İlya (İa) Georgiyeviç Karqareteli (gürc. ია კარგარეთელი; 1867 – 31 mart 1939[1], Tbilisi) — Gürcü və Sovet bəstəkarı, folklorşünası, müğənnisi (tenor) və pedaqoq. Gürcüstan SSR əməkdar artisti (1938).[2]
| İlya Karqareteli | |
|---|---|
| gürc. ია (ილია) გიორგის ძე კარგარეთელი | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1867 |
| Doğum yeri | Ertatsminda, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | 31 mart 1939[1] |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 Rusiya imperiyası  SSRİ |
| Milliyyəti | gürcü |
| Musiqiçi məlumatları | |
| Fəaliyyəti | bəstəkar, opera müğənnisi, folklorşünas, musiqi müəllimi |
| Fəaliyyət illəri | 1885-1939 |
| Janrlar | klassik musiqi, folklor |
| Səs tembri | tenor |
| Təhsili | Moskva Filarmoniyası Cəmiyyəti, Musiqi və Dram məktəbi |
| Mükafatları | Gürcüstan SSR əməkdar artisti (1938) |
Gəncliyində Lado Aqniaşvilinin xalq xorunda oxuyuyub. O, gürcü xorunun dirijoru Yozef Ratildən solo oxuma dərsləri alıb. 1885-ci ildən bu xorda solo oxumağa başlayıb. İlya Karqareteli 1889-1895-ci illərdə Moskva Filarmoniyasının Musiqili-Dram Məktəbinin vokal-nəzəri şöbələrində təhsil alıb. 1889-1891-ci illərdə Karqareteli Moskvada gürcü musiqisi axşamlarının təşkilatçısı olub.[3]
İlya Karqareteli 1896-cı ildən Tiflis Opera Teatrının solisti, 1905-ci ildən isə həmin teatrın direktoru olub. O, ilk dəfə Gürcüstan səhnəsində həm Qərbi Avropa, həm də rus bəstəkarlarının bir sıra operalarını tamaşaya qoyub. 1903-cü ildə Gürcüstan Filarmoniyasının təşkilində fəal iştirak etmişdir. 1910-cu ildə Gürcü Xor Cəmiyyətini yaradıb. İlya Karqareteli 1910-cu ildən Tiflis İlahiyyat Seminariyasında xanəndəlik və musiqi fənnindən, 1922-1925-ci illərdə isə Gürcüstan Konservatoriyasında musiqi tarixi və nəzəriyyəsindən dərs deyib.[3]
Karqareteli ilk gürcü romanslarının müəllifidir. Onun məşhur romansları arasında: İlya Çavçavadzenin şeirləri əsasında “Ah, gözəllik”, Nikoloz Barataşvilinin və başqalarının şeirləri əsasında “Göz yaşlarımı qurudacağam” var. İlya Karqareteli üç gürcü xalq mahnısı toplusunu (1899, 1909, 1921) toplayıb nəşr etdirib. O, Gürcü xalq musiqisini toplamaqla məşğul olub, araşdırıb və təbliğ edib. İlya Karqareteli həmçinin etnoqrafik mühazirələr və konsertlərin təşkili ilə də məşğul olub.
O, təkbaşına və Valerian Quniya ilə əməkdaşlıq edərək Avropa bəstəkarlarının operalarının librettolarını gürcü dilinə tərcümə edib. Onun tərcümə etdikləri əsərlər arasında Anton Rubinşteynin “İblis”, Pyotr Çaykovskinin “Maçalar kraliçası”, Coakkino Rossininin “Sevilya bərbəri”,Şarl Qunonun “Faust”, Cakomo Puççininin “Bohemiya”, Cüzeppe Verdinin “La Traviata”, “Riqoletto”, “Otello”, “Bal maskarad” operaları var.[3]
- Gürcü musiqisi haqqında. — М., 1893.
- Gürcü musiqisi haqqında: (M.İppolitov-İvanovun “Gürcü xalq mahnısı və onun indiki vəziyyəti” əsəri ilə bağlı) // Yeni baxış. 1895. № 3855.
- Gürcü musiqisi // Мoabe. 1895. № 11. (gürc.)
- Dünyəvi şeir və mahnı // İveriya. 1902. № 145. (gürc.)
- Gürcü xalq musiqisinə dair oçerklər. — Tiflis, 1901.
- Gürcü musiqisinin tarixinə dair qısa oçerk // Qafqaz Xəbərləri, III hissə — Tiflis, 1903.
- Gürcü xalq mahnıları və şeirləri. — Tiflis, 1909.
- Xalq mahnısı və onun mədəni və sosial əhəmiyyəti // Transqafqaz nitqi. 1912. № Q, Musiqi ensiklopediyası — Tiflis, 1933. (gürc.)
- ↑ 1 2 Каргаретели Иа (Илья) Георгиевич // https://www.biografija.ru/biography/kargareteli-ia-ilya-georgievich.htm.
- ↑ Каргаретели Иа (Илья) Георгиевич (1867—31. 3. 1939, Тбилиси) — арт. оперы (тенор), режиссер, педагог, лектор.
- ↑ 1 2 3 "ია კარგარეთელი (1867-1939)". www.nplg.gov.ge. İstifadə tarixi: 17 თებერვალი, 2021. (#apostrophe_markup)[ölü keçid]
- Музыкальный энциклопедический словарь / Гл. ред. Г. В. Келдыш. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — с. 237 — ISBN 5-85270-033-9
- Аракишвили Д., Иа Каргаретели, «Литература да хеловнеба», 1949, No 14. (gürc.)
- Гевашели Л., Иа Каргаретели, Тб., 1959. (gürc.)