İncəsənət oğurluğu

İncəsənət oğurluğu — rəsmlər, heykəllər və ya digər vizual incəsənət formalarının qalereyalar, muzeylər və ya digər ictimai və şəxsi məkanlardan oğurlanması. Oğurlanmış incəsənət əşyaları tez-tez yenidən satılır və ya cinayətkarlar tərəfindən kredit təminatı kimi istifadə olunur.^[1] Oğurlanmış incəsənət əsərlərinin yalnız kiçik bir faizi bərpa olunur — təxminən 10%.^[2] Bir çox ölkələr incəsənət oğurluğunu və oğurlanmış incəsənət və antikvarların qanunsuz ticarətini araşdırmaq üçün polis qrupları fəaliyyət göstərir.^[3]

1990-cı ildə İzabella Stüart Qardner Muzeyi qarət edildi və nəticədə 500 milyon dollardan çox dəyərində rəsm əsərləri və əşyalar itirildi.

Məşhur incəsənət oğurluğu hadisələrinə 1911-ci ildə Mona Lizanın Luvr muzeyindən işçi Vinçenso Perucia tərəfindən oğurlanması daxildir.^[4] Digər bir hadisə 2004-cü ildə Munk Muzeyi muzeyindən oğurlanan The Scream əsəridir, lakin 2006-cı ildə bərpa olunub.^[5] Ən yüksək dəyərli incəsənət oğurluğu 1990-cı ildə Boston şəhərindəki İzabella Stüart Qardner Muzeyi muzeyində baş verib; burada 13 əsər, ümumilikdə 500 milyon dollar dəyərində, oğurlanıb və hadisə hələ də həll olunmayıb. Böyükmiqyaslı incəsənət oğurluqları arasında II Dünya Müharibəsi zamanı Nasistlərin Avropanı qarət etməsi və 2022-ci il Rusiya-Ukrayna müharibəsi zamanı Rusiyanın Ukraynadan oğurladıqları yer alır.^[6] Daha yaxın tarixdə Fransız tacının daşları 2025-ci ildə Luvr muzeyindən oğurlanıb.

Fərdi oğurluq

Bir çox oğruların motivasiyası odur ki, qiymətli incəsənət əsərləri milyonlarla dollar dəyərindədir və ən çoxu bir neçə kiloqram ağırlığındadır. Eyni zamanda, yüksək profilli muzeylərin əksəriyyətində son dərəcə sərt təhlükəsizlik tədbirləri mövcud olsa da, multimilyonluq incəsənət kolleksiyalarına sahib bir çox yerlərdə təhlükəsizlik tədbirləri nisbətən zəifdir.^[7] Bu, onların adi sındır və qaç (ing. smash-and-grab) tipli oğurluqlardan bir qədər daha mürəkkəb, lakin böyük potensial qazanc gətirə biləcək oğurluqlara məruz qalmasına səbəb olur. Oğrular bəzən əsərləri, sənətçinin incəsənət dünyasındakı nüfuzuna və ya əsərin nəzəri dəyərinə deyil, yalnız öz şəxsi tanışlığına əsaslanaraq hədəf alırlar.^[8]

Təəssüf ki, oğrular üçün ən məşhur və qiymətli əsərləri satmaq son dərəcə çətindir, çünki hər hansı maraqlanan alıcı demək olar ki, əsərin oğurlandığını biləcək və onu reklam etmək hüquq-mühafizə orqanlarına xəbər verilməsinə səbəb ola bilər. Həmçinin alıcı üçün əsəri ziyarətçilərə nümayiş etdirmək çətindir, çünki əsər oğurlandığı üçün tanına bilər və bu da incəsənət əsərinə sahib olmağın məqsədini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Bir çox məşhur əsərlər isə qanuni sahibindən girov tələb etmək üçün saxlanılıb və ya hətta girovsuz geri qaytarılıb, çünki qara bazarda müştəri çatışmazlığı mövcud idi. Girov müqabilində geri qaytarmaq həmçinin əməliyyat eksperimenti (ing. sting operation, tələyə düşürmə əməliyyatı) riskini daşıyır.^[8]

1990-cı ildə oğurlanmış Jan Batist Udrinin "Ağ Ördək" əsəri

Əhəmiyyətli kolleksiyalara sahib olanlar üçün, məsələn, Çamli Markizinin Houton Holldakı kolleksiyası kimi, oğurluq riski nə azdır, nə də danışıla biləndir.^[9] Jan Batist Udrinin Ağ Ördək əsəri 1990-cı ildə Houton Holldakı Çamli kolleksiyasından oğurlanıb. Lenti hələ də tapılmayıb.^[10]

Muzeylərdə qarşısının alınması

Muzeylərdə incəsənət əsərlərinin oğurlanmasının qarşısını almaq üçün bir sıra tədbirlər görülə bilər. Bunlara sərgilənən əşyaları müşahidə etmək üçün kifayət qədər bələdçi və ya mühafizəçi təyin etmək, təhlükəsizlik kameralarının görünüş xətlərinin bloklanmasının qarşısını almaq və rəsm əsərlərini divarlara çox nazik olmayan asma telləri və kilidlərlə möhkəm şəkildə bağlamaq daxildir.^[11]

İncəsənət oğurluğu üzrə təhsil

Smitson İnstitutu hər il Vaşinqtonda keçirilən Mədəni Əmlakın Mühafizəsi üzrə Milli Konfransı sponsorluq edir. Konfrans mədəni əmlakın qorunması sahəsində çalışan peşəkarlar üçün nəzərdə tutulub.

