Çor-Bəkr (özb. Chor Bakr; fars. چهاربکر) — Özbəkistanın Buxara şəhərindən beş kilometr aralıda, Sumitan kəndində yerləşən nekropol. Əvvəllər kənd, hakimiyyətdə dayaq rolunu oynayan xocaqonların dərviş dəstəsinin sığınacağı olub. Çor-Bəkr Mərkəzi Asiyanın ən böyük nekropolu hesab olunur.
 | |
| Ölkə |  Özbəkistan
|
| Şəhər | Buxara |
| Yerləşməsi | Sumitan kəndi |
Çor-Bəkrdə Coybar Seyidləri nəslindən olan şeyxlərin də məzarları var. Nekropol UNESCO-nun kataloqunda yer alan böyük memarlıq kompleksidir. Nekropolun adı fars dilindən tərcümədə "Dörd Bəkr" deməkdir. Əbu Bəkr adlı dörd şeyxin (Əbu Bəkr Səad, Əbu Bəkr Fəzl, Əbu Bəkr Məhəmməd və Əbu Bəkr Tərxan) adını daşıyır. Xaricdə nekropol daha çox "Ölülər şəhəri" kimi tanınır.
Sumitan qəbiristanlığı kimi tanınan Çor-Bəkr Xatirə Kompleksi 1559-cu ildə Şeybani hökmdarı II Əbdüllahan tərəfindən yaradılmış, məqbərə, məscid, mədrəsə və hündür divarlarla əhatə olunmuş geniş həyətdən ibarətdir.[1][2] Növbəti əsrlərdə əlavə tikililər tikilərək, ətrafdakı ərazilər kompleksə daxil edilərək genişləndirildi. II Əbdüllahan bu abidə kompleksinin tikintisi üçün 70 min qızıl pul ayırmışdı. Kompleksin mərkəzi binası dörd tərəfdən qapıları olan məqbərədir. Məqbərə iki otaqlı və yuxarısında günbəzli kameradan ibarət ikimərtəbəli konstruksiyaya malikdir. Mehrab (namaz yeri) məqbərənin qiblə tərəfində yerləşir. Məqbərənin günbəzi Düzi tağı üslubunda hazırlanıb. Məqbərənin ön divarında "Bəqərə" surəsinin 61 və 62-ci ayələri həkk olunub. Həyətinin uzunluğu 20 metr, ön girişin eni isə 12 metrdir.[3]
Çor-Bəkr abidə kompleksindəki mədrəsələr 1950, 1971 və 1999-cu illərdə bərpa edilmişdir.[4] Kompleksdə nəfis tərtibatla hazırlanan məscidin ön hissəsində otaqları da vardır. Məscidin ön hissəsində İsra surəsi oyulmuşdur. Məscidin qapıları Buxarada bitən şam ağacından hazırlanmışdır. Kompleksdəki minarə 1890-cı ildə Mirzə Xoca Coybori tərəfindən tikilib və əvvəlki minarənin bünövrəsi üzərində ucaldılıb.[5][3] Kompleksin sahəsi 40 hektar, qəbiristanlığın sahəsi isə 12 hektardır.[3] Çor-Bəkr abidə kompleksində mərkəzi məqbərənin cənubunda yerləşən Səadullah Xoca məqbərəsi də vardır. Məqbərənin şərq tərəfində üç otaq yerləşir. Məqbərənin içərisində də otaqlar və qəbirlər vardır. Bundan əlavə, kompleksdə Akobir Xoca, Nəsriddin Xoca, Əbdüəziz Xoca, Ətullah Xoca, Zeynəb Sulton Xoca, Obid Xoca, Poşşuim Xoca, Səadullah Xoca və başqa xocaların da (dini liderlərin) məqbərələri vardır.[5][3]
Çor-Bəkr nekropolu bir növ "ölülər şəhəri"dir: onun küçələri, həyətləri, darvazaları, lakin hər yerdə evlərin əvəzinə ailə daxmaları, qəbir daşları vardır. Nekropolun mərkəzində üç əsas bina: məscid, xanəkə və mədrəsə yerləşir. Məscidin və xanəgahın ön fasadları tağlı portal formasında, yan fasadları isə iki yarusda yerləşən lojika formasında hazırlanmışdır.
- ↑ "Chor Bakr ziyoratgohi tarixi va rasmlari". ilmlar.uz. 2023-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-06.
- ↑ "Chor Bakr meʼmoriy majmuasi". uz.advisor.travel. 2023-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-06.
- ↑ 1 2 3 4 Ҳусенов, Ражабова. Чор Бакр. Ташкент: Sharq nashriyoti. 2001.
- ↑ "Chor Bakr durdonasi — maʼnaviyatimizning toʻrt ustuni". yuz.uz. 2023-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-06.
- ↑ 1 2 "Buxoro Chor Bakr majmuasi". www.sayyoh.com. 2023-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-06.
- Фотографии некрополя Чор-Бакр Arxiv surəti 26 fevral 2020 tarixindən Wayback Machine saytında