Ömər ibn Səd

O, Əminə bint Vəhbin mənsub olduğu Bəni Zöhrə qəbiləsindəndir. Anası Kində qəbiləsindən Mariya bint Qeys, atası tanınmış səhabə Səd ibn Əbu Vəqqasdır.^[1][2] Doğum tarixi haqqında mənbələrdə dəqiq məlumat yoxdur.^[3] Lakin alimlər onun Məhəmməd peyğəmbərin sağlığında dünyaya gəldiyini düşünürlər. Bu düşüncəyə səbəb Ömərin, kiçik yaşda əl-Cəzirə yürüşündə iştirak etməsidir.^[4]

Onun gənclik və uşaqlıq illəri haqqında da ətraflı məlumatlar yoxdur. Sadəcə Siffindən sonra atası ilə görüşməsi haqqında bir məlumat vardır. Əbu Mixnəfin rəvayətinə görə, Ömər atasına bildirir ki, Məhəmməd peyğəmbərin dostu və şura üzvü olduğu üçün Qureyşin təhkim iclaslarında o da iştirak etməlidir və həmin iclaslarda iştirak edənlərin arasında xəlifəliyə ən layiq şəxs də məhz odur. Lakin atası onun bu təklifini rədd edərək, bitərəf qalmağa davam edəcəyini söyləyir.^[5] Bu rəvayətdən başqa onun Kufədə yaşadığı, orada hörmətə-layiq şəxs olduğu və Əməvilərlə dostluq münasibətləri qurduğu məlumdur. O, bu dövrdə müxtəlif vəzifələr yerinə yetirmiş, Muaviyənin Həmədandakı xərac amili olmuşdur.^[6] O, həmçinin Hucr ibn Ədinin əleyhində şahidlik etmişdir.^[7]

Bir müddət sonra Müslüm, Hüseynə beyət toplamaq üçün Kufəyə gəldi. O, Məhəmməd Əşas əl-Kindi,^[8] Abdullah ibn Müslüm kimi şəxslər Müslümə mane olmadığına görə Kufə valisi Numan ibn Bəşiri Yezidə şikayət etdilər. Yezid də Numanı vəzifədən azad edərək onun yerinə Ubeydullah ibn Ziyadı təyin etdi. Kufəyə gələn Ubeydullah sərt tədbirlər gördü və Müslümü aradan götürdü.^[9] Əbu Mixnəfin rəvayətinə görə, Müslüm ilə qohum olduqlarından Müslüm ona bir neçə şeyi vəsiyyət etmişdi: 700 dirhəmlik borcunu ödəməsini, cəsədinin Ubeydullahdan alaraq dəfn etməsini, Hüseynə geri qayıtmasını söyləməsini.^[10] Ubeydullah, Ömər ibn Sədə dəfnlə bağlı mane olmadı. Hüseyn üçün də zərərli hərəkətlər etməcəyi təqdirdə ona toxunulmayacağına söz verdi. Ömər, Kufəyə doğru gələn Hüseynə xəbərçi yolladı.^[11][12]

Ubeydullah, Hüseynin Kufəyə gəlişinə mane olmaq üçün Hür ibn Yezidin komandanlığında 1000 nəfərlik süvari dəstəsi yolladı.^[13][14][15] Hür ibn Yezid, Hüseynin Fərat çayını keçməsi mane oldu. Qarşısı kəsilən Hüseyn Kərbəlada düşərgə qurdu.

Ardınca Ubeydullah, Dəstəbanı ələ keçirən Deyləmilərə qarşı komandan təyin edilmiş Öməri, Hüseynin üzərinə yolladı. Hətta Ömərə, Dəyləmilərə qalib gələcəyi tədqirdə mükafat (Rey və Həmədan valilikləri) da vəd edilmişdi. Yola düşən Ömər, Həmmam-Əyən^[16] məntəqəsində düşərgə qurdu. O, Ubeydullah tərəfindən geri çağrıldı və ona Hüseynin qarşısını almaq tapşırıldı.^[17]

