Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

İdarəetmə uçotunun prinsipləri

  • Məqalə
  • Müzakirə

İdarəetmə uçotunun prinsipləri (ing. Management accounting principles) — idarəetmə uçotu təşkilatın daxili ehtiyaclarını ödəmək üçün məlumatların toplanması,[1] təhlili və təqdim edilməsi prosesidir. Bu uçotun əsas məqsədi qərar qəbul etmə, planlama və idarəetmə proseslərini dəstəkləməkdir. İdarəetmə uçotu CIMA (ing. Chartered Institute of Management Accountants) və digər nüfuzlu qurumlar tərəfindən müəyyən edilmiş əsas prinsiplərə əsaslanır.[2]

İdarəetmə uçotunun prinsipləri, təşkilatın idarəetmə fəaliyyətlərini düzgün[3] və effektiv şəkildə həyata keçirməsinə imkan yaradır. Bu prinsiplərin tətbiqi, maliyyə resurslarının idarə edilməsinin keyfiyyətini artırır, səmərəli qərarların qəbul edilməsini dəstəkləyir və təşkilatın strateji məqsədlərinə çatmasına kömək edir.[4][5]

Mündəricat

  • 1 Tarixi
    • 1.1 Sənaye İnqilabı dövrü (XVIII əsrin sonu – XIX əsr)
    • 1.2 XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri
    • 1.3 XX əsrin ortaları (1950-1970-ci illər)
    • 1.4 1980-ci illər: "Yeni idarəetmə uçotu" dövrü
    • 1.5 XXI əsr: Müasir idarəetmə uçotu prinsipləri
  • 2 Prinsiplər
  • 3 İstinadlar
  • 4

Tarixi

İdarəetmə uçotunun prinsiplərinin formalaşması və inkişafı,[6] sənaye inqilabından başlayaraq müasir dövrə qədər uzanan prosesdir. Bu prinsiplərin tarixi, idarəetmə uçotunun təcrübələrinin müəssisələrin dəyişən ehtiyaclarına necə uyğunlaşdığını göstərir. İdarəetmə uçotunun prinsipləri zaman keçdikcə müəssisələrin dəyişən ehtiyaclarına uyğunlaşmışdır.[7] Əgər əvvəllər yalnız xərclərin izlənməsi və istehsalın idarə edilməsi əsas idisə, müasir dövrdə idarəetmə uçotu müəssisələrə strateji üstünlüklər təmin edən əhəmiyyətli bir vasitəyə çevrilmişdir.[8]

Sənaye İnqilabı dövrü (XVIII əsrin sonu – XIX əsr)

İdarəetmə uçotunun əsasları sənaye inqilabı dövründə (XVIII əsrin sonu – XIX əsr) yaranmışdır.[9] Kütləvi istehsal və böyük müəssisələr daha çox nəzarət və resurs idarəetməsinə ehtiyac yaratdı. Bu dövrdə idarəetmə uçotu, əsasən, istehsal xərclərinin hesablanması üçün istifadə olunurdu. Tekstil, dəmir və maşın istehsalı kimi sahələrdə müəssisələr, xammal xərclərini və əmək xərclərini izləmək üçün uçot sistemləri yaratmağa başladılar.[10]

XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri

İdarəetmə uçotu, xərclərin təhlili və istehsal proseslərinin daha dəqiq idarə edilməsi üçün inkişaf etməyə başladı. Frederik Vinslou Teylor kimi menecment nəzəriyyəçiləri,[11] elmi idarəetmə yanaşmalarını tətbiq edərək əmək məhsuldarlığını artırmaq üçün idarəetmə uçotunun təkmilləşdirilməsinə töhfə verdilər.

Xüsusiyyətlər[12]
  • Xərclərin birbaşa (ing. direct) və dolayı (ing. indirect) olaraq təsnifatı.
  • Məhsulun maya dəyərinin müəyyən edilməsi (ing. Cost Accounting).

XX əsrin ortaları (1950-1970-ci illər)

Bu dövrdə idarəetmə uçotu maliyyə uçotundan ayrılaraq daha strateji bir funksiyaya çevrildi. Rəqabət artdığı üçün müəssisələrə daha dəqiq xərclər, məhsuldarlıq və gəlirlilik təhlilləri tələb olunurdu.

Yeni prinsiplər[13]
  • Büdcə planlaşdırması və nəzarəti (ing. Budgeting).
  • Kənarlaşma təhlili (ing. Variance Analysis).
  • Qərar qəbuletmə üçün məlumatların təqdimatı.

1980-ci illər: "Yeni idarəetmə uçotu" dövrü

Rəqabət üstünlüyü əldə etmək üçün idarəetmə uçotu sistemlərinə yeni yanaşmalar tətbiq edildi. Bu dövrdə idarəetmə uçotu keyfiyyətə nəzarət (ing. Total Quality Management - TQM) və proseslərin optimallaşdırılması ilə birləşdirildi.

