İbn Rəcəb

Əsl adı Zeynəddin ibn Əbdürrəhman ibn Əhməd ibn Əbdürrəhman ibn əl-Həsən ibn Məhəmməd ibn Əbi Bərəkət ibn Məsud əs-Sulami əl-Bağdadidir.^[4] Rəbiul-əvvəl ayında hicri 736-cı ildə (noyabr 1335) Bağdadda anadan olub. Babası Rəcəb ayında dünyaya gəldiyi üçün, ona babasına nisbətlə İbn Rəcəb deyilmişdir. İlk təhsilini mühəddis olan atası və babasından alıb. Kiçik yaşlarından Əbdürrəhim ibn Abdullah əz-Zəriraninin Bağdaddakı Mücahidiyyə mədrəsəsindəki dərslərində iştirak edib. Atasının təşviqi ilə yenə kiçik yaşlarında Bağdaddakı Səfiyyüddin İbn Əbdülhəq əl-Bağdadi, Əlamüddin əl-Birzəli və Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Əhməd ət-Təli əd-Dəməşqi kimi alimlərin elm məclislərində iştirak etdi və onlardan icazət (diplom) aldı. Hicri 744-cü (1343) ildə atasıyla birlikdə Dəməşqə getdi. Orada mühəddis İbnün-Nəqib əl-Misri və Əlaəddin Əhməd ibn Əbdülmömin əs-Subkidən icazət aldı. Məhəmməd ibn İsmayıl əl-Həbbaz və İbrahim ibn Davud əl-Əttar kimi mühəddislərdən hədis dinlədi. Oradan Nablusa gedərək Hafiz İbn Bədranın tələbələrinin dərslərində iştirak etdi. Ardınca Qüdsdə Əlaidən də hədis dinlədi. Hicri 748-ci ildə (1347) atasıyla birlikdə Bağdada qayıtdı. Bu minvalda Əbül-Məali Məhəmməd ibn Əbdürrəzzaq əş-Şeybanidən hədis öyrəndi. Sonrakı il atasıyla birlikdə həccə getdi. Məkkədə Əbu Həfs Ömərdən Buxarinin "Sulasiyyat"ını dinlədi. Qayıtdığı Dəməşqdə İbn Qəyyim əl-Cövziyyəyə tələbəlik etdi və onun ölümünə kimi müəllimin yanında qaldı. Daha sonra Qahirəyə gedib İbnül-Müluk və Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Əbül-Hərəm əl-Qəlanisinin hədis halqasına qoşuldu. Hicri 763-cü ildə (1362) yenidən həccə getdi. Müəllimləri arasında Zeynüddin əl-İraqi, İbn Əbdülhadi, Fəxrəddin Osman ibn Yusif ən-Nuri, Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Əbdüləziz əl-Vərraq, Əlaəddin Əli ibn Zeynüddin əl-Münəcca kimi alimlər də vardır.

Nəhayət Dəməşqdə məskunlaşan İbn Rəcəb, müəllimi İbn Qazil-Cəbəlin vəfatından (v. 771/1370) sonra onun söhbətlərini davam etdirdi və İbnüt-Təqinin ölümünün (v. 788/1386) ardınca Hənbəliyyə Mədrəsəsində dərs deməyə başladı. Bundan başqa Öməriyyətüş-Şeyxiyyə və Türbətül-İzziyyə mədrəsələrində moizələr oxudu.

İbn Rəcəb abid və zahid^[2] bir şəxs idi. O, hədislərə, səhabə və sələfin mənqibələrinə agah olmaqla yanaşı güclü üslubu sayəsində təsirli moizələr verirdi. Dünya işlərinə çox əhəmiyyət verməz və dövlət adamları ilə görüşməzdi. İbn Rəcəb, Qəssaindəki Sükkəriyyə Mədrəsəsində tədris və müəlliflik işləri ilə də məşğul olmuşdu. Aralarında Məhəmməd ibn Əhməd əl-Məqdisi, İbnül-Ləhham, İbnür-Rəssam, Əbdürrəhman ibn Əhməd ibn Əyyaş, Qazıl-qudat Əbül-Fəzl Muhibbüddin Əhməd ibn Nəsrullah əl-Bağdadi və Əbu Zər Əbdürrhman ibn Məhəmməd əl-Misri kimi alimlərin də olduğu bir çox tələbə yetişdirmişdir. 4 Ramazan 795-ci ildə (14 iyul 1393) Dəməşqda vəfat etmiş və Bab əs-Sağir qəbiristanığında dəfn olunmuşdur. Qəbri Şamdakı ziyarətgahlardan biridir. Bəzi mənbələrdə vəfat etdiyi ayın Rəcəb olduğu da qeyd edilir.^[3]

İbn Rəcəb əsasən fiqh, kəlam, hədis, təfsir, tarix və bioqrafiya sahələrində çoxlu əsərlər qələmə almışdır:^[3]

• Fiqhlə bağlı əsərləri: "əl-Qəvaid" (Təqrirül-qəvaid və təhrirül-fəvaid), "əl-İstixrac li-əhkamil-xərac", "əl-Qaidətüz-zəhəbiyyə fil-muəmalətil-İslamiyyə: "Lə zərarə və lə dirar" (Qahirə 1990), "Lətaifül-məarif fimə li-məvasimil-əm minəl-vəzaif" və s.
• Bioqrafiya və tarixlə bağlı əsərləri: "əz-Zeyl alə Təbəqatil-Hənəbilə" (Dəməşq 1370; I–II, Qahirə 1372), "Sirətü-Əbdilməlik ibn Ömər ibn Əbdiləziz", "Fəzailüş-Şam".
• Hədislə bağlı əsərləri: "Fəthul-bari alə Səhihil-Buxari", "Şərhu-İləlit-Tirmizi", "Cəmiul-ulum vəl-hikəm fi şərhi xəmsinə hədisən min cəvamiil-kiləm", "İxtiyarül-əvla fi şərhi hədisi ixtisamil-mələil-alə" və s.
• Əqidə-kəlamla bağlı əsərləri: "ət-Təxvif minən-nar vət-tarif bi-hali daril-bəvar" (Qahirə 1992), "Muxtəsəru-Şuabil-iman", "Kəlimətül-ixlas və təhqiqu-mənaha" və s.
• Təsfirlə bağlı əsərləri: "Təfsiru-surətin-Nəsr", "Təfsiru-surətil-İxlas", "Təfsiru-surətil-Fələk" və s.

O yuxardakı əsərlərdən başqa əsərlər də qələmə almışdır. Ondan bəziləri bunlardır: "Fəzlü ilmis-sələf alə ilmil-xələf" (Beyrut 1983), "əl-Fərq beynən-nəsihə vət-təyir", "İstinşaqu nəsimil-üns min nəfəhati riyazil-quds" və s.

1. ↑ ^{1 2} Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
2. ↑ ^{1 2} "الإمام ابن رجب الحنبلي". 14.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
3. ↑ ^{1 2 3} "İbn Receb". 14.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.
4. ↑ "ابن رجب الحنبلى". 14.05.2025 tarixində arxivləşdirilib.