Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinÖzəl şirkət — səhmləri və ya payları ictimai şəkildə təklif olunmayan, mülkiyyəti bir qrup şəxsin, ailənin və ya məhdud sayda investorların əlində cəmləşən bir biznes subyekti növüdür. Belə şirkətlər adətən ictimai şirkətlərdən fərqli olaraq birjalarda qeydiyyata alınmır və onların maliyyə hesabatları geniş ictimaiyyət üçün açıq olmaya bilər. Özəl şirkətlər müstəqil hüquqi şəxs statusuna malik olur və öz öhdəliklərinə görə mülki məsuliyyət daşıyır.[1]
Özəl şirkətlər çox vaxt ailə biznesləri, kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri, eləcə də inkişaf mərhələsində olan startaplar tərəfindən yaradılır. Onların əsas məqsədi mənfəət əldə etmək, eyni zamanda idarəetmədə çeviklik və qərarvermədə sürət təmin etməkdir. Belə şirkətlərdə pay sahiblərinin sayı məhdud olur və səhmlərin ötürülməsi müəyyən qaydalarla tənzimlənir.
Bir çox ölkələrdə özəl şirkətlərin hüquqi forması məhdud məsuliyyətli cəmiyyət (ing. Limited Liability Company, LLC) və ya özəl məhdud şirkət (ing. Private Limited Company, Ltd.) adlanır. Bu cür şirkətlərdə iştirakçılar yalnız şirkətə qoyduqları kapital həcmində məsuliyyət daşıyırlar.[2]
Özəl şirkətlərdə idarəetmə strukturu adətən direktorlar şurası və ya təsisçilər tərəfindən formalaşdırılır. İllik yığıncaqlar və maliyyə hesabatlarının təqdim edilməsi kimi öhdəliklər isə ictimai şirkətlərə nisbətən daha sadələşdirilmiş olur.
Tarixi baxımdan özəl şirkətlər sənaye inqilabından sonra, XIX əsrdə kapitalizmin inkişafı ilə geniş yayılmışdır. Bu model xüsusilə Böyük Britaniya və ABŞ kimi ölkələrdə şəxsi mülkiyyət hüquqlarının güclənməsi ilə iqtisadi sistemin əsas dayaqlarından birinə çevrilmişdir.[3][4]
Bu şirkət forması həmçinin investorların risklərini məhdudlaşdıraraq yeni biznes təşəbbüslərinin yaranmasını asanlaşdırır. Buna görə özəl şirkətlər müasir iqtisadiyyatın mühüm hissəsi hesab olunur və qlobal səviyyədə məşğulluğun və ÜDM-un əhəmiyyətli hissəsini formalaşdırır.
Özəl şirkətlər təşkilati quruluş və hüquqi statusdan asılı olaraq müxtəlif adlarla tanına bilər: korporasiya, məhdud məsuliyyətli şirkət, məhdud şirkət, məsuliyyətsiz şirkət və ya digər oxşar adlarla. ABŞ-da, lakin ümumiyyətlə Böyük Britaniyada deyil, bu termin həmçinin tərəfdaşlıq, fərdi sahibkarlıq və ya biznes etimadı (ing. business trust) formalarına da şamil edilə bilər. Hər bir bu kateqoriya özünəməxsus əlavə tələblərə və məhdudiyyətlərə malikdir və bu, maliyyə hesabatı, gəlir vergisi, dövlət öhdəlikləri, əmək münasibətləri, marketinq imkanları və digər biznes qərarlarına təsir göstərə bilər.
Bir çox ölkələrdə yalnız özəl şirkətlər üçün nəzərdə tutulan xüsusi təşkilati formalar mövcuddur. Məsələn, Birləşmiş Krallıqda “səhmlərlə məhdud özəl şirkət” (ing. Private Company Limited by Shares, Ltd), Cənubi Afrika və Avstraliyada isə “məsuliyyətsiz şirkət” və “mülkiyyətlə məhdud şirkət” (ing. Proprietary Limited Company, Pty Ltd) formaları geniş yayılmışdır.
Hindistanda özəl şirkətlər Şirkətlər Reyestri tərəfindən qeydiyyata alınır və bu qurum Korporativ İşlər Nazirliyinə tabedir. Hindistan qanunvericiliyinə görə, bütün özəl şirkətlərin adının sonunda “Private Limited” ifadəsi olmalıdır.[5]
Özəl şirkətlər adətən şəffaflıq və illik hesabatların təqdim edilməsi baxımından ictimai səhmdar cəmiyyətlərə nisbətən daha az və ya sadələşdirilmiş hesabat tələblərinə malik olurlar. Məsələn, ABŞ-da özəl şirkətlər ictimaiyyətə açıq şəkildə maliyyə hesabatı təqdim etmək öhdəliyində deyillər. Bu səbəbdən, onlar maliyyə vəziyyətləri barədə məlumatları rəqiblərinə açıqlamadan fəaliyyət göstərə bilər və çətin maliyyə vəziyyətlərində müştəri və tərəfdaş etimadının dərhal itirilməsinin qarşısını alırlar.
