanınmış və formal şəkildə tətbiq olunmuşdur. ^[3]Akademiyada çox vaxt sosial elmlər, humanitar sahələr, riyaziyyat, texnologiya və biologiya kimi ayrı-ayrı sahələr üzərində ixtisaslaşma aparılsa da, qlobal problemlər (məsələn, iqlim dəyişikliyi, ictimai səhiyyə, texnoloji transformasiya) tədqiqatçılardan sahələrarası yanaşma tələb edir.^[4]

İnterdisiplinarlığın tətbiqində bir neçə əsas maneə mövcuddur^[5]: universitet fakültələrinin struktur baxımından ayrı saxlanması, hər sahənin spesifik anlayış sisteminin olması, elmi dərclər və maliyyələşdirilmə sistemlərinin fərqli sahələrə uyğun əsaslara malik olması.

İnterdisiplinar tədqiqatlar tək sahəli yanaşmalardan daha çox komplekslik və dəyərli nəticə verə bilir. ^[6]Son illərdə bu tip araşdırmaların özü üzərində metodoloji şəkildə araşdırılması da elm sahəsində yeni istiqamətə çevrilmişdir. Bir çox universitet və elmi təşkilatlar bu cür yanaşmanı təşviq etsə də, bəzən akademik qiymətləndirmə sistemləri tək sahəli tədqiqatlara üstünlük verir.^[7] Bu, interdisiplinar yanaşmaların akademik karyera baxımından riskli qavranmasına səbəb ola bilir. ^[8]Bununla yanaşı, Avropa Birliyi, UNESCO, OECD kimi qurumlar bu sahəni sürəkli olaraq strateji səviyyədə dəstəkləyir. Nümunələr^[9]:

• Leonardo da Vinçinin tədqiqatları incəsənət, anatomiya və mühəndislik sahələrini birləşdirirdi
• İslam qədim elm məktəblərində, məsələn, Bəytül-Hikmə mərkəzində filosoflar riyaziyyat, təbabət, astronomiya və ilahiyyat sahələrini birlikdə tədris edirdilər
• XVIII-XIX əsrlərdə Avropa maarifçiləri elm, siyasət, incəsənət sahələri arasında köprü rolu oynamışdır

Müəyyən bir nəzəri fikrin demək olar ki, eyni dövrdə müxtəlif elm sahələrində meydana çıxması elmdə və mədəniyyətdə müşahidə olunan ümumi hadisələrdən biridir. Bu fenomen, elmi və estetik düşüncədə paralel inkişafların mövcudluğunu göstərir. ^[10]Belə nümunələrdən biri, diqqətin spesifik və ixtisaslaşmış seqmentlərinə yönəlməsindən bütövlükdə qavrayışa – "ümumi sahə"yə keçid tendensiyasıdır. Bu keçid, fərdin diqqətini bir perspektivə cəmləməkdən daha geniş və kompleks formaların ani və bütöv şəkildə duyulmasına yönəldir. Buraya "forma və funksiyanın birlik hissi", "quruluş və konfiqurasiyanın ayrılmaz ideyası" kimi yanaşmalar daxildir.

Dəyişikliklər XX əsrin əvvəllərində bir sıra sahələrdə paralel şəkildə müşahidə olunmuşdur. Məsələn, kubizmdə vizual sənət obyektlərinə bütöv yanaşma, fizikada kvant və nisbilik nəzəriyyələri, poeziyada struktur və semantikanın yeni üslubda ifadəsi, ünsiyyət modellərində və təhsil nəzəriyyəsində bütöv yanaşmalar ortaya çıxmışdır.^[11][12]

Kanadalı alim Marşall Maklyuen bu paradiqma dəyişikliyini texnoloji transformasiyalarla əlaqələndirmişdir. Onun fikrincə, bu keçid, cəmiyyətin mexanikləşmiş, xətti və ardıcıl dövrdən – yəni sənaye dövründən – elektrik enerjisinin ani və eyni zamanda çoxölçülü təsir gücünə malik olduğu bir informasiya dövrünə keçidi ilə şərtlənmişdir. Marşall bu dəyişiklikləri "elektrik dövrünün sensor mədəniyyəti" adlandıraraq, düşüncə tərzində və ifadə vasitələrində baş verən köklü dəyişikliklərə diqqət çəkmişdir.^[10]

