Övsavül Əşraf (fars. اوصاف الاشراف) — Nəsirəddin Tusi tərəfindən yazılmış kitabdır. Kitabın adı ərəbcədən tərcümədə "Şərafətli insanların xüsusiyyətləri" deməkdir. Kitabın dəqiq yazılma tarixinə aid mənbələrdə məlumat verilməsə də 14-cü əsrdə yazıldığı məlumdur.
| Övsafül-Əşraf | |
|---|---|
| fars. اوصاف الاشراف | |
 Əsərin 2005-ci il azərbaycanca nəşrinin üz qabığı | |
| Müəllif | Nəsirəddin Tusi |
| Janr | traktat |
| Orijinalın dili | fars dili |
| Orijinalın nəşr ili | XIV əsrin 60-70-ci illəri |
Bu kitab ümumi oxucu kütləsi üçün deyil, klassik ədəbiyyat və dini maariflə yaxından tanış olanlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Kitabın əsas hissəsini elmi, əxlaqi, irfani və məfhumlar təşkil edir.
Nəsirəddin Tusi əsərində mömin insanlara Allahla etdikləri əhdə sadiq olmalarını tövsiyə edir. Onun fikrincə Allahla etdikləri əhdə sadiq qalanlar, yəni siddiqləri peyğəmbərlər və şəhidlər mərətbəsinə ucala bilər. Nəsirəddin Tusi burada Qurani-Kərimin ayələrindən sitat gətirərək yazırdı: «Allaha və Peyğəmbərə itaət edənlər (axirətdə) Allahın nemətlər verdiyi nəbilər (peyğəmbərlər), siddiqlər (tamamilə doğru danışanlar), etiqadı dürüst, peyğəmbərləri hamıdan əvvəl təsdiq edən şəxslər), şəhidlər və salehlərlə (yaxşı əməl sahibləriylə) bir yerdə olacaqlar». [q 1] İbrahim və İdris kimi böyük peyğəmbərləri siddiq sifəti ilə vəsf etmişdir: «Həqiqətən, o, (İbrahim) büsbütün doğru danışan bir zat-bir peyğəmbər idi.» [q 2] Kitabda düzgünlük və sədaqətin məqsədə çatmaq üçün ən yaxşı yol olduğu başa salınır va yazılır ki, məqsədə çatmaq yolunda müstəqim yolla seyri-süluk edən şəxs ən ümidverici kəs olacaqdır.[1]
Əsərin müqəddiməsində yazılır ki, Nəsirəddin Tusi bu risaləni Hülakü xanın oğlu Abaqa xanın vəziri Şəmsəddin Məhəmmədin adına yazmışdır. Şəmsəddin Məhəmmədin 22 illik vəzirliyini nəzərə alsaq, böyük ehtimalla Nəsirəddin Tusi bu əsəri onun vəzirliyinin ilk illərində yazmışdır. Böyük ehtimalla Tusi "Övsafül-Əşraf" əsərini Əxlaqi-Nasiri kitabından yazdım" dedikdə, "Əxlaqi-Nasiri"nin 1272-1273-cü illərdəki üçüncü sini nəzərdə tutmuşdur.[2]
Əsərdə Tusi Allaha doğru hərəkətin başlanğıcını, hərəkəti əngəlləyən maneələrin aradan qaldırılmasını, salikin seyri-sülukunu,[q 3] süluk əsnasında baş verən halları, sülukdan sonrakı halları və vüsal əhlinin hərəkətinin sonunu 6 babda vermiş, 6-cı babdan başqa yerdə qalan bütün babları 5 fəsilə bölmüşdür. Altıncı babı isə 1 fəsildə göstərmişdir. Çünki fəna bəhsinə aid olan sonuncu bab, Nəsirəddin Tusinin dili ilə desək çoxalmır.[3]
- ↑ Nisa surəsinin 69-cu ayəsi
- ↑ Məryəm surəsinin 41-ci ayəsi
- ↑ Təsəvvüfdə cəhalətdən elmə, əxlaqi-zəmimdən əxlaqi-həmidəyə, öz vücudundan Haqqın vücuduna doğru seyr və hərəkətdir. Süluk lüğətdə girmək və getmək, təriqət əhlinə görə isə saliki vüsala hazırlayan əxlaq tərbiyəsidir. İfadə etdikləri mənalar baxımından bir-birinə çox yaxın olan bu iki termin təriqətə girən şəxsin bütün mənəvi dərəcələri tamamlayanadək keçdiyi səfahətə verilən addır. Seyrin əvvəli süluk, sonu vüsaldır.
- Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov. "Nəsirəddin Tusinin Müdriklik Fəlsəfəsi", Bakı, 2012. 220 səh.
- Nəsirəddin Tusi. "Övsavül-Əşraf" (tərc. Füzuli Şəfiyev). Darul-huda, 2005, tiraj 3000. ISBN 0964-497-048-9