Ömər əvvəlcə Hüseynlə döyüşmək istəmədiyini dedi. Ubeydullah, valilikdən əl çəkməsi şərti ilə Ömərin istəyini qəbul etdi. Ömər düşünmək üçün vaxt istədi. Qohumu Həmzə ibn Muğirə onu Hüseyn ilə döyüşməməsi xüsusunda xəbərdarlıq etdi. Ömər də "İnşallah elə edəcəm" cavabını verdi.^[17] Bəni Zöhrə qəbiləsinin gələn şəxslər də Hüseyn məsələsində Öməri xəbərdar etdilər. Bunu etsə, Bəni Haşim ilə onlar arasında ədavətin yaranacağını söylədilər. Bu sözlərdən sonra Ömər, Ubeydullahdan ikinci dəfə bu vəzifəni ondan almasını və yerinə başqasını təyin etməsini xahiş etdi.^[18] Ubeydullah, "ora kimi göndərəcəyimi səndən soruşmuram. Ya döyüşə get, ya da məktubumuzu (vali təyin olunması haqqında) geri qaytar" deyərək onu seçim etməyə məcbur etdi.^[19] Vəzifəni itirmək qorxusu ilə^[20] yola düşən Ömər ibn Səd, Kərbəlaya gəldi (2 Məhərrəm 61 / 2 oktyabr 680).^[17] Elçilər göndərib Hüseynin gəliş məqsədini öyrənməyə çalışdı.^[21] Əbu Mixnəfin rəvayətinə görə, Hüseyn elçilərə, kufəlilərin dəvəti ilə gəldiyini,^[21] 18 min kufəlinin ona beyət etdiyini, lakin onların beyətlərini pozduqlarını və buna görə də geri qayıtmaq istədiyini, lakin Hür ibn Yezidin buna mane olduğunu söyləmişdir. Adınca isə "icazə verin çlxlm gedim" şəklində təklif verdi. Hüseyni öldürmək istəməyən Ömər, məmnun bir şəkildə təklifi Ubeydullaha bildirdi. Ubeydullah Hüseynin Yezidə beyət etməsini istədi, lakin Hüseyn rədd cavabı verdi. Bu minvalda Ömər ilə Ubeydullah arasında məktublaşmalar davam etdi. Zaman keçdikcə "Yezidə beyət" təklifi tələb və təzyiqə çevrildi. Əbu Mixnəfin rəvayətinə görə, Ömər Hüseynə Əmr ibn Həccacın komandanlığında 500 nəfərlik dəstə göndərib, onun Yezidə beyət etməsini, əksi təqdir də Osmanın aqibəti ilə^[22][23] üzləşəcəyini söylədi. Kərbəla hadisəsindən üç gün əvvəl baş verən bu hadisə də Əmr, suyu tutdu və Hüseyn ilə tərəfdarlarını susuz qoydu. Bu minvalda Ömər ibn Sədə dəstək qüvvələr gəldi, həm də Hüseyn ilə danışıqlar davam etdi. Bu danışıqların tam məğzi bilməsə də, Əbu Mixnəfə görə Hüseyn qarşı tərəfə bunları təklif etmişdir: geri qayıtmaq, Şama gedib Yezidə beyət etmək və ya sərhəd bölgələrində döyüşə yollanmaq.^[24][25]

Hüseyn ilə döyüşməkdən qurtulduğunu düşünən Ömər, aldığı xəbərləri Ubeydullaha bildirmişdir. Ubeydullah başda bu təklifi qəbul etsə də, köhnə Əli tərəfdarlarından olan Şimr ibn Zil-Cövşən onu fikrindən daşındırmışdı. Şimr, Ubeydullaha öz ərazisindəki Hüseynin təklifini qəbul etməyin zəiflik olduğunu, Hüseynin ya təklifi qəbul etməsini, ya da cəzalandırılmalı oluğunu,^[26] həmçinin Ömərin gecələr Hüseyn ilə görüşdüyü bildirdi. Ubeydullah da Şimrin sözləri ilə razılaşıb, onu da Kərbəlaya yolladı. Ubeydullah məktub vasitəsilə Ömərə Hüseyn və tərəfdarlarını onun yanına gətirməsini, bunu etmək istəmirsə, komandanlığı Şimrə təhvil verməsini əmr etdi.^[27][28] Bu xəbəri alan Ömərin əhvalı pozuldu. Şimrin sövdələşməyə mane olduğunu anladı və ona qarğış etdi. Şimr isə onun dediklərinə məhəl qoymadı. İşi yerinə yetirməyəcəksə, ordunun komandanlığını ona verməsini tələb etdi. Ömər isə "sənin yerinə bu işi mən edəcəm" deyərək,^[29][30] Hüseyn ilə döyüşəcəyini açıq-aşkar bildirdi. Beləcə Məhərrəm ayının 9-u (10 oktyabr), ikindi namazından sonra başlayan döyüş, 10 Məhərrəm 61-ci (10 oktyabr 680) ildə sona çatdı. Döyüşdə qətliam və qarətlər yaşandı. Ömərin əmri ilə atlılar tərəfindən Hüseynin cəsədi tapdalandı.^[31][32] Hüseynin başı kəsilərək Dəməşqə göndərildi. Lakin Ömər, Hüseynin xəstə oğlu Əlinin Şimr tərəfindən öldürülməsinin qarşısını aldı^[33] və Hüseynin ailəsindən sağ qalanları salamat Kufəyə çatmasını təmin etdi.^[34] Öldürülmüş Əməvi əsgərlərinin də cənazə namazlarını qılıb, onları dəfn etdi.^[35][36] Hüseyn və tərəfdarlarının cəsədləri isə Qədiriyyədə yaşayan Bəni Əsədlilər tərəfindən torpağa tapşırıldı.

Kərbəladan sonra Muxtar üsyanı istinasna olmaqla, Ömər ibn Sədin həyatı haqqında mənbələrdə hər hansı bir məlumat yoxdur. Hüseynə qarşı dürüst davranmayan Kufə xalqı, vicdanlarını rahatlatmaq üçün əvvəlcə Təvvabin hərəkatına, daha sonra isə Muxtar əs-Səqəfiyə dəstək verdilər. Lakin Muxtar eyni niyyətlə hərəkət etsə də Təvvabin hərəkatına qoşulmadı. Kufədə qiyam qaldırıb, şəhəri ələ keçirdi. Kərbəla hadisəsinə səbəb olmuş və ya bu işdə iştirak etmiş hər kəsi qətlə yetirdi. Bunlardan ən başlıcası Ömər ibn Səd oldu. Muxtar, əvvəlcə ona və ailəsinə keçmişdəki günahlarından ötrü zərər verməyəcəyinə söz verdi.^[37][38] Bu açıq amana baxmayaraq Ömər ibn Səd, Muxtar^[39][40] və ya onun yaxın adamı Əbu Əmrə tərəfindən^[41] öldürüldü (Zil-hiccə 66 / İyul 686).^[42] Daha sonra Ömər ibn Səd və oğlunun başı Mədinədəki Məhəmməd ibn Əliyə göndərildi.^[43][44][45]

• Şimr ibn Zil-Cövşən