Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinİase Tuşi (gürc. იასე თუში) Səfəvi dövründə yaşamış gürcü yazıçısı idi. O, özünün polemik əsəri Sametsniero (“tədqiqat”; hərfi mənası “elmi”) ilə tanınır. Bu əsər illüminasiya olunmuş mətn olub, ən erkən gürcü dili–fars dili lüğətlərindən birini ehtiva etməsi ilə seçilir və indiyədək İranda tapılmış “ən qədim gürcü əlyazması” hesab edilir.[1]
| İase Tuşi | |
|---|---|
| Doğum tarixi | XVI əsr |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | XVII əsr |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | yazıçı |
Sametsniero əsərində Tuşi şiəlik mövqeyindən çıxış edərək xristianlıq tənqidinə yer vermiş, şiə İslamını (onu “tam və kamil bir din” adlandırır) təbliğ etmiş və Səfəvi şahı I Şah Abbasın şəninə (1588–1629) təriflər yazmışdır.[1] Xatuna Bainduraşvilinin yazdığına görə, Sametsniero “Gürcü Renessansı dövrünün ən maraqlı mətnlərindən biridir” və “şiə İslamının mövqeyindən xristianlığın gürcü poeziyası ilə tənqid olunması” Gürcüstan–Səfəvi münasibətlərinin mürəkkəbliyini göstərirdi.[1]
Tuşinin həyatının erkən dövrü barədə məlumat olduqca azdır. O, 16-cı əsrin ikinci yarısında Tuşetidə anadan olmuş və dövrün tələblərinə görə yaxşı təhsil almış, dini və dünyəvi ədəbiyyata bələd olmuşdur. 17-ci əsrin əvvəllərində Səfəvilər dövlətinə gəldikdən sonra İslamı qəbul etmiş və ömrünün qalan hissəsini Səfəvi dövlətinin paytaxtı İsfahanda keçirmişdir.[2]
Sametsniero İranda aşkar olunmuş ən qədim gürcü yazılı abidəsi hesab olunur.[1] Bainduraşvilinin yazdığına görə, əsər 1620-ci illərdə, I Şah Abbasın (1588–1629) hakimiyyəti dövründə yazılmışdır və mətndə şahın sağ olduğu qeyd olunduğu üçün bundan sonrakı tarixə aid deyil.[1] Əsər 15 fəsildən, 280 misradan,[2] gürcü-fars lüğətinin ən erkən nümunələrindən birini ehtiva edən əlavədən,[2] həmçinin 40 səhifəlik “gözəl illüminasiya olunmuş mətn”dən ibarətdir.[1] Əlyazmanın son hissəsi isə bərpa olunmaz şəkildə zədələnmişdir.[1]
Poemasında Tuşi bibliya hekayələrini müzakirə etmiş və onları Qurani-Kərim, xüsusilə də şiəlik baxışları əsasında tənqid etmişdir.[3] O, əsərində “Tanrının üç hipostazda olması nəzəriyyəsini teoloji baxımdan əsassız və qəbulolunmaz” saydığını bildirmiş, İsanı Allahın oğlu kimi yox, İslam təliminə uyğun olaraq Məhəmməd peyğəmbərdən əvvəl gəlmiş böyük peyğəmbərlərdən biri kimi təqdim etmiş və ona “Peyğəmbər İsa” deyə müraciət etmişdir. Bu yanaşma Tanrının cismani surət ala bilməsi fikrini rədd edirdi.[3]
Tuşi əsər boyu Məhəmməd peyğəmbəri və Əlini tərifləmişdir.[3] Şiəlik prinsiplərinə uyğun olaraq, o, On iki imamı Məhəmmədin həvariləri kimi qəbul etmiş və onları İsanın On iki həvarisi ilə müqayisə etmişdir.[3] Tuşi həmçinin əsərdə I Şah Abbası mütəmadi şəkildə tərifləmişdir.[3] Əsərin yeddinci fəslində Tuşi şiəliyi “tam və kamil bir din” kimi təqdim etmişdir.[3] Onun 17-ci əsrin ikinci yarısında İsfahanda vəfat etməsi təxmin edilir.[2]
Baindurashvili, Khatuna. The Safavid Empire: Iase Tʻuši // Thomas, David; Chesworth, John A. (redaktorlar ). Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 10 Ottoman and Safavid Empires (1600–1700). Brill. 2017. ISBN 978-9004346048.