Əbu Abdillah Məhəmməd ibn Sad ibn Məni əl-Katib əl-Haşimi əl-Bəsri əl-Bağdadi (ərəb. ابن سعد; 784[2][3], Bəsrə – 16 fevral 845[4][5], Bağdad[4]) — "Təbəqat" adlı kitabın müəllifi olan mühəddis, siyər, tarix və nəsəb alimi.[6]
| İbn Sad | |
|---|---|
| ərəb. أبو عبد الله محمد بن سعد بن منيع البغدادي[1] | |
| Doğum tarixi | 784[2][3] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 16 fevral 845[4][5] |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | tarix |
| Elmi rəhbəri | Vəqidi |
| Tanınmış yetirməsi | İbn Əbid-Dünya |
Hicri 160-cı (777 və ya 784) ildə Bəsrədə doğulmişdur.[7] Elə burada çoxu tabiindən və təbəi-tabiindən olmaqla bir çox şəxsdən dini dərslərlə birlikdə ərəb dili və ədəbiyyatı öyrənmiş, hədis rəvayət etmişdir. Dərs aldığı müəllimlərə Hüşeym ibn Bəşir, Vəki ibn Cərrah, Əbu Asim ən-Nəbil, Arim ibn Fəzl, İsmayıl ibn Uleyyə, Əffan ibn Müslim və Əbül-Vəlid ət-Təyalisi kimi şəxsiyyətləri misal göstərmək olar. Daha sonra hədis və əxbər öyrənmək məqsədilə Kufə, Mədinə və Məkkəyə səfərlər etmiş və bu səfərlərinə çox gənc yaşlarında çıxmışdır: Onun Mədinədə Osman ibn Əffan ailəsinin mövlası Əbu Əlqamə əl-Fəravi ilə görüşdüyündə 20 yaşı var idi.
İbn Sad Mədinə və Məkkədə qaldığı dövrdə Məhəmməd Peyğəmbərin qəzvə və səriyyələrinin baş verdiyi yerləri də araşdırmışdır. İbn Sad, Mədinədən sonra Raqqaya, Dəməşqə, oradan isə Bağdada gedərək ömrünün sonuna qədər orada yaşamışdır.
İbn Sad burada müəllimi Vəqidinin katibliyi etmişdir. O, Vəqidi ilə "Katibül-Vəqidi", "Sahibül-Vəqidi", "Qulamul-Vəqidi" kimi ləqəblərlə xatırlanmasına səbəb olan yaxın bir dostluq qurmuş və Vəqidinin ölümünə qədər ondan heç ayrılmamışdır.
Onun Vəqididən başqa, Rüveym ibn Yəzid əl-Muqri, Məhəmməd ibn Sədan əd-Darir əl-Kufi, Əbu Zeyd əl-Ənsari, Mədaini, İbnül-Kəlbi və Musab ibn Abdullah əz-Zübeyridən qiraət, dil, nəsəb və tarix kimi sahələrdə faydalandığı məlumdur. İbn Sadın Süfyan ibn Uyeynə, Vəki ibn Cərrəh, Əbu Nueym Fəzl ibn Dükəyn, Hüşeym ibn Bəşir, Vəlid ibn Müslim, Mən ibn İsa və Süleyman ibn Hərb kimi cərh və tədil üstadları tərəfindən "siqa" (etibarlı) qəbul olunan alim və mühəddislərdən hədis alması, onun həm müasirləri, həm də sonrakı nəsillər tərəfindən yüksək qiymətləndirilməsinə səbəb olmuşdur. Bəlazuri, İbn Əbid-Dünya, Haris ibn Əbu Usamə və Əbül-Qasım əl-Bəqavi kimi alimlər də ondan hədis etmişlər.
