İbn Əbil-Hədid (ərəb. ابن أبي الحديد) və ya Əbu Həmid İzzüddin Əbdülhəmid ibn Hibətullah ibn Məhəmməd əl-Mədaini — Mötəzilə kəlamçısı və şair. "Nəhcül-bəlağə"nin şərhini yazmışdır.
| İbn Əbil-Hədid | |
|---|---|
| ərəb. ابن أبي الحديد | |
| Doğum tarixi | 30 dekabr 1190[1] |
| Doğum yeri | Kərx, Abbasilər |
| Vəfat tarixi | 2 iyun 1258[1] (67 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bağdad, Monqol imperiyası |
| Elm sahələri | kəlam, poeziya |
30 dekabr 1190-cu ilə Mədaində doğuluduğu deyilsə də şeirindəki misralarından[2] Kərxdə doğulub, Mədaində böyüyüdü məlum olur. Atası Mədain qazısı, qardaşları isə şair olub. Bütün Mədain xalqı kimi əvvəl şiə olan İbn Əbil-Hədid Bağdada getdikdən sonra Mötəziləyə yönəlmişdir.[3] Bəzi mənbələrin nəql etdiyinə görə şiəliyini gizlədərək təqiyyə etmişdir.[4] İbn Kəsr onun qulat (red - radikal) şiə olduğunu söyləmişdir.[5] Lakin əsərləri analiz edildikdə onun mötədil (red - radikal olmayan) bir şiə olduğu aydın olur. Əqidəvi fikrilərinin Cahizin fikirləri ilə üst-üstə düşdüyündən onun Mötəzilənin Cahiziyyə qolundan olduğunu deyənlər də olmuşdur. Bağdada gəldikdən sonra Nizamiyyə mədrəsəsində müxtəlif əqidəli alimlərdən dərslər almışdır: Şafii məzhəbindən olan Əbül-Xeyr Müsaddiq ibn Şəbib əl-Vasitidən ərəb dili və qrammatikası, Hənbəli məzhəbindən olan Əbül-Bəqa əl-Ukbəridən ərəb ədəbiyatı, Mötəzilə kəlamçısı olan Əbu Yaqub Yusif ibn İsmayıl əl-Ləmqənidən Mötəzilə kəlamı, Hənbəli məzhəbindən olan Əbu Məhəmməd Fəxrəddin İsmayıl ibn Əli əl-Bağdadidən fiqh, üsul və məntiq, Şiə olan Əbu Məhəmməd Qureyş ibn Sübeyə ibn Mühənnadan tarix və mötədil bir Şiə olan Bəsrə nəqibi (red - icma başçısı) Əbu Cəfər Yəhya ibn Məhəmməd əl-Bəsridən İslam tarixi dərsləri almışdır. Fikirlərinin formalaşmasında Əbu Cəfər Yəhyanın böyük rolu vardır. Abbasi xəlifəsi əl-Müstənsir-Billahın dövründə (1226-1242) katib vəzifəsində çalışmışdır. Daha sonra böyük qardaşı Müvəffəqüddinin də köməyilə Darüt-təşrifət katibi, xəzinə katibi və xilafət divanı katibi (red - mirzə) vəzifələrində çalışmışdır. Bu vəzifələrdən sonra da müxtəlif vəzifələrdə çalışan İbn Əbil-Hədid monqolların 1257-ci ildə Bağdada hücumu zamanı ölümə məhkum edilmişdir. Nəsrəddin Tusinin vasitəçiliyi və vəzir İbnil-Əlqaminin köməyi ilə ölümdən qurtulmuşdur. Həmin hadisədən 1 il sonra Bağdadda vəfat etmişdir.[6]
İbn Əbil-Hədid şərh, rəddiyə, tənqit və s. mövzularda 20-dən çox kitab qələmə almışdır.[6] Onlardan bəziləri aşağıdakılardır:
1. Şərhu Nəhcül-bəlağa. Müəllifinin Şərif ər-Razinin "Nəhcül-bəlağa" adlı kitabına yazılmış şərhdir.
2. Tətimmətü Nəhcil-bəlağa.
3. əl-Fələküd-dair aləl-Məsəlis-sair. Əyyubi vəziri Ziyaəddin İbnil-Əsirin müəllifi olduğu "əl-Məsəlüs-sair fi ədəbil-katib vəş-şair" adlı əsərə yazılmış tənqiddir.
4. əs-Səbul-Aləviyyət. İbn Əbil-Hədidin 7 uzun qəsidəsindən ibarət olan əsər. Bu əsərə "əl-Qəsaidüs-səbul-Ələviyyət" də deyilir.
5. əl-Qəsəidül-Müstənsiriyyət. Xəlifə Müstənsir-Billahı tərifləyən on beş uzun qəsidənən ibarət bir əsərdir.
6. Kitabu Nəzmil-Fəsix. Dilçilik haqqında əsərdir.
7. Şərhul-Ayətül-bəyyinət. Fəxrəddin ər-Razinin məntiq haqqındakı "əl-Ayətül-bəyyinət" adlı risaləsinə yazılmış şərhdir.
8. Şərhu Mənzumə (Əlfiyyə / urcuzə) fi (üsuli)t-tib. İbn Sinanın tibb haqqındakı mənzuməsinin şərhidir.
- ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #102472424 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ əl-Ələvi, İbn Əbür-Riza. ət-Tənbihat alə məanis-səbil-Ələviyyat (ərəb). 113.
- ↑ əl-Qummi. əl-Qunə val-Əlkab, cild I (ərəb). 185.
- ↑ Mucəm əl-Mətbuat əl-Ərabiyyə, cild I (ərəb). 29.
- ↑ əl-Bidayə, cild XIII (ərəb). 213.
- ↑ 1 2 "İBN EBÜ'l-HADÎD". 13.03.2025 tarixində arxivləşdirilib.