1996-cı ildən etibarən, Niderlandda yerləşən Muzey Təhlükəsizlik Şəbəkəsi mədəni əmlakın itirilməsi və bərpası ilə bağlı xəbərləri və məlumatları yayır. Qurulmasından bəri Muzey Təhlükəsizlik Şəbəkəsi mədəni əmlakla bağlı 45,000-dən çox hadisə hesabatını toplayıb və yaymışdır. Muzey Təhlükəsizlik Şəbəkəsinin təsisçisi Ton Kremers Mədəni Əmlakın Mühafizəsi üzrə Milli Konfrans Robert Burke Mükafatının sahibi olub.

2007-ci ildə İncəsənət Cinayətlərinə Araşdırma (Art Crime) Tədqiqatları Assosiasiyası (ARCA) yaradıldı. ARCA, əsasən incəsənət cinayətlərini (incəsənət saxtakarlığı, vandalizm və oğurluq daxil olmaqla) akademik mövzu kimi tanıtmağa həsr olunmuş qeyri-kommersiya araşdırma mərkəzi təşkilatıdır. 2009-cu ildən etibarən ARCA bu sahədə təhsil üçün akkreditasiyasız magistratura sertifikat proqramı təklif edir. İncəsənət Cinayətləri və Mədəni İrsin Qorunması üzrə Magistr Sertifikat Proqramı hər il iyun-avqust aylarında İtaliyada keçirilir. Bir neçə Amerika universiteti, o cümlədən Nyu-York Universiteti, incəsənət oğurluğu üzrə kurslar da təklif edir.

Bərpa

İctimai sahədə İnterpol, FBI-ın İncəsənət Cinayətləri Komandası, Londondakı Metropolitan Polisinin İncəsənət və Antik əşyalar bölməsi, Nyu-York Polisi Departamentinin xüsusi fırıldaqçılıq qrupu^[3] və dünyanın müxtəlif yerlərində fəaliyyət göstərən digər hüquq-mühafizə orqanları bu cür oğurluqları araşdırmaq və oğurlanmış sənət əsərlərinin bərpası ilə məşğul olmaq üçün xüsusi “qruplar” saxlayırlar.

Keçmiş FBI agenti və 2008-ci ildə təqaüdə çıxana qədər İncəsənət Cinayətləri Komandasına rəhbərlik etmiş Robert Kinq Vittmenin sözlərinə görə, bu bölmə Avropadakı oxşar qurumlarla müqayisədə çox kiçikdir və FBI tərəfindən araşdırılan sənət oğurluqlarının əksəriyyəti adi əmlak oğurluqları ilə məşğul olan yerli ofis əməkdaşları tərəfindən aparılır. Wittman 2010-cu ildə bildirmişdi: “İncəsənət və antik əşyalarla bağlı cinayətlər müəyyən mənada zərərsiz, qurbansız cinayətlər kimi qəbul edilir.”^[11]

İncəsənət oğurluğu və bərpası ilə bağlı ictimai maarifləndirmənin artmasına cavab olaraq, hazırda bir sıra qeyri-kommersiya və özəl təşkilatlar itirilmiş sənət əsərləri haqqında məlumatları qeydə alır və iddia edilən əsərlərin bərpası üçün fəaliyyət göstərirlər. Ən tanınmış təşkilatlar bunlardır:^[4]

