İctimai siyasət — dövlətin və ya digər siyasi institutların cəmiyyətin müxtəlif problemlərinin həllinə yönəlmiş qərarları, fəaliyyətləri və strateji yanaşmalarının məcmusu. [1][2]O, siyasi qərarların formalaşdırılması, qəbul edilməsi və icrası proseslərini əhatə edir. İctimai siyasət cəmiyyətin maraqlarını nəzərə alaraq sosial, iqtisadi, mədəni və hüquqi sahələrdə dövlətin fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirir.[3]
İctimai siyasət nəzəriyyəsi və praktikası həm siyasi elmlər, həm də ictimai idarəetmənin əsas tədqiqat obyektlərindən biridir.[4]
İctimai siyasət, geniş mənada, hökumətin və dövlət qurumlarının ictimai problemlərə qarşı rəsmi yanaşmalarını ifadə edir. Bu siyasət qanunvericilik, dövlət proqramları, idarəetmə mexanizmləri və sosial institutlar vasitəsilə həyata keçirilir.[5]
Bir çox alimlər ictimai siyasəti “dövlətin nə etdiyini və etmədiyini müəyyənləşdirən qərarlar toplusu” kimi izah edirlər.
İctimai siyasəti anlamaq və onunla məşğul olmaq üçün məşhur yanaşmalardan biri “siyasət dövrü” (ing. policy cycle) modelidir. Bu yanaşma ilk dəfə siyasi alim Harold Lassvell tərəfindən 1956-cı ildə çap olunan The Decision Process: Seven Categories of Functional Analysis adlı kitabında müzakirə edilmişdir.
Müəyyən mərhələlərin xarakteristikası dəyişə bilsə də, əsas ardıcıllıq aşağıdakı kimidir:[6][7]
- gündəliyin formalaşdırılması (agenda setting)
- siyasətin hazırlanması (policy formulation)
- legitimləşdirmə (legitimation)
- icra (implementation)
- qiymətləndirmə (evaluation)
Bu yanaşmaya görə, siyasət prosesi siyasətçilərin müəyyən bir problemi düşünməyə başladığı məqamdan onun icrasına və nəticələrinin qiymətləndirilməsinə qədər bir sıra mərhələlərə bölünür. Qiymətləndirmə mərhələsi siyasətin uğurlu olub-olmamasını müəyyənləşdirməyə və növbəti addımları planlaşdırmağa xidmət edir.
Rəsmi şəxslər və siyasətçilər müxtəlif maraqlı tərəflərin mənafelərini irəli aparmaq məsuliyyəti daşıyırlar. Siyasətin dizaynı məqsədlərin şüurlu və məqsədli şəkildə müəyyənləşdirilməsi, həmçinin onların həyata keçirilməsi üçün vasitələrin xəritələndirilməsini tələb edir.[8]
Siyasət tədqiqatları ilə məşğul olan alimlər və ekspertlər bu prosesdə istifadə edilə biləcək müxtəlif alətlər və yanaşmalar hazırlamışlar. Dövlət fəaliyyətinə hökumətlərin qəbul etdiyi qərarlar, siyasətlər və tədbirlər daxildir. Bu fəaliyyətlər fərdlərə, təşkilatlara və ümumilikdə cəmiyyətə ciddi təsir göstərə bilər. Nizamnamələr, subsidiyalar, vergilər və xərcləmə planları dövlət fəaliyyətinin formalarına misaldır. [9][10]Bu addımların məqsədi iqtisadi artımı təşviq etmək, bərabərsizliyi azaltmaq və ətraf mühiti qorumaq kimi sosial-iqtisadi hədəflərə nail olmaqdır.[11]
İctimai siyasət müxtəlif nəzəri məktəblər və ictimai qruplar tərəfindən tez-tez tənqid olunur.
Avstriya iqtisad məktəbi və Çikaqo iqtisad məktəbi nümayəndələri siyasətçiləri “əsas iqtisadi prinsipləri anlamamaqda” tənqid edirlər. Xüsusilə Çikaqo məktəbinin nümayəndəsi Tomas Souell yazır ki, “seçilmiş hökumətlərdə siyasi stimullar populyar olanı etmək üzərində qurulur, hətta nəticələr heç nə etməməkdən və ya daha az populyar addım atmaqdan daha pis olsa belə”. Ona görə ki, “iqtisadiyyat torpaq, əmək, kapital və digər resursların bölgüsü ilə bağlı qərarların nəticələrini öyrənir və bu nəticələr ölkənin həyat səviyyəsini müəyyənləşdirir”. Bu baxımdan, qiymət tənzimləmələri kimi bəzi ictimai siyasət addımları resursların süni bölgüsünə səbəb olaraq iqtisadiyyatda səmərəsizliyə və cəmiyyətin rifah səviyyəsinin enməsinə gətirib çıxara bilər.
