İbn Mücahid

Bağdadda doğulub və burada da yaşayıb. Əbüz-Zəra Əbdürrəhman ibn Əbdüsdən Quran və qiraət dərsləri aldı. Nafi ibn Əbdürrəhmanın qiraət ilə təxminən iyirmi, Əbu Əmr ibn Əla, Həmzə ibn Həbib və əl-Kisai qiraətləri ilə də bir neçə dəfə Quranı xətm etdi.^[1][2] Həmçinin qiraət sahəsində Abdullah ibn Kəsir əl-Müəddib və İdris ibn Əbdülkərimdən bəhrələndi. Həcc ziyarəti üçün getdiyi Məkkədə Qunbulun evində qalaraq ondan İbn Kəsir əl-Məkkinin qiraətini öyrəndi.^[3][4] Sədan ibn Nəsr, Əhməd ibn Mənsur ər-Rəmadi, Məhəmməd ibn İshaq əs-Səğani, Müfəddəl ibn Məhəmməd əl-Cənədi, Məhəmməd ibn Abdullah ibn Mübarək və Abbas ibn Məhəmməd əd-Düri onun hədis öyrəndiyi müəllimləridir.

İbn əl-Əhrəm əd-Dəməşqi, İbn Mücahiddən 300-ə yaxın tələbənin qiraət öyrəndiyini yazmışdır. Əbu Tahir Əbdülvahid ibn Əbu Haşim, Saleh ibn İdris, Əbül-Fərəc əş-Şənəbuzi, Abdullah ibn Hüseyn əs-Samarri, Əli ibn Hüseyn əl-Qədairi onlardan bəziləridir. Ömər ibn Şahin, Darəqutni, Əbu Müslim Əhməd ibn Məhəmməd əl-Katib kimi şəxslər də ondan hədis rəvayət ediblər. Dindarlığı və gözəl əxlaqı ilə tanınan İbn Mücahid hicri 324-cü (13 iyul 936) ildə vəfat etmiş və evinin bağçasına dəfn edilmişdir. İbn ən-Nədim ölüm tarixinin şaban ayının son gecəsi olduğunu qeyd etmişdir.

Xətib əl-Bağdadi və Zəhəbi onu "siqa" hesab etmişdir. Saləb Əhməd ibn Yəhya ən-Nəhvi onu dövrünün "Allahın kitabını ən yaxşı bilən" şəxsi adlandırmışdır. İbn Mücahidin qiraət elminə verdiyi ən vacib töhfə, məşhur və mütəvatir qiraətləri sahənin mütəxəssislərini razı salacaq qurra seçimi ilə (Nafi ibn Əbdürrəhman, Əbu Əmr ibn Əla, İbn Amir əd-Dəməşqi, İbn Kəsir əl-Məkki, Asim ibn Bəhdələ, Həmzə ibn Həbib, əl-Kisai) "Kitabüs-Səba fil-qiraət" adlı əsərində bir yerə toplamasıdır. Bu əsəri ilə İbn Mücahid, məşhur yeddi qiraəti ilk dəfə bir yerə toplamışdır. O, "Quran yeddi hərf üzərində nazil oldu" hədisindəki "yeddi hərf"lə yeddi qiraət termini arasında qarışıqlığa səbəb olduğu iddiası ilə (bəzi alimlər tərəfindən) tənqid olunsa da,^[5] "yeddini yeddi edən müəllif" olaraq qiraət ədəbiyyatlarındakı yerini almışdır. Bu əsər şöhrəti dövrümüzə qədər gəlib çatmış bir əsər olub, səhih və mütəvatir qiraətlərin ilk mənbəyidir.

Həmçinin İbn Mücahid şaz hesab olunan qiraətləri oxuyanlarla mübarizə apararaq onları bu işdən vaz keçirməyə çalışmışdır. Məsələyə dövlət adamlarının da diqqətini cəlb etmiş və onların məsələyə müdaxiləsini təmin etmişdir. O, İbn Şənəbuz və İbn Miksəm əl-Əttar kimi Abdullah ibn Məsud, Übey ibn Kəab və digər bəzi səhabələrdən rəvayət edilən şaz qiraətləri oxuyan qarilərin qarşısının alınması təmin etmişdir.^[6]

İbn Mücahidin qələmə almış olduğu əsərləri bunlardır:

1. Kitabüs-Səba. "Kitabüs-Səba fil-qiraət" adı ilə və həmçinin Şövqi Dayfın təhqiqi ilə nəşr edilmişdir (Qahirə 1972, 1980).
2. İxtilafü qurra il-əmsar. Bir nüsxəsi Dublində (Chester Beatty Library, № 4930) saxlanılır.^[7]
3. Kitabüş-Şəvaz fil-qiraət. İbn Cinni, "əl-Muhtəsəb fi təbyini vücuhi şəvazzil-qiraət vəl-izahi anhə" adlı əsərində (nəşr edən Əli ən-Nəcdi Nasif – Əbdülfəttah İsmayıl Şələbi, Qahirə 1386/1966) bu kitaba istinad etmişdir.

İbn Mücahidin mənbələrdə adı çəkilən digər əsərləri bunlardır:

• əl-Qiraətül-kəbir,
• el-Qiraətüs-sağir,
• Kitabül-Yaət,
• Kitabül-Haət,
• Qiraətü Əbi Əmr,
• Qiraətü İbn Kəsir,
• Qiraətü Asim,
• Qiraətü Nafi,
• Qiraətü Həmzə,
• Qiraətül-Kisai,
• Qiraətü İbn Amir,
• Qiraətün-nəbi,
• İnfiradül-qurrais-səba,
• Qiraətü Əli ibn Əbi Talib,
• İxtilafül-qiraət və təsrifü vücuhiha.^[8]

1. ↑ İbn Mücahid. Kitabüs-Səba (ərəb). 88, 98, 99.
2. ↑ Zəhəbi. Mərifətül-qurra (ərəb). I. 468.
3. ↑ İbn Mücahid. Kitabüs-Səba (ərəb). 92.
4. ↑ Zəhəbi. Mərifətül-qurra (ərəb). II. 533–535.
5. ↑ İbn əl-Cəzəri. ən-Nəşr (ərəb). I. 36, 39.
6. ↑ Əbu Şamə. əl-Mürşidül-vəciz (ərəb). 162, 187–192.
7. ↑ Sezgin. Geschichte des arabischen Schrifttums (alman). I. 14.
8. ↑ İbn Xeyr. Fəhrəsə (ərəb). 23–24.