İmam Rəbbani (ərəb. إمام ربّانى; 26 iyun 1564 – 10 dekabr 1624[1][2]) və ya Əbül-Bərəkət Əhməd ibn Əbdiləhəd ibn Zeynilabidin əl-Faruqi əs-Sərhəndi — Nəqşibəndi təriqətinin Mücəddidi qolunun banisi.[3] Sufi, alim və mücəddid.
| İmam Rəbbani | |
|---|---|
| ərəb. إمام ربّانى | |
 | |
| Doğum tarixi | 26 iyun 1564 |
| Doğum yeri | Sərhənd, Şərqi Pəncab, Hindistan |
| Vəfat tarixi | 10 dekabr 1624[1][2] (60 yaşında) |
| Elm sahələri | Şəriət, islam fəlsəfəsi, sufilik |
1564-cü ildə Hindistanda doğulmuşdur. Ata tərəfindən xəlifə Ömərin nəslindən olduğu üçün "əl-Faruqi" nisbəsi ilə tanınır. Əhlis-Sünnə təsəvvüfünün (təriqət əhli olmaq, qəlbini Allah sevgisinə bağlamaq) böyük simalarından biridir. Təsəvvüfdə Nəqşibəndi şeyxlərindən Məhəmməd Bəqi Billah həzrətlərinə intisab (bir yerə bağlanmaq, bir kimsəyə mənsub olma) etdi. Dövrün hind-türk hökmdarı Əkbər Şah ilə dinin əsasını pozduğu səbəbiylə bəzi mövzularda zidd düşmüş və 1619-cu ildə Gevaliyar qalasında həbs edilmişdir.[4] Hər cür azğın axınlara qarşı Əhlis-Sünnə etiqadını dəstəklədiyi üçün "İki min ilin mücəddidi" tituluna layiq görülmüşdür.
- İsbatun-nübüvvə. Allah inancıyla yanaşı, peyğəmbərliyə inancın da zəruri olduğunu elmi əsaslarla sübut etməyi hədəfləyən bu əsər, Əkbər Şah tərəfindən "Dini-İlahi" adı ilə irəli sürülən və müxtəlif dinlərə eyni anda inanma mənasını verən sinkretik düşüncə tərzinin təşviq etdiyi şübhəçiliyə qarşı qələmə alınmışdır. Ərəb dilində yazılmış bu əsər, sonradan Qulam Mustafa Xan tərəfindən urdu dilinə tərcümə edilərək Kəraçidə nəşr olunmuşdur (1963).[3]
- Təyidi-Əhlis-sunnə (Rəddi-Rəvadiz). İran şiə alimləri ilə Mavəraünnəhr sünni alimləri arasında baş vermiş bir elmi mübahisənin məhsulu olan bu əsər, şiəliyə qarşı yazılmış bir rəddiyədir. Sirhindinin gələcəkdə onu izləyəcək Nəqşibəndi təriqətinə miras qoyacağı güclü anti-şiə mövqeyinin təməlini atan bu əsər, Qulam Mustafa Xan tərəfindən farsca orijinal mətn və urduca tərcüməsi ilə birlikdə nəşr edilmişdir (Kəraçi 1964).
- Məktubat. Dostları və tələbələrinə yazdığı məktubların bir yerə gətirildiyi "Məktubat" İslam təsəvvüfünün ən əhəmiyyətli qaynaqlarından biridir. İmam Rəbbaninin bəzi sözləri belədir:
"İnsanın əvvəlcə etiqadını düzəltməsi lazımdır. Bu düzəltmə də, Qurani-Kərimə, Məhəmməd Peyğəmbərin sözlərinə, hərəkətlərinə, əmrlərinə və camaatın fikirlərinə uyğun olaraq edilməlidir. Əməldə zəifliyin bir bağışlama ümidi vardır, etiqadda zəifliyin əsla bağışlamada yeri yoxdur."
"Məlum olsun ki, iki dünyanın səadətini qazanmaq ancaq Rəsulullaha tabe olmağa bağlıdır. Ona tabe olmaq bu şəkildə olar: İnsanlar arasında İslamın hökmlərini yerinə yetirib icra etmək, küfr adətlərini qaldırmaq, küfr əlamətlərini qaldırıb ləğv etmək."
"Əməl işləməyin zamanı gənclikdir. Ağlı olan bu fürsəti qaçırmaz və fürsəti qənimət bilər. Çünki insan yaşlılıq zamanına qalmaya bilər. Qaldığını fərz edək, hərəkət etməyə müyəssər olmaya bilər. Belə bir hərəkətdə olduğunu fərz edək, bir əməl işləməyə gücü çatmaz. Çünki o zaman zəifliyin və acizliyin üstün gəldiyi zamandır…"[5]
Qələmə aldığı digər əsərləri bunlardır:
- Mükaşəfati-Qeybiyyə (Kəraçi 1965);
- Havəşi və Taliqat bər Şərhi-Rubəiyyati-Xacə Bəqi-Billah (Kəraçi 1966);
- Məarifi-Lədünniyyə (Kəraçi 1968);
- Məbdəu-Məad (Kəraçi 1983);
- Risaləi-Təhliliyyə (Kəraçi 1983).
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Aḥmad Sirhindī // Faceted Application of Subject Terminology.
- ↑ 1 2 "İmam Rabbani". 09.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci. "İmam-ı Rabbânî hazretlerinin Selim Cihangir Han'a yazdığı üçüncü cild, 47. mektubunda kendisini fazlaca aşağı tutup, sultanı da fazlaca övmesindeki hikmet nedir?". 05.10.2012. 09.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Rəbbani. Məktubat.