İstinadlar

↑ Hopkins, Nick. "How art treasures are stolen to order". The Guardian. London. 8 yanvar 2000. 16 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib.
↑ Rovzar, Chris. "What Happens to Stolen Art After a Heist?". ClaimsJournal. Bloomberg. 15 iyun 2015. İstifadə tarixi: 1 may 2021.
↑ ¹ ² Yarrow, Andrew L. "A Lucrative Crime Grows Into a Costly Epidemic," Arxivləşdirilib dekabr 28, 2016, at the Wayback Machine New York Times. 20 mart 1990.
↑ ¹ ² Time, "Stealing the Mona Lisa, 1911". Consulted on August 15, 2007.
↑ "Scream stolen from Norway museum". BBC News. 22 avqust 2004. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2006.
↑ Gettleman, Jeffrey; Mykolyshyn, Oleksandra. "As Russians Steal Ukraine's Art, They Attack Its Identity, Too". The New York Times. 14 yanvar 2023. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2023.
↑ Skene, Cameron. "Art theft ranked as fourth-largest criminal enterprise". National Post. Canada. sentyabr 1, 2007. March 3, 2016 tarixində arxivləşdirilib.
↑ ¹ ² Anthony M. Amore; Tom Mashberg. Stealing Rembrandts: The Untold Stories of Notorious Art Heists. St. Martin's Publishing. 2012. ISBN 978-0-230-33990-3.
↑ Bryant, Chris."Heritage for sale," The Times (London). July 17, 2007.
↑ Lyall, Sarah. "A Titian Is No Longer at Large; Its Thief Is,"Arxivləşdirilib mart 4, 2016, at the Wayback Machine The New York Times. September 19, 2002.
↑ ¹ ² Kennedy, Randy "His Heart Is in the Art of Sleuthing" Arxivləşdirilib fevral 9, 2016, at the Wayback Machine, s. C1, The New York Times, 7 iyun 2010, eyni gün əldə edilib.

Əlavə ədəbiyyat

"US agents in Memphis seize shipped ancient Egyptian artifact". AP News. 27 avqust 2022.
Saleen Martin. "Iconic Churchill portrait reported as stolen after a decoy hung in its place for months". USA Today. 24 avqust 2022.
McLeave, Hugh. Rogues In the Gallery: The Modern Plague of Art Thefts (e-book). Raleigh, NC: Boson Books. 2003. ISBN 0-917990-82-X.
Acen Winnie. "Cambodia Claims Stolen Artifacts are at New York's Met Museum". Greek Reporter. 20 avqust 2022.
Savoy, Bénédicte (2025). Objects of Desire, Desire for Objects. Translated by Liz Libbrecht. Paris: Collège de France. https://doi.org/10.4000/13ehc.

FBI art theft Program
Art and Antiques Unit – New Scotland Yard
YourBrushWithTheLaw.com – Promotion in Art Theft Awareness Arxivləşdirilib noyabr 5, 2016, at the Wayback Machine
www.interpol.int Interpol Lyon, Stolen Works of Art
Greatest heists in art history (BBC)
The Art Loss Register Arxivləşdirilib dekabr 4, 2013, at the Wayback Machine
Investigating Stolen Art-The Reason Why by Richards Ellis of Axa 2005
Secrets behind the largest art theft in history (Gardner Museum theft)
ARCA – Association for Research Into Crimes Against Art
Chasing Aphrodite – Reports on recent art crime news
Museum Security Network – An online clearinghouse for news and information related to cultural property loss and recovery
Adele's Wish a 2008 documentary film dealing with the theft and restitution of five paintings by Gustav Klimt, including the famous "Portrait of Adele Bloch-Bauer I".
The Van Eyck Theft guided tour exploring the Van Eyck theft in Ghent in 1934.

[1] Hopkins, Nick. "How art treasures are stolen to order". The Guardian. London. 8 yanvar 2000. 16 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib.

[2] Rovzar, Chris. "What Happens to Stolen Art After a Heist?". ClaimsJournal. Bloomberg. 15 iyun 2015. İstifadə tarixi: 1 may 2021.

[police-3] ¹ ² Yarrow, Andrew L. "A Lucrative Crime Grows Into a Costly Epidemic," Arxivləşdirilib dekabr 28, 2016, at the Wayback Machine New York Times. 20 mart 1990.

[monalisa25-4] ¹ ² Time, "Stealing the Mona Lisa, 1911". Consulted on August 15, 2007.

[bbctheft-5] "Scream stolen from Norway museum". BBC News. 22 avqust 2004. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2006.

[Ukraine-6] Gettleman, Jeffrey; Mykolyshyn, Oleksandra. "As Russians Steal Ukraine's Art, They Attack Its Identity, Too". The New York Times. 14 yanvar 2023. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2023.

[7] Skene, Cameron. "Art theft ranked as fourth-largest criminal enterprise". National Post. Canada. sentyabr 1, 2007. March 3, 2016 tarixində arxivləşdirilib.

[rembrandts-8] ¹ ² Anthony M. Amore; Tom Mashberg. Stealing Rembrandts: The Untold Stories of Notorious Art Heists. St. Martin's Publishing. 2012. ISBN 978-0-230-33990-3.

[9] Bryant, Chris."Heritage for sale," The Times (London). July 17, 2007.

[10] Lyall, Sarah. "A Titian Is No Longer at Large; Its Thief Is,"Arxivləşdirilib mart 4, 2016, at the Wayback Machine The New York Times. September 19, 2002.

[rkhhii-11] ¹ ² Kennedy, Randy "His Heart Is in the Art of Sleuthing" Arxivləşdirilib fevral 9, 2016, at the Wayback Machine, s. C1, The New York Times, 7 iyun 2010, eyni gün əldə edilib.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]