Xacə Nizaməddin Übeydullah əz-Zakani (fars. خواجه نظام الدین عبید الله الزاکانی; 1301 – 1371, Şiraz), daha çox Übeyd Zəkani (عبید زاکانی) kimi tanınır — Elxanilər dövlətində yaşamış fars şairi. O, fars ədəbiyyatının ən yaxşı satiriklərindən biri hesab olunurdu. Onun ən məşhur əsəri dini riyakarlığa hücum edən siyasi satira olan "Muş-o qorbeh"dir ("Siçan və pişik"). Çox məşhur bir şəxsiyyət olsa da, əsərlərinin əksəriyyətində təxribatçı və ədəbsiz mətnlərdən ibarət olduğu üçün Übeydin yaradıcılığına son vaxtlara qədər az diqqət yetirilirdi.[1] O, Fransa maarifçi yazıçısı Volter ilə müqayisə edilmişdir.
| Übeyd Zəkani | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1301 |
| Vəfat tarixi | 1371 |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair |
| Tanınmış əsərləri | Siçan və pişik |
Übeyd islam dövrünün əvvəllərində İranın şimalında Qəzvinə köçmüş ərəb qəbiləsi olan Bənu Xəfacənin nəslindən olan Zəkani ailəsindən idi.[1] Zəkani ailəsi iki qoldan ibarət idi; biri din sahəsi ilə seçilir, digəri isə Übeydin mənsub olduğu mülkədar və bürokratlardan ibarət idi.[2] Übeydin özünün 1319-cu ildən əvvəl Qəzvində anadan olduğu güman edilir.[1] İran o zamanlar monqol Elxani hakimiyyəti altında idi və bu dövr geniş şəkildə fars poeziyasının qızıl dövrü hesab olunurdu.[2]
Übeydin əsərlərinin çoxu farsca yazılmışdır. Buna baxmayaraq, onlardan bəziləri ərəbcə də qələmə verilmişdir və bu, onun yüksək səviyyəli təhsilini nümayiş etdirir.[2] Übeydin ən məşhur əsəri dini riyakarlığa hücum edən siyasi satira olan "Muş-o Qorbeh"dir ("Siçan və pişik").[2][3][1] İnsanların dini tənqid etdiyinə görə ölümlə üz-üzə qala biləcəyi bir dövrdə ərsəyə gətirildiyi üçün əsər riskli sayılırdı.[3]
Übeyd fars ədəbiyyatının ən yaxşı satiriklərindən biri hesab olunur.[2][3] O, Fransa maarifçi yazıçısı Volter ilə müqayisə edilmişdir.[2] Britaniya şərqşünası Edvard Qranvil Braunun fikrinə görə, Übeyd "bəlkə də İranda ortaya çıxmış ən görkəmli parodist və satirik yazıçı" idi.[2] Übeyd İrəc Mirzə ilə birlikdə İranın ən məşhur satiriklərindən biri hesab olunur [3]
- de Bruijn, J.T.P. (2002). "ʿUbayd-I Zākānī". The Encyclopaedia of Islam, Second Edition (12 vols.). Leiden: E. J. Brill.
- Haidari, A. A. "A Medieval Persian Satirist". Bulletin of the School of Oriental and African Studies. University of London. 49 (1). 1986: 117–127. doi:10.1017/S0041977X00042531. JSTOR 617673.
- Khorramshahi, Baha'-al-Din. Hafez ii. Hafez's life and times // Encyclopaedia Iranica, Vol. XI, Fasc. 5. 2002. 465–469.
- Kowsar, Nikahang. Being Funny Is Not that Funny: Contemporary Editorial Cartooning in Iran. 79. Johns Hopkins University Press. 2012. 117–144.
- Limbert, John. Shiraz in the Age of Hafez. University of Washington Press. 2004. 1–182. ISBN 9780295802886.
- Meneghini, Daniela. ʿObayd Zākāni // Encyclopaedia Iranica. 2008.
- Wing, Patrick. Mozaffarids // Encyclopaedia Iranica. 2014.