Onun "ət-Təbəqatül-Kübra" əsəri araşdırıldığında, rəvayət etdiyi şəxsiyyətlərin hədis, rical, cərh və tədil, fiqh, qiraət və digər Quran elmləri, siyər, məğazi, əxbar, fütuh, şeir və nəsəblər sahəsində tanınmış alimlər olduğu, eləcə də İbn Sadın geniş bir elmi mədəniyyətə və müxtəlif elm sahələrində dərin biliyə malik olduğu aydın görünür. Onun tələbələrindən və "ət-Təbəqat" əsərinin rəvayətedicilərindən biri olan Hüseyn ibn Fəhüm (və ya Fəhm), əsərə əlavə etdiyi tərcümeyi-hal hissəsində İbn Sadı elmi zəngin, çoxlu hədis və xəbərə sahib, xüsusilə qəribül-hədis və fiqh sahələrində çoxlu əsər yazmış bir şəxsiyyət kimi təsvir etmişdir.
İbn Sad 4 Cəmaziyəl-axir 230-cu (16 fevral 845) ildə Bağdadda vəfat etmiş və Babüş-şam qəbirtanlığında dəfn edilmişdir.
Cərh və tədil alimləri İbn Sadı şərəfli, fəzilətli, doğru danışan və (ümumilikdə) "siqa" bir şəxsiyyət kimi qəbul edirlər. Əbu Xətim ər-Razi öz atasının onun haqqında "İbn Sad doğru danışandır" dediyini söyləmişdir. Xətib əl-Bağdadı onun haqqında buları demişdir:[8]
|
İbn Sad elm, fəzilət və ədalət sahibi bir şəxsiyyətdir. O, kitabına daxil etdiyi hədisləri əksər hallarda araşdırdıqdan sonra qeyd etmişdir ki, bu da onun doğruluğunu və etibarlılığını göstərir ...
|
|
İbnün-Nədim onu belə təsvir etmişdir:[9]
|
|
Halı məchul (gizli) olsa da, siqadır (etibarlıdır), səhabə və tabiin xəbərlərində alimdir. |
|
Bəzi alimlər onun haqqında "müəllimi zəif, özü isə "siqa"dır" deyiblər. Zəhəbi və İbn Həcər kimi mötədil cərh və tədil alimləri isə onu birbaşa etibarlı bir şəxs olaraq qəbul etmişlər.[10][11]
Ən məşhur əsəri "Təbəqat" olaraq tanınan "Kitabüt-Təbəqatil-kəbir"dir ("ət-Təbəqatül-kübra"). Digər əsərləri isə bunlardır:
- Kitabüt-Təbəqatis-sağir,
- Ət-Tarix,
- Əxbərün-nəbi,
- Əl-Qəsidətül-hulvaniyyə fiftixaril-Qəhtaniyyin aləl-Ədnaniyyin.
İbn Sada Həsən əl-Bəsrinin həyatı haqqında qələmə alınmış "əz-Zührufül-qəsri fi tərcəməti Əbi Səid əl-Bəsri" kimi başqa əsərlər də nisbət olunur, lakin onlar haqqında məlumat yoxdur.[12]
- İbn Sad, "Təbəqat", I cild.
- ↑ الذهبي ش. ا. Siyar A'lam al-Nubala (ərəb.). S. 406.
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France Muḥammad, Kātib al-Wāqidī Ibn Saʿd // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Muḥammad ibn Saʿd Ibn Saʿd // AlKindi.
- ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #119181118 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ 1 2 ca 784-845 Kātib al-Wāqidī // LIBRIS. İsveç Milli Kitabxanası.
- ↑ "İbn Sa'd". TDV İslam Ansiklopedisi. 30.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Zəhəbi. Aləmün-nubəla (ərəb). X. Beyrut. 1981–85. 664.
- ↑ Tarixu Bağdad (ərəb). V. Qahirə → Mədinə. 1931. 321.
- ↑ Səxavi. əl-İlan bit-təvbix (ərəb). Beyrut. 60.
- ↑ Aləmün-nubəla (ərəb). X. Beyrut. 1981–85. 664–667.
- ↑ Təhzibüt-Təhzib (ərəb). V. Heydərabad. 1907–1909. 118–119.
- ↑ Bağdadlı, İsmayıl paşa. Hədiyyətül-arifin. II. İstanbul → Tehran. 1951-55 → 1967. 11.