Əbu Abdillah İkrimə ibn Abdullah əl-Bərbəri əl-Mədəni (ərəb. عكرمة البربري; VII əsr – 723) — tabiin nəslinə mənsub olan təfsir alimi. O, Abdullah ibn Abbasın mövlası olub.[1]
| İkrimə əl-Bərbəri | |
|---|---|
| ərəb. عكرمة البربري | |
 | |
| Doğum tarixi | VII əsr |
| Vəfat tarixi | 723 |
| Elm sahəsi | təfsir |
| Tanınmış yetirmələri | İbrahim ən-Nəxai, Amir əş-Şəbi, Qətadə, Zöhri, Amr ibn Dinar |
Hicri 21-ci (642) ildə dünyaya gəldiyi güman olunur. Əslən məğribli və bərbəri olub,[2] Qureyşi və Haşimi nisbələri ilə də xatırlanır. O, Bəsrə valisi olan Abdullah ibn Abbasa Hüseyn ibn Əbül-Hur əl-Ənbəri tərəfindən hədiyyə olunmuşdur. İbn Abbasın ölümündən sonra oğlu Əli, İkriməni Xalid ibn I Yezidə 4000 dinara satır. İkrimə ona "sən atanın elmini satdın" deyərək sitəm edir. Bu sözlərdən sonra Əli sövdələşməni ləğv edərək İkriməni azad edir.
Abdullah ibn Abbas İkriməyə Quran, fiqh və sünnəni öyrətmək üçün xüsusi səy göstərmişdir. İkrimənin dediyinə görə təhsili 40 il davam etmiş[3] və dərslərini yaxşı öyrənməsi üçün bəzən Abdullah tərəfindən ayağından bağlanmışdır. Rəvayət etdiyi hədislərin çoxunu səhabə nəslindən nəql edən İkrimə, başda Abdullah ibn Abbas olmaqla Həsən ibn Əli, Uqbe ibn Amir əl-Cühəni, Aişə, Əbu Hüreyrə, Abdullah ibn Amr, Əbu Səid əl-Xudri, Abdullah ibn Ömər, Əli ibn Əbu Talib, Cabir ibn Abdullahdan hədis rəvayət etmişdir. Zəhəbi "Təzkirətül-huffaz"ında onun Əlidən rəvayətini mümkün hesab etmiş, Nəsainin "əs-Sünən"indəki həmin rəvayətini mürsəl olduğuna eham vurmuşdur.[4] İkrimədən yetmişdən çoxu tabiin olmaqla, müxtəlif yerlərdən 300 nəfər hədis rəvayət etmişdir. Bunlara İbrahim ən-Nəxaini, Amir əş-Şəbini, Qətadəni, Zöhrini, Amr ibn Dinarı, Asim ibn Bəhdələni, Əyyub əs-Səxtiyanini və Əməşi misal göstərmək olar. Abdullah ibn Abbas, İkrimənin elmdə püxtələşdiyini gördükdə onu xalqa fətva vermək vəzifəsinə təyin etmişdir.[5]
Həyatının son dövrlərində Mədinə rəhbərliyi tərəfindən axtarıldığı üçün Davud ibn Hüseyn əl-Mədəninin evində gizlənən İkrimə, hicri 105-ci (723) ildə burada vəfat etmişdir.[1]
Qətadə və Səllam ibn Miskin təfsiri ən yaxşı bilən şəxsin İkrimə olduğunu deyiblər.[6][7] Abbas ibn Musab əl-Mərvəzi İbn Abbasın tələbələri arasında təfsirdə İkrimənin ən qabaqcılı olduğunu qeyd etmişdir.[3] Əbu Xətim ər-Razi də İkrimə haqqında eyni fikirləri söyləmişdir.[8] İkrimənin Bəsrədə olduğu vaxtlarda Həsən əl-Bəsrinin təfsir dərslərindən və fətva verməkdən imtina etdiyi bildirilmişdir.[9] Həmçinin Qətadə o dövrdə siyəri də ən yaxşı İkrimənin bildiyini qeyd etmişdir.[10]
Onun hədis elmindəki yeri haqqında müxtəlif dəyərləndirmələr vardır. Əyyub əs-Sixtiyani, Yəhya ibn Main, Əbül-Həsən əl-İcli, Əbu Xətim ər-Razi və Nəsai kimi hədis nəhəngləri onun "siqa" olduğunu söyləyiblər. Əhməd ibn Hənbəl İkrimənin rəvayət etdiyi hədislərdən dəlil olaraq istifadə edilə biləcəyini vurğulamışdır. Buxari də ətrafındakıların və eləcədə dostlarının İkrimənim rəvayət etdiyi hədislərə etibar etdiklərini demişdir.