• Ramírez-Montoya, María; Montoya, Miguel; Zavala-Enríquez, Genaro; Martínez-Arboleda, Antonio, redaktorlar Advances in Interdisciplinary Research. Routledge. 2025. ISBN 9781003625391.
• Augsburg, Tanya. Becoming Interdisciplinary: An Introduction to Interdisciplinary Studies. Kendall/Hunt. 2005.
• Association for Interdisciplinary Studies
• Bagchi, Amiya Kumar. The Political Economy of Underdevelopment. New York: Cambridge University Press. 1982.
• Bernstein, Henry. Introduction: Development and The Social Sciences // Henry Bernstein (redaktor). Underdevelopment and Development: The Third World Today. Harmondsworth: Penguin. 1973. 13–30. ISBN 9780140807233.
• Center for the Study of Interdisciplinarity
• Centre for Interdisciplinary Research in the Arts (University of Manchester)
• Chambers, Robert, Qualitative approaches: self-criticism and what can be gained from quantitative approaches // Kanbur, Ravi (redaktor), Qual–quant: qualitative and quantitative poverty appraisal - complementaries, tensions, and the way forward (PDF), Ithaca, New York: Cornell University, 2001, 22–25.
• Chubin, D. E. "The conceptualization of scientific specialties". The Sociological Quarterly. 17 (4). 1976: 448–476. doi:10.1111/j.1533-8525.1976.tb01715.x.
• College for Interdisciplinary Studies, University of British Columbia, Vancouver, British Columbia, Canada
• Callard, Felicity; Fitzgerald, Des. Rethinking Interdisciplinarity across the Social Sciences and Neurosciences. Basingstoke: Palgrave Macmillan. 2015.
• Davies. M.; Devlin, M. "Interdisciplinary Higher Education: Implications for Teaching and Learning" (PDF). Centre for the Study of Higher Education, The University of Melbourne. 2007. 2 December 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 November 2007.
• Frank, Roberta: [1], Issues in Integrative Studies 6 (1988): 139-151.
• Frodeman, R.; Mitcham, C. "New Directions in Interdisciplinarity: Broad, Deep, and Critical". Bulletin of Science, Technology & Society. 27 (6). Fall 2007: 506–514. doi:10.1177/0270467607308284.
• Franks, D.; Dale, P.; Hindmarsh, R.; Fellows, C.; Buckridge, M.; Cybinski, P. "Interdisciplinary foundations: reflecting on interdisciplinarity and three decades of teaching and research at Griffith University, Australia". Studies in Higher Education. 32 (2). 2007: 167–185. doi:10.1080/03075070701267228.
• Frodeman, R., Klein, J.T., and Mitcham, C. Oxford Handbook of Interdisciplinarity. Oxford University Press, 2010.
• The Evergreen State College, Olympia, Washington
• Gram Vikas (2007) Annual Report, p. 19.
• Granovetter, Mark. "Economic Action and Social Structure: The Problem of Embeddedness" (PDF). The American Journal of Sociology. 91 (3). 1985: 481–510. doi:10.1086/228311. 2 August 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-25.
• Hang Seng Centre for Cognitive Studies
• Harriss, John. "The Case for Cross-Disciplinary Approaches in International Development". World Development. 30 (3). 2002: 487–496. doi:10.1016/s0305-750x(01)00115-2.
• Henry, Stuart. "Disciplinary hegemony meets interdisciplinary ascendancy: Can interdisciplinary/integrative studies survive, and if so how?" (PDF). Issues in Integrative Studies. 23. 2005: 1–37.
• Indiresan, P.V. (1990) Managing Development: Decentralisation, Geographical Socialism And Urban Replication. India: Sage
• Interdisciplinary Arts Department, Columbia College Chicago
• Interdisciplinarity and tenure/
• Interdisciplinary Studies Project, Harvard University School of Education, Project Zero
• Jackson, Cecile. "Disciplining Gender?". World Development. 30 (3). 2002: 497–509. doi:10.1016/s0305-750x(01)00113-9.
• Jacobs, J.A.; Frickel, S. "Interdisciplinarity: A Critical Assessment" (PDF). Annual Review of Sociology. 35. 2009: 43–65. doi:10.1146/annurev-soc-070308-115954.
• Johnston, R. "Integrating methodologists into teams of substantive experts" (PDF). Studies in Intelligence. 47 (1). 2003. 10 August 2006 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 August 2006.
• Kanbur, Ravi. "Economics, social science and development" (PDF). World Development. 30 (3). March 2002: 477–486. doi:10.1016/S0305-750X(01)00117-6. hdl:1813/57796.
• Kanbur, Ravi, Q-squared?: a commentry on qualitative and quantitative poverty appraisal // Kanbur, Ravi (redaktor), Q-squared, combining qualitative and quantitative methods in poverty appraisal, Delhi Bangalore: Permanent Black Distributed by Orient Longman, 2003, 2–27, ISBN 9788178240534.