İctimai siyasətdə ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri lobbiçilikdir. Böyük korporasiyalar tez-tez siyasətçilərə təsir göstərərək siyasətin öz maraqları istiqamətində formalaşmasına çalışırlar. Məsələn, Amerika Milli Silah Assosiasiyası (NRA) ABŞ qanunvericilərinə daha sərt silah qanunlarına qarşı çıxmaq üçün lobbiçilik edir.[12][13]
Beynəlxalq səviyyədə də ictimai siyasətlə bağlı mübahisələr mövcuddur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı kimi beynəlxalq qurumların dövlətlər üzərində hüquqi məcburiyyət tətbiq etmək imkanı yoxdur. 1960-cı ildə qəbul edilən “Sömürgə ölkələrinə və xalqlarına müstəqillik verilməsi haqqında Bəyannamə” koloniyalaşdırılmış ərazilərin müstəqilləşdirilməsini hədəfləsə də, bu gün də bəzi ərazilər müstəmləkə statusunda qalmaqdadır.[14]
Digər bir mübahisəli məqam siyasətçilərin şəxsi qərəzlərinin təsiridir. Bəzi hallarda siyasətçilər mövcud stereotiplərinə uyğun olan faktları qəbul edir, digərlərini isə görməzdən gəlirlər.[15] Britaniya Siyasi Elmlər Jurnalında dərc edilən bir araşdırmaya görə, Danimarka siyasətçiləri qrup fərqləri qeyd olunmadıqda məlumatı daha dəqiq təhlil etmiş, lakin “sinif və status” etiketləri əlavə olunduqda qərəzlər onların təhlilinə təsir etmişdir.[16]
- ↑ Martinez, Jessica. "What is Public Policy?". civiced.org (ingilis). 12 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 October 2022.
- ↑ "What is Public Policy? Why It's Important? | UoPeople". University of the People. 1 June 2021. 12 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 October 2022.
- ↑ Lassance, Antonio. "What Is a Policy and What Is a Government Program? A Simple Question With No Clear Answer, Until Now" (ingilis). Rochester, NY. 2020-11-10. doi:10.2139/ssrn.3727996. SSRN 3727996 (#bad_ssrn).
- ↑ Hoffman-Miller, Patricia. "Public Policy". Salem Press Encyclopedia, 2022
- ↑ Peters, B. Guy. American Public Policy: Promise and Performance (ingilis). CQ Press. 2018. ISBN 978-1-5063-9957-7. 27 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2022.
- ↑ Bovaird, Tony; Loeffler, Elke. User and Community Co-production of Public Services and Public Policies through Collective Decision-making: the Role of Emerging Technologies. İstifadə tarixi: 12 October 2022.
- ↑ Brandsen, Taco; Steen, Trui; Verschuere, Bram. Co-Creation and Co-Production in Public Services: Urgent Issues in Practice and Research // Co-Production and Co-Creation (PDF). 7 July 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 October 2022.
- ↑ Rinfret, Sara; Scheberie, Denise; Pautz, Michelle. Chapter 2: The Policy Process and Policy Theories // Public Policy: A Concise Introduction. SAGE Publications. 2018. 19–44. ISBN 978-1-5063-2971-0.
- ↑ National Research Council; Division of Behavioral and Social Sciences and Education; Committee on the Use of Social Science Knowledge in Public Policy. Using Science as Evidence in Public Policy (ingilis). National Academies Press. 2012. ISBN 978-0-309-26164-7. 27 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2022.
- ↑ Ritter, Alison. "How do drug policy makers access research evidence?". International Journal of Drug Policy (ingilis). 20 (1). 1 January 2009: 70–75. doi:10.1016/j.drugpo.2007.11.017. ISSN 0955-3959. PMID 18226519.
- ↑ Hill, Michael. The public policy process (8th). Milton: Taylor & Francis Group. 2021. 4. 2022-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-21.
- ↑ Deroubaix, J. F. "The co-production of a "relevant" expertise – administrative and scientific cooperation in the French water policies elaboration and implementation since the 1990s". Hydrology and Earth System Sciences (English). 12 (4). 26 August 2008: 1165–1174. Bibcode:2008HESS...12.1165D. doi:10.5194/hess-12-1165-2008. ISSN 1027-5606.
- ↑ Morgan, M. Granger. "Use (and abuse) of expert elicitation in support of decision making for public policy". Proceedings of the National Academy of Sciences (ingilis). 111 (20). 20 May 2014: 7176–7184. Bibcode:2014PNAS..111.7176M. doi:10.1073/pnas.1319946111. ISSN 0027-8424. PMC 4034232. PMID 24821779.
- ↑ Cairney, Paul. Understanding public policy: Theories and issues. Bloomsbury Publishing Plc. 2019. 26.
- ↑ Peters, B. G. Advanced Introduction to Public Policy. Edward Elgar. 2015. 3. ISBN 978-1-78195-576-5.
- ↑ "Characteristics of Successful Public Policy". Norwich University Public Administration. 1 December 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2014.
- Bueno de Mesquita, Ethan. 2017. Political Economy for Public Policy. Princeton University Press
- Gilbert, Brett Anitra; David B. Audretsch, McDougall, Patricia P. (2004), The Emergence of Entrepreneurship Policy, Small Business Economics 22
- Cohen, Nissim (2012) "Policy entrepreneurs and the design of public policy: Conceptual framework and the case of the National Health Insurance Law in Israel" Journal of Social Research & Policy, 3 (1): 5–26.
- David B. Audretsch; Grilo, Isabel; Thurik, A. Roy (2007), Explaining entrepreneurship and the role of policy: a framework, in: David Audretsch, Isabel Grilo and A. Roy Thurik (eds.), Handbook of Research on Entrepreneurship Policy, Edward Elgar Publishing
- David B. Audretsch and Beckmann, Iris A.M. (2007), From Small Business to Entrepreneurship Policy, in: David Audretsch, Isabel Grilo and A. Roy Thurik (eds.), Handbook of Research on Entrepreneurship Policy, Edward Elgar Publishing
- Considine, Mark (2005). Making Public Policy. Polity Press
