Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinƏbu Bəkr Məhəmməd ibn Əbdülməlik ibn Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Tüfeyl əl-Qeysi (ərəb. ابن طفيل; 1110[2][3][…] və ya 1 yanvar 1110[4] – 1185[5][6][…] və ya 1 yanvar 1185[4], Mərrakeş[d], Müvəhhidlər dövləti[d][7]) — filosof və həkim. Qərbdə onu "Albubacer" adlandırırlar.
| İbn Tüfeyl | |
|---|---|
| ərəb. أبو بكر محمد بن عبد الملك بن محمد بن طفيل القيسي الأندلسي | |
 | |
| Doğum tarixi | 1110[2][3][…] və ya 1 yanvar 1110[4] |
| Vəfat tarixi | 1185[5][6][…] (74–75 yaşında) və ya 1 yanvar 1185[4] (74–75 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | şair, fəlsəfə[1], tibb[1] |
| Tanınmış yetirmələri | Nurəddin Bitruci, İbn Rüşd |
O, Vadi-Əş (indiki Quadis) qəsəbəsində dünyaya gəlib. Lyon Gotiye, onun hicri 499-cu (1105) ildə dünyaya gəldiyi söyləyib.[8] Tələbəsi Bitruci onu qazı adlandırıb.[9] Lisənəddin İbnül-Xətib də onu filosof və təbib olmaqla yanaşı fəqih də adlandırıb.[10] Buna görə onun fiqh, din elmləri, tibb və fəlsəfə təhsili aldığını demək olar.
Savadlı təbib və cərrah olaraq yetişən İbn Tüfeyl,[11] Gərnatada (indiki Qranada) çalışmağa başladı. Bu sahədəki məharətinə görə əvvəlcə Gərnata valisinin, sonra isə Müvahhidi xəlifəsi Əbdülmömin əl-Qumminin və oğlu Əbu Səidin sirr katibliyi vəzifələrinə yüksəldi. Müvahhidi xəlifəsi Əbu Yaqub Yusif ibn Əbdülmöminin sarayında baş həkim vəzifəsinə təyin edilməsi onun həyatının dönüm nöqtəsi oldu. Fəlsəfəyə böyük marağı olan xəlifə, onu öz himayəsinə götürdü və onun üçün rahat iş mühiti yaratdı.
O, həm İbn Rüşdün də saraya çağrılmasına, həm də Aristotelin məcmuəsinə izahlar yazmaq vəzifəsinin İbn Rüşdə verilməsinə nail oldu.[12]
İbn Tüfeylin şeirdəki qabiliyyəti, onun təbiblik və sirr katibliyi qabiliyyətlərindən heç də geri qalmayıb. Belə ki, xəlifə Əbu Yaqubun ələ keçirdiyi Qəfsə şəhərinə ithafən yazılan fətihnaməyə onun da qəsidəsi daxil edilmişdi.[13] Bu hadisədən 10 il əvvəl də xəlifə Əbu Yaqub, xristianlara qarşı cihad çağrışı edəndə, Qeys qəbiləsi ərəblərinin orduya qoşulmalarını təmin etmək üçün İbn Tüfeyldən bir qəsidə yazmasını istəmişdi. İbn Tüfeyl də onun bu istəyini yerinə yetirmişdi.[14] İbn Tüfeyl, həmçinin İslam tibb ədəbiyyatında öz sahəsinin ən uzun mənzum əsərini (ürcuzə) qələmə alan şəxs idi.
O saraydakı baş həkimlik vəzifəsi ilə yanaşı tibbin nəzəri məsələri ilə bağlı vasiləsiz tədqiqatlar da aparmışdı: Onun İbn Rüşd ilə "əl-Külliyyət fit-tib" adlı əsər ətrafında apardığı müzakirələri buna sübutdur.[15] Digər tərəfdən tarixçilər, İbn Tüfeylin astronomiyadakı biliyinin tibdən daha dərin olduğu qənaətindədirlər. Buna səbəb, onun Ptolemeyin astronomiya nəzəriyyəsini Əndəlüsdə tənqid edənlərin ən qabaqcıllarından biri olmasıdır.