Məhdud hesabat öhdəlikləri və səhmdar gözləntilərinin az olması özəl şirkətlərə daha çox əməliyyat çevikliyi qazandırır; bu da onların qısamüddətli mənfəətdən çox uzunmüddətli inkişaf strategiyalarına fokuslanmasına şərait yaradır.
Bundan əlavə, özəl şirkətlərin rəhbərliyi səhmdarların təsdiqinə ehtiyac duymadan qərar qəbul edə bilər ki, bu da sürətli və çevik idarəetməni təmin edir.[6][7]
Avstraliyada Korporasiyalar Aktı 2001 qanununun 2E bölməsinə əsasən, ictimai şirkətlər illik yığıncaqla bağlı müəyyən sənədləri Avstraliya Qiymətli Kağızlar və İnvestisiya Komissiyasına (ASIC) təqdim etməlidirlər. Böyük özəl şirkətlər üçün isə eyni qanun Form 388H adlı maliyyə hesabatının təqdim olunmasını tələb edir.
ABŞ-da özəl şirkətlər ictimai şirkətlərdən fərqli mühasibatlıq auditi standartlarına tabedir və bu standartlara Maliyyə Hesabatı Standartları Şurasının (FASB) Özəl Şirkətlər Şurası nəzarət edir.
ABŞ-da özəl şirkətlərin məlumatlarını və maliyyə vəziyyətini öyrənmək üçün həmin şirkətin qeydiyyatdan keçdiyi ştatın dövlət katibi ilə əlaqə saxlamaq və ya Dun & Bradstreet kimi özəl biznes məlumat bazalarından istifadə etmək mümkündür. Sageworks kimi şirkətlər isə sənaye kodlarına əsasən bölünmüş şəkildə özəl şirkətlər haqqında aqreqasiya edilmiş məlumatlar təqdim edirlər.[8]
Buna qarşılıq olaraq, Birləşmiş Krallıqda bütün qeydiyyatdan keçmiş şirkətlər mərkəzləşdirilmiş şəkildə Companies House adlı dövlət orqanında qeydiyyata alınır.[9]
Özəl şirkətlər bəzən həmçinin səhmdarların sayına görə məhdudiyyətlərlə üzləşirlər. Məsələn, ABŞ-da Qiymətli Kağızlar və Birja Aktı (1934)nin 12(g) bölməsi özəl şirkətlərin səhmdar sayını ümumilikdə 2000 nəfərdən az saxlamasını tələb edir, İnvestisiya Şirkətləri Aktı (1940) isə 100-dən çox səhmdarı olan investisiya şirkətlərinin qeydiyyata alınmasını zəruri hesab edir.
Avstraliya qanunvericiliyinə əsasən, Korporasiyalar Aktı 2001in 113-cü bölməsinə görə, özəl şirkətlərdə 50-dən çox işçi olmayan səhmdar ola bilməz.
- ↑ Reifman, Shlomo; Murphy, Andrea D., redaktorlar "America's Largest Private Companies". Forbes. 6 noyabr 2008. 20 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 yanvar 2018.
- ↑ "Ministry of Corporate Affairs - MCA Services". 1 sentyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2021.
- ↑ "Introduction to Private Companies". Private Company Knowledge Bank. PrivCo. 20 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 mart 2011.
- ↑ "Private Company Research". Business Reference Services. Library of Congress. 10 yanvar 2013. 21 fevral 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 dekabr 2017.
- ↑ "Korporativ İşlər Nazirliyi – Qeydiyyat xidmətləri". 1 sentyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 sentyabr 2021.
- ↑ "Özəl şirkətlərə giriş". Private Company Knowledge Bank. PrivCo. 20 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 mart 2011.
- ↑ "Özəl şirkətlər haqqında tədqiqat". Business Reference Services. ABŞ Konqres Kitabxanası. 10 Yanvar 2013. 21 February 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2017.
- ↑ "Sageworks : Özəl şirkət məlumatları". Fox Business Network. 1 Fevral 2012. 2015-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Companies House: Haqqımızda". İstifadə tarixi: 19 fevral 2024.
- Private Company Council Arxivləşdirilib 2016-01-07 at the Wayback Machine, a part of the Financial Accounting Standards Board