Yeni alətlər[14]
  • Fəaliyyət əsaslı xərcləmə (ing. Activity-Based Costing - ABC).
  • İqtisadi əlavə dəyər (ing. Economic Value Added - EVA).
  • Balanslaşdırılmış göstəricilər sistemi (ing. Balanced Scorecard - BSC).

XXI əsr: Müasir idarəetmə uçotu prinsipləri

ERP (ing. Enterprise Resource Planning), Big Data və analitik vasitələrin inkişafı idarəetmə uçotunu daha avtomatlaşdırılmış və dəqiq hala gətirdi.[15] İdarəetmə uçotu yalnız xərclərin idarə edilməsindən kənara çıxaraq strateji qərarların verilməsində mühüm rol oynamağa başladı.

Müasir prinsiplər[16][17][18]
  • Şəffaflıq və şəffaf qərar qəbuletmə.
  • Davamlı inkişaf və dayanıqlılıq (sosial və ekoloji məsuliyyət).
  • Rəqabət üstünlüyü üçün analitik məlumatların istifadəsi.

Prinsiplər

İdarəetmə uçotunun prinsipləri təşkilatın idarəetmə qərarlarını dəstəkləmək məqsədilə istifadə olunan maliyyə[19] və qeyri-maliyyə məlumatlarının toplanması, təhlili və təqdim olunmasına dair əsas anlayışlardır. Bu prinsiplər, idarəetmə uçotunun düzgün işləməsini təmin etmək üçün vacibdir. Aşağıda idarəetmə uçotunun əsas prinsipləri təqdim olunur:[20]

  1. Uyğunluq (ing. Relevance)
    • İdarəetmə uçotunda toplanan məlumatlar yalnız qərar qəbul etmə prosesinə aid olmalıdır.
    • Bu prinsipi tətbiq edərək, yalnız təşkilatın məqsədləri və tələblərinə uyğun məlumatlar toplanır və təqdim edilir.
    • Qeyri-əsas məlumatlar və ya artıq məlumatlardan çəkinmək lazımdır.
  2. Şəffaflıq (ing. Transparency)
    • Məlumatlar aydın və açıq şəkildə təqdim olunmalıdır ki, qərar qəbul edən şəxslər məlumatların necə toplanıldığını və necə təhlil edildiyini başa düşsünlər.
    • Bu, həmçinin verilən məlumatın düzgünlüyünü və etibarlılığını artırır.
  3. Tamlıq (ing. Completeness)
    • Məlumatların tam və hərtərəfli olması lazımdır. Heç bir vacib məlumat atlanmamalıdır.
    • İdarəetmə uçotu, yalnız qismən və ya yarımçıq məlumatlardan istifadə etməməlidir, çünki bu, yanlış qərarlara yol aça bilər.
  4. Çeviklik (ing. Flexibility)
    • İdarəetmə uçotu çevik olmalıdır və hər hansı bir dəyişiklik, yeni məlumat və ya yeni şəraitə uyğunlaşa bilmək üçün dinamik olmalıdır.
    • İdarəetmə uçotu mühitindəki dəyişikliklərə (məsələn, iqtisadi şərait, yeni texnologiyalar və bazar tələbləri) sürətli şəkildə uyğunlaşma vacibdir.
  5. Vaxtlılıq (ing. Timeliness)
    • Məlumatlar doğru vaxtda təqdim edilməlidir. Vaxtında verilən məlumatlar rəhbərlərin və menecerlərin düzgün qərarlar qəbul etmələrinə kömək edir.
    • Gecikmiş məlumatlar isə qərar qəbul etmə prosesinə mənfi təsir göstərir.
  6. Səmərəlilik (ing. Efficiency)
    • İdarəetmə uçotu, resursları səmərəli şəkildə istifadə edərək məlumatları toplamalıdır.
    • Yəni, xərclərin və zamanın israfını önləmək üçün mümkün olan ən effektli metodlar tətbiq olunmalıdır.
  7. Hesabatlılıq (ing. Accountability)
    • İdarəetmə uçotu, rəhbərləri və işçiləri düzgün davranışa və nəticələrə görə hesabatlı etməlidir.
    • Hər kəs öz fəaliyyətləri və qərarları barədə hesabat verməlidir.[21]
  8. Analiz və mə (ing. Analysis and Monitoring)
    • Məlumatların təhlili və nəticələrin izlənməsi idarəetmə uçotunun vacib hissəsidir.
    • Təhlil edildikdən sonra təqdim olunan məlumatların icrası izlənməli və lazım gəldikdə düzəlişlər edilməlidir.
  9. Əlçatanlıq (ing. Accessibility)
    • Məlumatların idarəetmə məqsədilə istifadəyə verilə bilən və asanlıqla əldə edilə bilən olması lazımdır.
    • Məlumatın əlçatan olması, qərar qəbuletmə prosesini sürətləndirir və daha effektli edir.
  10. Rəqabət Üstünlüyü (ing. Competitive Advantage)
    • İdarəetmə uçotu, təşkilatın rəqabət üstünlüyü əldə etməsinə kömək etməlidir.
    • Əgər təşkilat idarəetmə uçotunu effektiv istifadə edirsə, bu ona bazarda fərqlənmə və inkişaf fürsətləri yaradır.[22]

