İlanlı sütun (yun. Τρικάρηνος Όφις, türk. Yılanlı Sütun) — atik dövrə aid olan, indiki İstanbulun Sultanəhməd meydanında olan bürünc abidə. Yunan-İran müharibələri zamanı, Plateya döyüşündə (B.e.ə 479-cu ildə) vəfat edən farsların silahlarından hazırlanan qurbanlıq üç ayaqlının qorunan hissəsidir. İlk əvvələr abidə Delfidə yerləşirdi. I Konstantin dönəmində Roma İmperiyasının yeni paytaxtı olan İstanbula gətirilmişdir. Başlanğıcda 8 metrlik bir sütun 3 ilan başına sahib idi. 1700-cü ildə abidə qismən məhv dağıdılır. Üç ilan başından biri İstanbul Arxeologiya Muzeyində saxlanılır.
.JPG)
Plateya döyüşündən sonra fars ordularını darmadağın edən Ellinlər böyük qənimətlər əldə edirlər. Bunun onda bir hissəsini tanrılara, xüsusilə də Delfidəki müqəddəs Apollona həsr etmiş[1], döyüş zamanı öldürülən fars döyüşçülərinin silahlarından bürünc sütun hazırlamışdılar. Herodota görə[2],
|
Bu onda bir hissədən qızıl üç ayaq hazırlanır, hansı ki Delfidə üç başlı bir mis ilanla qurbangahın üstündə dayanır | 
|
"İlanlı sütun" adlanan bu sütunun yaradılması qalmaqal ilə qeyd olundu. Plateyadakı ellinlərin hərbi komandanı Pavsani, üçayaqlı yazı qoymağı əmr etdi[3]:
|
|
Abidə, ellinlərin lideri və komandanı Pavsaninin, Feba hökmdarının şərəfinə, midiya ordusunun öhdəsindən gəldiyi, onu sındırdığı üçün tikilib. |
|
Yunanlar, onların da haqlarının olduğu qələbənin bütün şöhrətini, mənimsəyən Pavsaninin bu hərəkətini təhqir kimi qəbul etdilər. Spartalılar yazının ilkin variantını yondular və onu dəyişərək döyüşdə iştirak etmiş bütün şəhərlərin ordularını yazıya əlavə etdilər. Siciliyalı Diodor yazır ki, üçayaqlının üzərindəki ilkin yazılar məşhur yunan şairi Simonidin aşağıdakı beytində öz əksini tapmışdır[4]:
|
|
Burada ucaldılmış bu hədiyyə böyük Elladanın xilasedicisi, ölkəsini köləlik rüsvayçılığından xilas edən üçündür. |
|
Üç ilan başının üzərində yerləşən qızıl üç qayaqlı b.e.ə 345/344-cü ildə Delfi məbədinin yağması zamanı ələ keçirilir[5]. Bu addım Makedoniyalı II Filipin Fokidalılara qarşı yürüşünə bəhanə olur.
324-cü ildə abidə Roma imperiyasının yeni paytaxtı Konstantinopola (İstanbul) köçürülür.
Abidənin qismən məhv edilməsi ilə əlaqədar çoxlu əfsanələr vardır. Onların birinə görə Osmanlılar Konstantinopolu ələ keçirdikdən sonra II Mehmedin əmri ilə qismən dağıdılmışdır. Ancaq bu əfsanə Osmanlı minyaturundakı təsvirlə təsdiqini tapmır. Digər rəvayətə görə isə abidə içkili olan polşalı aristokrat tərəfindən vandallığa məruz qalır. Osmanlı tarixçisi Silahdar Findiklili Mehmed Ağanın[6] məlumatına görə sütun 20 oktyabr 1700-ci ildə, gecə radələrində bilinməyən şəxs tərəfindən vandallığa məruz qalmışdır.
- ↑ Herodot. Tarix IX. 81
- ↑ Геродот. История IX. 81
- ↑ Fukidid. Tarix I. 132
- ↑ Siciliyalı Diodor. Tarixi kitabxana 11.33
- ↑ Pavsani. "Elladanın təsviri. XIII Fokida". сайт hronologia.narod.ru. 2012-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-03.
- ↑ V. L. Menage. "The Serpent Column in Ottoman Sources". Anatolian Studies. Anatolian Studies, Vol. 14. 14. 1964: 169–173. doi:10.2307/3642472. JSTOR 3642472. (#missing_pipe)