O, eyni zamanda Osman müshəfinin Qurtubəyə (indiki Kordova) gəlməsi hikayəsini xüsusi üslubla qələmə almış şəxsdir. Məqqari, vəzir Əbu Zəkəriyya Yəhyanın (İbn Tüfeylin nəticəsi) əlindəki bir mətn vasitəsilə bu müshəfin Əməvi ənənəsindəki hekayəsini nəql etmişdi.[16] Ancaq İbn Tüfeylin elmi şəxsiyyətinin ən vacib ünsürü fəlsəfədir. Belə ki, Mərraküşi də hər şeydən öncə onun bir müsəlman filosof olmasına, fəlsəfi çalışmalarının istiqamətləndiyi sahə və görüşlərə nəzəri cəlb etmişdir.[17]
İbn Tüfeyl, xəlifə Əbu Yaqubunun hicri 580-ci (1184) ildəki ölümündən sonra xəlifə olan oğlu Əbu Yusif əl-Mənsur tərəfindən də himayə edildi və xəlifə Əbu Yaqubun ölümündən bir yıl sonra o da Mərakəşdə vəfat etdi.
- Həyy ibn Yəqzan. İbn Tüfeylin öz fəlsəfi sisteminin əsas fikirlərinə yer verdiyi əsəri. Bir çok şərq və qərb dillərinə tərcümə edilmişdir.
- Ürcuzə fit-tib. Ərəp şeirindəki rəcəz vəznində qələmə alınmış tiblə bağlı əsəri. Məlum olan tək nüsxəsi Mərakeşin Qaraviyyin Üniversitetinin kitabxanasında saxlanılır (№ 2158). 7700 beytdən ibarət olan əsər, xəstəliklər, səbəbləri və mülaciə üsullarından bəhs edilir. Əsər yeddi hissədən ibarətdir.
- Qəsidə. Xəlifə Əbu Yaqubun ərəbləri cihada təşviq etmək məqsədilə İbn Tüfeylə yazdırdığı mənzumə. Əsər 44 beytdən ibarətdir.[18]
- ↑ 1 2 3 4 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Muhammad ibn ?Abd al-Malik Ibn Tufayl // Babelio (fr.). 2007.
- ↑ 1 2 3 4 WorldCat Entities (ing.). OCLC, Inc., 2022.
- ↑ 1 2 Крымский А. Ибн-Тофейль (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1894. Т. XIIа. С. 742.
- ↑ 1 2 Туфейль (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1902. Т. XXXIV. С. 255.
- ↑ 1 2 Diccionario Biográfico de Almería (isp.). España: Instituto de Estudios Almerienses. ISSN 2659-5346
- ↑ Gauthier, Léon. Ibn Thofaïl (fransız). Paris. 1909. 17.
- ↑ Həy ibn Yəqzan libn Tüfeyl (ərəb). Qahirə. 1971. 212.
- ↑ İbül-Xətib. əl-İhətə (ərəb). II. Qahirə. 1973–78. 479.
- ↑ İbn Əbu Zər. əl-Ənisül-mütrib (ərəb). Rabat. 1972. 207.
- ↑ əl-Mərraküşi, Əbdülvahid. əl-Mucib fi təlxisi əxbəril-Məğrib (ərəb). III. 314–315.
- ↑ İbül-Xətib. əl-İhətə (ərəb). II. Qahirə. 479–480.
- ↑ İbn İzari. əl-Bəyanül-Muğrib (ərəb). 63, 114–115.
- ↑ İbn Əbu Usəybiə. Üyunül-ənbə (ərəb). 533.
- ↑ Məqqari, Əhməd. Nəfhüt-tib (ərəb). I. 607–615.
- ↑ əl-Mərraküşi, Əbdülvahid. əl-Mucib (ərəb). III. 311–312.
- ↑ Kutluer, İlhan. "İbn Tufeyl". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1999. 27.09.2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27.09.2025.