İstinadlar

  1. ↑ Clinton, B.D.; A. van der Merwe. "Management Accounting - Approaches, Techniques, And Management Processes". Cost Management. May–June 2006: 14–22.
  2. ↑ MCCF Task Force. "Managerial Costing Conceptual Framework (MCCF)" (PDF). Institute of Management Accountants. July 2012. 128. 2017-08-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-08.
  3. ↑ Kieso, D.E.; J.J. Weygandt; T.D. Warfield. 1 // Intermediate Accounting (11th, vol.I). New York: John Wiley & Sons, Inc. 2005. səh. 6. ISBN 978-0-471-71757-7. 2008-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-08.
  4. ↑ Clinton, B.D. "Crisis !". Strategic Finance. January 2007: 24–30.
  5. ↑ Clinton, B.D.; L.J. Matuszewski; D.E. Tidrick. "Escaping Professional Dominance?". Cost Management. September–October 2011: 43–48.
  6. ↑ Church, A.H. G.J. Previst; S.A. Zeff (redaktorlar ). "Production Factors in Cost Accounting and Works Management". The History of Accounting. 1910.
  7. ↑ Clark, J.M. Studies in the Economics of Overhead Costs. Chicago: The University of Chicago Press. 1923.
  8. ↑ Executive Committee of the American Accounting Association. "Report of the Committee on Cost Concepts and Standards (CACS)". The Accounting Review. April 1952: 831.
  9. ↑ Benninger, L.J. "Development of Cost Accounting Concepts and Principles: Role of the Committee on Cost Accounting Concepts and Standards". The Accounting Review. 1954: 27–37 [33, 29].
  10. ↑ Shillinglaw, G. S. Zeff; J. Demski; N. Dopuch (redaktorlar ). Cost Accounting Principles for External Reporting: A Conceptual Framework. Ann Arbor: University of Michigan. 1979. 157–183.
  11. ↑ Choudhury, N.; Arnold, John; Ward, C. W. R.; Kirkman, Patrick. "Book Review of Advanced Management Accounting by R.S. Kaplan". Accounting and Business Research. 14 (53). 1983: 92–93. doi:10.1080/00014788.1983.9729193.
  12. ↑ Richardson, A. "Professional Dominance: The Relationship Between Financial Accounting and Managerial Accounting". Accounting Historians Journal. 29 (2). 2002: 91–121. doi:10.2308/0148-4184.29.2.91.
  13. ↑ Professional Accountants in Business Committee. "The Roles and Domain of the Professional Accountant in Business" (PDF). International Federation of Accountants. November 2005. 9 March 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 July 2012.
  14. ↑ Professional Accountants in Business Committee. Evaluation and Improving Costing in Organizations (PDF). International Federation of Accountants. July 2009. 42. ISBN 978-1-60815-037-3. 29 August 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 July 2012.
  15. ↑ Professional Accountants in Business Committee. Evaluating the Costing Journey: A Costing Levels Maturity Model (PDF). International Federation of Accountants. July 2009. 28. ISBN 978-1-60815-038-0. 15 November 2012 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 July 2012.
  16. ↑ van der Merwe, A. "The Management Accounting Philosophy Series I: Gaping Holes in Our Foundation". Cost Management. 1 of 3. May–June 2007: 5–11.
  17. ↑ van der Merwe, A. "The Management Accounting Philosophy Series II: Cornerstone Restoration". Cost Management. 2 of 3. September–October 2007: 26–33.
  18. ↑ van der Merwe, A. "The Management Accounting Philosophy Series III: Filling Up the Moat". Cost Management. 3 of 3. November–December 2007: 20–29.
  19. ↑ Clinton, B.D.; G. Cokins; J. Huntzinger; K. Templin; C. Thomas; A. van der Merwe; L.R. White. "Why We Need a Conceptual Framework for Managerial Costing". Strategic Finance. October 2011: 36–42. 2014-07-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-08.
  20. ↑ King, I. "New set of accounting principles can help drive sustainable success". ft.com. İstifadə tarixi: 28 January 2015.
  21. ↑ Holly H. Miller; Philip Lawton. The Top Ten Operational Risks: A Survival Guide for Investment Management Firms and Hedge Funds. Thornton, PA: Stone House Consulting, LLC. December 2010. 80. ISBN 978-1456367879.
  22. ↑ Angeles, P.A. HarperCollins Dictionary of Philosophy. New York: Harper-Collins Publishers, Inc. 1992. səh. 317.

  • International Federation of Accountants
  • Institute of Management Accountants (IMA) Publisher of Strategic Finance and Management Accounting Quarterly
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İdarəetmə_uçotunun_prinsipləri&oldid=7998866"
Informasiya Melumat Axtar