• Kaplan Andreas. Emerald (redaktor). Higher Education at the Crossroads of Disruption: the University of the 21st Century. 2021.
• Klein, Julie Thompson (1996) Crossing Boundaries: Knowledge, Disciplinarities, and Interdisciplinarities (University Press of Virginia)
• Klein, Julie Thompson (2006) "Resources for interdisciplinary studies." Change, (Mark/April). 52–58
• Klein, Julie Thompson and Thorsten Philipp (2023), "Interdisciplinarity" in Handbook Transdisciplinary Learning. Eds. Thorsten Philipp und Tobias Schmohl, 195-204. Bielefeld: transcript. doi: 10.14361/9783839463475-021.
• Kleinberg, Ethan. "Interdisciplinary studies at the crossroads". Liberal Education. 94 (1). 2008: 6–11.
• Kockelmans, Joseph J. editor (1979) Interdisciplinarity and Higher Education, The Pennsylvania State University Press ISBN 9780271038261.
• Lipton, Michael. "Interdisciplinary Studies in Less Developed Countries". Journal of Development Studies. 7 (1). 1970: 5–18. doi:10.1080/00220387008421343.
• Yifang Ma, Roberta Sinatra, Michael Szell, Interdisciplinarity: A Nobel Opportunity, November 2018
• Gerhard Medicus [2] Gerhard Medicus: Being Human – Bridging the Gap between the Sciences of Body and Mind, Berlin 2017 VWB]
• Moran, Joe. (2002). Interdisciplinarity.
• Morson, Gary Saul and Morton O. Schapiro (2017). Cents and Sensibility: What Economics Can Learn from the Humanities. (Princeton University Press)
• NYU Gallatin School of Individualized Study, New York, NY
• Poverty Action Lab
• Ravallion, Martin, Can qualitative methods help quantitative poverty // Kanbur, Ravi (redaktor), Q-squared, combining qualitative and quantitative methods in poverty appraisal, Delhi Bangalore: Permanent Black Distributed by Orient Longman, 2003, 58–67, ISBN 9788178240534
• Rhoten, D. (2003). A multi-method analysis of the social and technical conditions for interdisciplinary collaboration.
• School of Social Ecology at the University of California, Irvine
• Schuurman, F.J. "Paradigms Lost, paradigms regained? Development studies in the twenty-first century". Third World Quarterly. 21 (1). 2000: 7–20. doi:10.1080/01436590013198.
• Sen, Amartya. Development as freedom. New York: Oxford University Press. 1999. ISBN 9780198297581.
• Siskin, L.S. & Little, J.W. (1995). The Subjects in Question. Teachers College Press. about the departmental organization of high schools and efforts to change that.
• Joseph Stiglitz (2002) Globalisation and its Discontents, United States of America, W.W. Norton and Company
• Sumner, A and M. Tribe (2008) International Development Studies: Theories and Methods in Research and Practice, London: Sage
• Thorbecke, Eric. (2006) "The Evolution of the Development Doctrine, 1950–2005". UNU-WIDER Research Paper No. 2006/155. United Nations University, World Institute for Development Economics Research
• Trans- & inter-disciplinary science approaches- A guide to on-line resources on integration and trans- and inter-disciplinary approaches.
• Truman State University's Interdisciplinary Studies Program
• Waldman, Amy. "Distrust Opens the Door for Polio in India". The New York Times. 2003. İstifadə tarixi: 4 November 2008.
• Peter Weingart and Nico Stehr, eds. 2000. Practicing Interdisciplinarity (University of Toronto Press)
• Peter Weingart; Britta Padberg. University Experiments in Interdisciplinarity: Obstacles and Opportunities. transcript Verlag. 30 April 2014. ISBN 978-3-8394-2616-6.
• White, Howard. "Combining Quantitative and Qualitative Approaches in Poverty Analysis". World Development. 30 (3). 2002: 511–522. doi:10.1016/s0305-750x(01)00114-0.

• Association for Interdisciplinary Studies
• National Science Foundation Workshop Report: Interdisciplinary Collaboration in Innovative Science and Engineering Fields
• Rethinking Interdisciplinarity online conference, organized by the Institut Nicod, CNRS, Paris [broken]
• Center for the Study of Interdisciplinarity at the University of North Texas
• Labyrinthe. Atelier interdisciplinaire, a journal (in French), with a special issue on La Fin des Disciplines?
• Rupkatha Journal on Interdisciplinary Studies in Humanities: An Online Open Access E-Journal, publishing articles on some areas
• Article about interdisciplinary modeling (in French with an English abstract)
• Wolf, Dieter. Unity of Knowledge, an interdisciplinary project
• SystemsX.ch – The Swiss Initiative in Systems Biology
• Tackling Your Inner 5-Year-Old: Saving the world requires an interdisciplinary perspective