Buna qarşılıq olaraq, Malikin İkriməni etibarlı (siqa) saymadığı və ondan hədis alınmamasını istədiyi irəli sürülmüşdür. Yəhya ibn Səid əl-Ənsari və Məhəmməd ibn Sirinin də onu yalançı adlandırdıqları nəql edilmişdir. Lakin Əbu Xətim ər-Raziyə görə, bu iki şəxsin İkriməyə qarşı olmalarının səbəbi ona etimadsızlıq deyil, onun bəzi fikirlərini qəbul etməmələridir. Bu qiymətləndirmələr sonrakı dövrlərdə də hədis mütəxəssisləri tərəfindən müzakirə olunmuşdur. İbn Hibban və İbn Ədi bildirmişlər ki, hədis imamları heç bir tərəddüd etmədən İkrimədən hədis rəvayət etmiş, səhih hədisləri toplayan müəlliflər onun rəvayətlərini əsərlərinə daxil etmişlərdir. Zəhəbi isə İkrimənin elmdəki şəxsiyyətinə işarə etdikdən sonra qeyd edir ki, o, yaddaşı səbəbilə deyil, bəzi görüşlərinə görə tənqid olunmuş, Xəvaric görüşlərini mənimsəməkdə ittiham edilmişdir.[11] Yekun olaraq, Malik ibn Ənəs istisna olmaqla ümumilikdə bütün hədis müxətəssirləri onu "siqa" hesab etmiş, "Kütübi-Sittə" müəllifləri başqa olmaqla İkrimənin rəvayətlərinə öz əsərlərdə yer vermişlər: təkcə Buxari "əl-Camius-səhih"ində İkrimənin 139 rəvayətini nəql etmişdir.[1]
İbn Cərir ət-Təbəri, Munziri və İbn Məndə onun haqqında risalə və kitab qələmə almış, Məzruk ibn Həyyas isə doktorluq dissertasiyası yazmışdır.[12]
Əbu Nueym yazdığı bir rəvayətə görə[13] İkrimə, Quranı bütünlükdə təfsir etmişdir. İbn ən-Nədimin də ona nisbət etdiyi "Təfsiru İkrimə" adlı əsəri ilə bunu təsdiqləsə də,[14] əsərin dövrümüzə çatdığı haqqında heç bir məlumata rast gəlinməmişdir.
- ↑ 1 2 3 "İkrime el-Berberi". TDV İslam Ansiklopedisi. 30.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "عكرمة". islamweb.net. 30.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Mizzi. Təhzibül-Kəmal (ərəb). XX. Beyrut. 1982–92. 269.
- ↑ Zəhəbi. Aləmün-nubəla (ərəb). V. Beyrut. 1981–85. 13.
- ↑ İbn Əbu Xətim. əl-Cərh vət-tədil (ərəb). VII. 1952–53. 8.
- ↑ İbn Sad. ət-Təbəqat (ərəb). V. Beyrut. 1968. 288.
- ↑ Fəsəvi. əl-Mərifə vət-Tarix (ərəb). II. Bağdad. 1974–76. 8.
- ↑ İbn Əbu Xətim. əl-Cərh vət-Tədil (ərəb). VII. Heydərabad. 1952–53. 9.
- ↑ Zəhəbi. Təzkiratül-huffaz (ərəb). I. 96.
- ↑ Mizzi. Tənzibul-Kəmal (ərəb). XX. Beyrut. 1982–92. 272.
- ↑ Zəhəbi. Mizanül-itidal (ərəb). III. Qahirə. 1963. 93.
- ↑ İkrimə məvla İbn Abbas və tətəbbuu mərviyyatihi fi Səhihi-Buxari (ərəb). Mədinə: əl-Camiətül-İslamiyyə. 1979.
- ↑ Hilyə (ərəb). Qahirə. 1974–79. 327.
- ↑ əl-Fihrist (ərəb). Tunis. 1985. 164.